Hoofdstuk 11

• Biologie
• Middelbare school
• vmbo k
• Leerjaar 4

11.1 Erfelijke eigenschappen

Wat zijn erfelijke eigenschappen?

• Eigenschappen zijn kenmerken .
• Deze eigenschappen krijg je van ouders -> erfelijke eigenschappen.
• Erfelijke eigenschappen zien er bij iedereen anders uit. Dit noem je fenotype (uiterlijk)

Verschillende fenotypen bij honden

Aanleg

• Van sommige eigenschappen weet je pas dat je ze hebt wanneer je ze gaat gebruiken. Je hebt dan aanleg geërfd.

• Het fenotype is afhankelijk van de erfelijke eigenschappen en invloeden uit de omgeving.

Fenotype

• Van sommige eigenschappen weet je pas dat je ze hebt wanneer je ze gaat gebruiken. Je hebt dan aanleg geërfd.

• Het fenotype is afhankelijk van de erfelijke eigenschappen en invloeden uit de omgeving.

Waar zit de informatie voor je eigenschappen?

• In de celkern van cellen zitten dunne draden; de chromosomen. 

• Chromosomen bestaan voor het grootste deel uit DNA.

• DNA  bevat alle informatie van jouw lichaam.

Chromosomen

• Lichaamscellen van mensen hebben 23 paar chromosomen (dus 46 chromosomen in totaal).

• Één chromosomen paar bepaalt je geslacht. Dit noemen we de geslachtschromosomen. Deze worden aangegeven met de letter X en Y.

• Vrouwen hebben twee X-chromosomen (XX), mannen hebben één X-chromosoom en één Y-chromosoom (XY).

Mathilde laat een permanentje zetten bij de kapper. Verandert hierdoor haar genotype en haar fenotype?

1. genotype wel fenotype niet
2. genotype niet fenotype wel
3. genotype niet fenotype niet
4. genotype wel fenotype wel

Hoe noemen we de erfelijke eigenschappen die op de chromosomen liggen?

1. Fenotype
2. Genotype

Elke gewone lichaamscel bevat

1. 23 Chromosomen
2. 34 Chromosomen
3. 46 Chromosomen
4. 92 Chromosomen

Chromosomen doorgeven

• Geslachtscellen hebben van elk chromosomenpaar 1 chromosoom, dus 23 chromosomen.
• Bij de bevruchting smelten de kernen van de zaadcel en eicel samen en heb je 23 + 23 weer 46 chromosomen. (23 paren)

Chromosomen doorgeven

Vader bepaalt geslacht, want

1. Vrouwen kunnen alleen x doorgeven
2. Mannen kunnen x of y doorgeven

Van 46 naar 23

Splitsing van een chromosoom heet reductiedeling of meiose.

Dit gebeurt in de zaadcellen en de eicellen.

Van 46 naar 23

 Gewone lichaamscel delen = mitose of gewone celdeling

Van 46 naar 23

 Gewone lichaamscel delen = mitose of gewone celdeling

Bij de mitose ontstaan nieuwe cellen die..........

1. Een ander aantal chromosomen heeft
2. Het zelfde aantal chromosomen heeft

Eicellen van een plant bevatten 16 chromosomen. Hoeveel chromosomen bevat de cel van een blad van deze plant?

1. 16
2. 32

Reductiedeling noemen we ook wel ...

1. Mitose
2. Matrose
3. Microse
4. Meiose

De kern van een bepaalde cel van een wasbeer bevat 19 chromosomen.

Is deze cel ontstaan door gewone celdeling of reductiedeling?

1. gewone celdeling
2. reductiedeling

Je ziet hier

1. een cel, celkern, genen
2. een cel, celkern, chromosomen
3. een celkern, chromosomen, genen
4. een celkern, genen, DNA

Alle genen van een organisme bij elkaar noemen we een...

1. Genenpoel
2. Fenotype
3. Genotype
4. Menselijke genen

11.2 Je lijkt op

Hoe zitten de eigenschappen op de chromosomen?

Hoe zitten de eigenschappen op de chromosomen?

Eigenschappen doorgeven

Homozygoot: 2 dezelfde genen

Heterozygoot: 2 verschillende genen

Dominant: gen dat overheerst over een ander gen.

Recessief: gen dat onderdrukt wordt.

Eigenschappen doorgeven

Homozygoot: 2 dezelfde genen

Heterozygoot: 2 verschillende genen

Dominant: gen dat overheerst over een ander gen.

Recessief: gen dat onderdrukt wordt.

Genotypen noteren

Met letters.

Dominant = hoofdletter

Recessief = kleine letter

Genen voorspellen

Met een kruisingsschema

Erfelijke aandoeningen

"foutje" in een gen, wat doorgegeven wordt op het kind.

Mutatie = foutje in een gen

Mutatie wordt alleen doorgegeven wanneer het

 in een geslachtscel plaats vindt!

Erfelijke aandoeningen

Dragers hebben een recessief gen voor een ziekte.

	A	a
A	AA	Aa
a	Aa	aa

<-- ziek

https:

11.3 Evolutie

• Darwin

• Evolutietheorie

Hoe ontstaan verschillende rassen?

Gezamenlijke voorouder

Ras: groep individuen van dezelfde soort die er

ongeveer hetzelfde uitzien.

Veredelen/kunstmatige selectie:

selecteren en kruisen zodat het ras steeds 

beter of mooier wordt.

Natuurlijke selectie

Variatie in fenotype ontstaat door:

1. Omgeving

2. Erfelijke variatie

Natuurlijke selectie: organismen passen

zich aan aan hun omgeving.

Evolutie

Evolutie: het langzaam ontstaan van de ene soort uit een andere soort.

Evolutie vs. evolutietheorie

Evolutie

Er zijn drie voorwaarden voor evolutie:

1. Er is variatie

2. De variatie is erfelijk

3. Er is (natuurlijke) selectie

Wat betekent deze spotprent
volgens jou?

11.4 Verwantschap

Leven op aarde

Wetenschapper denken dat de aarde ong. 4,5 miljard jaar oud is en dat het eerste leven 3,5 miljard jaar geleden ontstond.

1. Eerste 2,5 miljard jaar: alleen eencellige organismen in het water.

2. 900 miljoen jaar geleden: meercellige organismen ontstaan (alg + kwal)

3. 450 miljoen jaar geleden: eerste gewervelde dieren (vis + landplant)

4. 400 miljoen jaar geleden: eerste landdieren

Fossielen

Fossielen zijn overblijfselen van organismen. Vaak zijn het harde delen die overblijven.

Het ontstaan van fossielen

1. Dood dier zinkt naar de bodem van de zee. De zachte delen verrotten.

2. De harde delen worden bedekt door steeds nieuwe lagen van zand en klei.

3. De lagen zand en klei worden samengeperst tot steen (verstenen)

4. De steenlagen verschuiven waardoor het fossiel omhoog komt.

Fossielen

Fossielen zijn overblijfselen van organismen. Vaak zijn het harde delen die overblijven.

Verwantschap

De verwantschap tussen soorten laat je zien in een verwantschapsschema.

Het laat ook de gemeenschappelijke voorouders zien.

A

C

B

D

E

Wat is de gemeenschappelijke voorouder van Gibbon en Mens?

Waar bevind de gemeenschappelijke voorouder zich?

Apen en knaagdieren

Halfapen en tupaia

Knaagdieren en hazen