7.2 Het ancien régime

• Geschiedenis
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 4

h2 les 1

Pruiken en revoluties

7

Tijd van pruiken en revoluties 1700-1800

 2 - het ancien régime

Reformatie

Verlichting

Democratische revoluties

Industrialisatie

Wetenschappelijke revolutie

Humanisme

Renaissance

Sociale kwestie

Door de tijd

Tijd van pruiken en revoluties 1700-1800

h2 les 1

Leerdoelen

Tijd van pruiken en revoluties 1700-1800

In deze presentatie leer je:

• welke sociale verhoudingen er waren in Frankrijk
• hoe vorsten streefden naar verlicht absolutisme
• welke sociale verhoudingen er waren in Nederland

h2 les 1

Examenvraag

Tijd van pruiken en revoluties 1700-1800

2p De Schotse filosoof Adam Smith schreef dat mensen van nature vooral hun eigen belang nastreven. Dat was geen probleem, stelde hij, want als iedereen zijn eigen belang nastreeft komt dat uiteindelijk het algemeen belang ten goede.

Licht toe:

- op welke manier volgens Smith het nastreven van het eigen belang ook het algemeen belang ten goede zal komen, en

- welke rol Smith voor de overheid zag weggelegd in het stimuleren van de economie van een land.

h2 les 1

Examenvraag

Tijd van pruiken en revoluties 1700-1800

maximumscore 2 punten

Kern van een juist antwoord is:

- Als ieder mens zich in zijn keuzes laat leiden door zijn eigen geluk en welvaart, zal dat in de meeste gevallen ook lukken (het individu weet zelf het beste wat goed voor hem is). Het succes van al die individuen zal zorgen voor een overschot aan productie waar ook anderen in de samenleving iets aan hebben. Een handelaar die door slimmigheid enorm rijk weet te worden, zal met dat geld weer andere mensen in dienst nemen, hij zal er mooie meubels en kleren van kopen (enzovoort), kortom, van zijn succes heeft de hele samenleving voordeel. 1

- De overheid moest zich zo min mogelijk met de economie bemoeien: handelaren en ondernemers moesten met zo veel mogelijk vrijheid naar eigen succes (winst) kunnen streven. Politie in dienst nemen, zorgen voor goede rechtspraak (met bescherming van bezit!) en een klein leger om het eigen grondgebied te kunnen verdedigen: veel meer moest de overheid niet doen. 1

h2 les 1

Examenvraag

Tijd van pruiken en revoluties 1700-1800

Geef aan welke twee uitgangspunten van de verlichting in deze tekst terugkomen.

h2 les 1

Examenvraag

Tijd van pruiken en revoluties 1700-1800

1. Rationeel optimisme: Mensen kunnen van hun gezonde

verstand gebruikmaken als men hun dat leert, ook al

kunnen ze dat nog niet. Kant zegt namelijk dat de mens wel

genoeg verstand heeft, maar dat hij nooit geleerd heeft dat

te gebruiken. Het volk kan zichzelf dus wel verlichten.

2. Vrijheid: Om rationeel te kunnen nadenken is vrijheid

nodig, want, zoals Kant zegt, zijn er allerlei instanties die

mensen dwingen iets te doen zonder na te denken. Daarna

zegt hij ook dat mensen pas verlicht kunnen worden als men

hun maar voldoende vrijheid geeft.

h2 les 1

De Franse samenleving

Tijd van pruiken en revoluties 1700-1800

Frankrijk was hét land van de verlichting, maar ook een land van onvrijheid.

Er was sprake van censuur. Niet alles kon gezegd of geschreven worden. De kerk en de overheid hielden toezicht op publicaties.

Welke sociale verhoudingen waren er in Frankrijk?

Het bestuur vóór een democratische revolutie wordt het ancien régime genoemd. Na Lodewijk XIV werd Frankrijk geregeerd door Lodewijk XV (afbeelding) en Lodewijk (XVI). Zij probeerden veranderingen tegen te houden.

h2 les 1

De Franse samenleving

Tijd van pruiken en revoluties 1700-1800

De sociale verhoudingen in Frankrijk waren nadelig voor een groot deel van de bevolking.

Oorzaak

Standenmaatschappij - Adel en geestelijkheid hadden tal van privileges, die ze dankten aan hun 'hoge' geboorte. (betaalde amper belasting)

Mensen uit de derde stand; bourgeoisie en boeren, hadden geen voorrechten en weinig inspraak. Hun belastingdruk was hoog.

