2.3 Celmembranen en transport

• Biologie
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 4

H2: Cel en leven

Heb je het begrepen?

Paragraaf 1 Dierenwelzijn

Par 2.3: Celmembranen en transport 

Doel en begrippen 2.3

- Je legt uit dat doordat het celmembraan selectief doorlaatbaar is, de celinhoud permanent verschilt van de celomgeving.

- Je legt uit dat stoffen door verschillende vormen van passief transport en actief transport membranen kunnen passeren én je licht van verschillende stoffen toe op welke wijze ze dat doen.

- Je beschrijft de relatie tussen de osmotische waarde binnen en buiten een cel en de invloed daarvan op de stevigheid van de cel en het organisme.

- Je licht toe dat de effecten van osmose verschillen bij plantaardige en dierlijke cellen.

- Je benoemt de functie van receptoreiwitten in het celmembraan en licht het verschil met transporteiwitten toe.

Bouw celmembraan

Fosfolipiden: hydrofiele kop (water aantrekkend) en een hydrofobe staart (waterafstotend).

Dubbele laag fosfolipiden: erg bewegelijk.

Cholesterol moleculen: remt de beweeglijkheid

Eiwitmoleculen: transport, receptoren, soms met een koolhydraatketen aan de buitenkant.

Celmembraan: selectief permeabel/ semipermeabel

Niet alle stoffen kunnen het membraan passeren.

Stoffentransport

Passief transport kost geen energie, actief transport kost energie (ATP).

Diffusie

Kleine en vetoplosbare stoffen kunnen zonder hulp het membraan passeren.

Altijd van een hoge naar een lage concentratie.

Bijv. O2/ CO2 (longen, lichaamscellen) en testosteron (lichaamscellen).

Geladen deeltjes, grote wateroplosbare moleculen, polaire moleculen hebben een transporteiwit nodig.

Altijd van een hoge naar een lage concentratie.

Controle door openen/ sluiten eiwitpoorten (bijvoorbeeld glucosetransport na binding insuline).

Gefaciliteerd transport

Transport tegen de concentratiegradient in (van laag -> hoog) kost altijd energie: via een speciaal transporteiwit.

Bijv. Na+/ K+ (zenuwcellen).

Controle door openen/ sluiten eiwitpoorten.

Actief transport

Endocytose:

opnemen van grote partikels, deeltjes die het membraan niet kunnen passeren (ijzerionen, grote vetachtige stoffen).

Na binding aan een receptor.

Blaasjes

Fagocytose:

opnemen van bacteriën en grote deeltjes door witte bloedcellen.

Na fusie met een lysosoom kan het deeltje/ de bacterie worden afgebroken.

Blaasjes

Exocytose: afgeven van een stof in een blaasje aan de buitenwereld van een cel.

Wordt ook gebruikt om receptoren aan de buitenkant van het membraan te krijgen.

Blaasjes

Watertransport

Water kan deels via diffusie door het celmembraan heen. Dit is echter langzaam (door de hydrofobe binnenkant van het membraan).

Snel watertransport kan via een waterkanaal (transporteiwit).

Het proces van watertransport over een semipermeabel membraan heet osmose.

Osmose

Hoeveel water zich verplaatst wordt bepaald door de osmotische waarde aan beide zijden van het membraan.

Osmotische waarde: hoeveelheid opgeloste stoffen in het water.

Hoge osmotische waarde: veel opgeloste stoffen.

Lage osmotische waarde: weinig opgeloste stoffen.

Water stroomt van een lage -> hoge osmotische waarde.

Hypotoon/ isotoon/ hypertoon

Dierlijke cellen

Streven naar isotone omstandigheden.

Plantencellen

Plantencellen

Streven naar hypertone celinhoud om druk op de celwand te houden (turgor): stevigheid

Plantencellen

Plasmolyse: celmembraan laat los van de celwand.

