Basisstof 1 HF4

• Biologie
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 4

Vandaag

• je kunt het ordeninsgsysteem van organismen gebruiken en toepassen
• je kunt kenmerken van prokaryoten noemen

Ordenen

1,5 miljoen organismen beschreven

Onbekenden soorten: 10-100 miljoen?

--> goed ordeningssysteem nodig!

Ordening

Gebaseerd op moleculaire eigenschappen en uiterlijke kenmerken

• Moleculaire eigenschappen: doorslaggevend (bouw van eiwitten, membranen en het erfelijk materiaal)

Ordening

Drie domeinen: bacteriën, archaea en eukaryoten

Op basis van vergelijking van bouw van ribosomen.

Zeeslak

• neemt bladgroenkorrels van algen op
• fotosynthese
• blijven hele leven in zeeslak

Plant of dier?

Anorganische stoffen

Anorganische stoffen

Afkomstig uit levenloze natuur

Bijvoorbeeld: water, zuurstof,

koolstofdioxide, ijzer en zouten

Organische stoffen

• Bevatten altijd C (koolstof),  H (waterstof) en O (zuurdtof) atomen 
  
• Komen voor in organismes / zijn afkomstig van organismes 
• zijn meestal grote en ingewikkelde moleculen 

organische stof

• een producent is altijd een autotroof organisme
• producenten (planten) maken van anorganische stof organische stof door fotosynthese

organisch en anorganisch

Anorganische stoffen 

• klein en eenvoudig gebouwd
• bestaan maar uit een paar atoomsoorten
• belangrijkste voorbeelden: O2, CO2, H2O, NO3-, N2 etc

Organische stoffen 

• ingewikkelder van bouw
• bestaan ten miste uit C, H en O atomen (vaak N en/of P en soms S en andere soorten)
• zijn door organismen geproduceerd 
• belangrijkse voorbeelden: glucose, zetmeel, aminozuren, eiwitten, DNA/RNA, chlorofyl

organisch en anorganisch

Heterotroof en autotroof 

Autotroof

Planten zijn foto-autotroof: zij maken zelf organische stoffen (autotroof) met behulp van zonlicht (foto)

Anorganisch --> organisch

Autotrofe bacterieën

Gebruiken licht of stoffen als energiebron bij assimilatie

• Foto-autotroof: licht als energiebron
• Chemo-autotroof: Stof als energiebron

 prokaryoot en eukaryoot

prokaryoot

• Organismen zonder een echte celkern in de cellen
• Altijd eencellig
• Domeinen: bacteriën en archaea

eurkaryoot

• Organismen met echte celkernen in de cellen
• Vaak meercellig maar kunnen ook eencellig zijn
• Domein: eukyaroten (rijken: schimmels, planten en dieren)

0

Organismen kun je indelen in 3 domeinen: 

• Archaea
  
• Bacteriën
  
• Eukaryoten
  

Eukaryoten kan je indelen in 4 rijken:

• Protisten
  
• Schimmels
  
• Planten
  
• Dieren
  

Organismen kun je indelen in steeds kleineren groepen

• Een domein (bv eukaryoten ) wordt ingedeeld in rijken 
• Een rijk wordt ingedeeld in stammen 
• Een stam wordt ingedeeld in klassen 
• Een klasse wordt ingedeeld in ordes
  
• Een orde wordt ingedeeld in families 
• Een familie wordt ingedeeld in geslachten 
• Een geslacht wordt ingedeeld in soorten 

Organismen kun je indelen in steeds kleineren groepen

Binaire naamgeving

Soorten krijgen een wetenschappelijke naam: de binaire naamgeving.

• Geslachtsnaam en soortaanduiding
• Geslachtsnaam is voorop, met grote letter
• Soortaanduiding is achterop, met kleine letter.

Bijvoorbeeld: Ursus arctos (bruine beer)

Binaire naamgeving

Geslachtsnaam + soortsaanduiding (+ ontdekker)

2 soorten madeliefjes:

Bellis perennis L.

Bellis azorica L.

uit hetzelfde geslacht

uit de familie van de composieten

Carolus Linnaeus

welke mezen zijn het meest aan elkaar verwant? 

Ondersoorten

Engels: subspecies

Drie namen in Latijnse naamgeving

Derde naam geeft

 een variëteit aan

Maken: 

Opdrachten: 1 t/m 9