Welke sociale verhoudingen waren er in Frankrijk?

Kies de letter(s) van de juiste uitspraak/uitspraken.

1. De bourgeoisie perste de arme boerenbevolking uit
2. Frankrijk was hét land van de verlichting en de vrijheid
3. Hoge edelen leden door hun voorrechten een luxeleven
4. Met censuur wilden koningen verandering voorkomen

h2 les 1

Verlicht absolutisme

Tijd van pruiken en revoluties 1700-1800

n de tweede helft van de 18e eeuw waren vorsten in heel Europa in de ban van de verlichte filosofen.

Absoluut vorsten geïnteresseerd in de ideeën van deze denkers.

Interesse betekende niet dat ze de ideeën ook overnamen - slecht voor de machtspostitie!

Wel probeerden ze bepaalde ideeën toe te passen die hun positie niet aantastte.

Op welke manieren streefden vorsten naar verlicht absolutisme?

De verlichtingsfilosoof Voltaire hield briefcontact met verschillende verlichte vorsten

h2 les 1

Verlicht absolutisme

Tijd van pruiken en revoluties 1700-1800

Naast zoektocht naar beste bestuur werd er ook gezocht naar een nieuwe balans tussen vorst en onderdanen.

• Droit divin - achterhaald idee
• In diverse Europese landen meer godsdienstvrijheid
• Meer aandacht welzijn bevolking

Maar macht vorst moest absoluut blijven

Voor het volk, niet door het volk!

Bij het verlicht absolutisme ziet de vorst zichzelf nog altijd als enige aangewezen persoon om volk te leiden.

Op welke manieren streefden vorsten naar verlicht absolutisme?

h2 les 1

Verlicht absolutisme

Tijd van pruiken en revoluties 1700-1800

De Pruisische koning Frederik de Grote was de succesvolste vertegenwoordiger van het verlicht absolutisme: systeem waarbij een vorst verlichte hervormingen van bovenaf invoert.

Hij zag zichzelf als ‘eerste dienaar van de staat’ en stond godsdienst- en persvrijheid toe. 

Wel vond hij dat hij de absolute macht moest houden en handhaafde voorrechten van de adel.

Op welke manieren streefden vorsten naar verlicht absolutisme?

h2 les 1

Verlicht absolutisme

Tijd van pruiken en revoluties 1700-1800

Ook de Russische keizerin Catherina de Grote probeerde het verlicht absolutisme uit. 

Onderhield briefwisseling met diverse verlichte filosofen.

Streefde ernaar Rusland op culturele kaart te zetten:

• stimuleerde het boekdrukken en kocht veel kunst.

Investeerde ook in Russische volk:

• Meer onderwijs, oprichting universiteit
  
• gezondheid - vaccinatie tegen pokken
  

Op welke manieren streefden vorsten naar verlicht absolutisme?

h2 les 1

Verlicht absolutisme

Tijd van pruiken en revoluties 1700-1800

• Ze bleef een absoluut vorst. Speelde haar rol slim.
  
• Feodalisme bleef bestaan (Adel moest ook tevreden worden gehouden)
  
• Maatregelen die niet (in haar voordeel) werkten draaide ze gelijk terug.
  

Verlichting was leuk, maar moest wel haar dienen!

Uiteindelijk had het volk nul invloed.

Op welke manieren streefden vorsten naar verlicht absolutisme?

h2 les 1

De Nederlandse samenleving

Tijd van pruiken en revoluties 1700-1800

In Nederland was de economische bloeitijd voorbij: de Republiek had hoge schulden en de regenten werden rijker door grote bedragen aan de overheid te lenen. Die overheid moest daarop de belastingen verhogen waarop de onvrede bij de bevolking groeide.

In 1751 werd het stadhouderschap erfelijk: met Willem IV en V begon de Republiek op een monarchie te lijken.

De regenten bleven zichzelf verrijken, de schulden van de Republiek bleven groeien.

Welke sociale verhoudingen waren er in Nederland?

Waarom schreven verlichte denkers en vorsten
elkaar?

Wat is een verlichte absolute vorst?

h2 les 1

Leerdoelen

Tijd van pruiken en revoluties 1700-1800

In deze presentatie leer je:

• welke sociale verhoudingen er waren in Frankrijk
• hoe vorsten streefden naar verlicht absolutisme
• welke sociale verhoudingen er waren in Nederland