Grensplasmolyse: turgor=nul maar celmembraan laat nog net niet los

Bekijk het filmpje op de volgende dia over osmose in een ei

Maak tijdens het filmpje een schematische schets van de volgende situaties:

Ei in siroop

Ei in water

Geef in je schets aan:

Waar lage concentratie? Binnen of buiten ei? Noteer L

Waar hoge concentratie? Binnen of buiten ei? Noteer H

Richting watertransport? Noteer pijl

Noteer duidelijke titels boven je schetsen!

Upload je tekening op de dia na het filmpje

Upload je schetsen van een ei in siroop en een ei in water

Diffusie van een stof gaat altijd...

1. van een hoge naar een lage concentratie, vanzelf
2. van een lage naar een hoge concentratie, vanzelf
3. van een hoge naar een lage concentratie, kost energie
4. van een lage naar een hoge concentratie, kost energie

Een pantoffeldiertje neemt water op door osmose. Waar is de waterconcentratie dan het hoogst?

1. in het pantoffeldiertje
2. buiten het pantoffeldiertje
3. binnen en buiten het pantoffeldiertje is waterpotentiaal gelijk

Passief transport van deeltjes (diffusie en gefaciliteerde diffusie) is altijd....

1. met de concentratiegradiënt mee (van hoog naar laag)
2. tegen de concentratiegradiënt in (van laag naar hoog)

Wat is de juiste definitie van osmose?

1. Verplaatsing van water door een semipermeabel membraan van lage naar hoge concentratie
2. Verplaasting van een stof van hoge naar lage concentratie door een membraan
3. Verplaatsing van water door een semi permeabel membraan van hoge naar lage concentratie
4. Verplaatsing van water moleculen

Wat is de juiste richting van diffusie?

1. A
2. B

Waar in een plantencel zit de vloeistof waar osmose vooral plaatsvind?

1. cytoplasma
2. celkern
3. vacuole
4. celmembraan

Wat is het effect van diffusie?

1. Moleculen bewegen niet.
2. Moleculen verspreiden zich gelijkmatig over de beschikbare ruimte.
3. Moleculen verspreiden zich in ongelijke hoeveelheden over de beschikbare ruimte.
4. Moleculen bewegen allemaal naar elkaar toe.

de concentratie opgeloste stoffen in de cel is ..... dan daarbuiten. In de cel is plasmolyse opgetreden

1. lager
2. even hoog
3. hoger

Wat is turgor?

1. druk van de cel tegen de celwand
2. druk van de celwand tegen de cel
3. druk van de celmembraan tegen de celwand
4. druk van de celwand tegen de vacuole

Een plantencel wordt in een bak met zeewater gezet wat gebeurd er in de cellen van de plant?

1. plasmolyse
2. Turgor
3. difussie
4. niks

Wat is het verschil tussen osmose en diffusie?

Sleep de begrippen naar het juiste vak.

actief transport

passief transport

Kost geen energie

Kost energie

Endocytose

Exocytose

Diffusie

Osmose

Niet waar

Waar

Bij transport door blaasjes kunnen stoffen zowel van binnen de cel naar buiten worden gebracht als andersom.

Bij actief transport worden stoffen van een hoge naar een lage concentratie verplaatst.

Bij passief transport is geen energie nodig en bij actief transport wel.

Transporteiwitten kunnen alleen voor actief transport gebruikt worden.

Passief transport vindt plaats door diffusie, osmose en transporteiwitten.

Osmose vindt plaats als sommige moleculen de semipermeabele wand wel kunnen passeren en andere niet, waardoor er een verschil in waterniveau ontstaat.

Diffusie vindt alleen plaats door een semipermeabele wand.

Passief

Actief

Kost energie

Zonder energie

Diffusie

Osmose

+ naar -

Filmpjes

Vindt je dit nog lastig? Bekijk dan de volgende uitlegfilmpjes

Filmpje bouw eukaryote cel

Wil je nog extra uitleg over de bouw van cellen? Bekijk dan het volgende filmpje