H5 - TH3 - BS5

• Biologie
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 5

H5 - T3: Vertering - BS5: gezonde voeding

Leerdoelen basisstof 5

Je kunt aan geven wat gezonde voeding is en wat de gezondheidsrisico's zijn van ongezonde of van te veel voeding. 

6 groepen voedingsstoffen

koolhydraten (sachariden; binas 67F)

eiwitten (peptiden; binas 67G)

vetten (lipiden; binas 67H)

water

mineralen

vitaminen

Nu in het nieuws:

Conserveren

Je maakt de omstandigheden voor bacteriën en Schimmels ongunstig zodat eten langer goed blijft.

Op welke plekken groeien bacteriën en schimmels het snelst?

Conserveren

Conserveren

• Temperatuur verlagen (koelkast en vriezer)
• Temperatuur verhogen

1. Pasteuriseren (72 graden)
2. steriliseren (120 graden)

• Vacuüm verpakken
• Gasverpakken
• Additieven (zout,suiker of zuur)

Conserveren

• Temperatuur verlagen (koelkast en vriezer) 
• Temperatuur verhogen

1. Pasteuriseren (72 graden)
2. steriliseren (120 graden)

• Vacuüm verpakken
• Gasverpakken
• Additieven (zout,suiker of zuur)

vb doperwten

vb. melk

'verse'

houdbare

vb. vlees

vb. vlees

vb. jam, augurk

Evolutie

We hebben als mens een smaakvoorkeur voor zoet, zout en vet eten.

Hoe zou je dat evolutionair kunnen verklaren?

Glucose

Glucose is een soort suiker.

Planten maken suiker zelf.

Van de suiker kunnen zij alles maken voor zichzelf om te groeien.

Suiker

Suiker is Suiker

Geraffineerde suiker tegenover on geraffineerde suiker

Eet suiker met een doel

Insuline wordt door de alvleesklier aangemaakt als een reactie op een (te) hoge bloedsuikerspiegel. Gevolg hiervan kan zijn dat die spiegel te snel daalt waardoor honger ontstaat. Dit is waarom er na het eten van suiker en witte, geraffineerde producten snel weer behoefte is aan meer eten.

Hierdoor kom je sneller aan van deze producten dan van het eten van voedingsmiddelen die niet geraffineerd zijn (en dus meer vezels bevatten). Deze laatste worden langzamer in het bloed opgenomen, waardoor de bloedsuikerspiegel niet snel stijgt.

Niet te veel suiker

Suiker te hoog

Suiker te laag

Insuline

Glucagon

Suiker goed

suiker omlaag

suiker omhoog

ADI-waarden

ADI = Aanvaardbare Dagelijkse Inname

Soorten additieven

Kleurstoffen

Geurstoffen

Smaakstoffen

Suiker

Azijn

Zout

Binas 82A/B

• vitaminen
• additieven & ADI-waarde

E-nummers

Additieven die geen gevaar opleveren voor de gezondheid

Goedgekeurd door de Europese autoriteit voor voedselveiligheid (EFSA)  

Scheurbuik

Scheurbuik bij zeevaarders door gebrek aan vitamine C

Oplossing: Verse citroenen en sinaasappels mee op reis.

Voedingsmiddelentabel

Eiwitten

- Vooral bouwstof, in mindere mate ook brandstof

- Aan elkaar geschakelde aminozuren

- Er zijn 20 soorten aminozuren, waarvan 8 'essentiëel' (móet je binnen krijgen met voeding, kan je

zelf niet maken).

- Zie BINAS 67 H:

- Let op '2' onder aminozuur.

Eiwitten

- functie: vooral bouwstof; zijn nodig bij 

transport van stoffen: zie hiernaast:

overbrengen signalen (bv hormonen)

of helpen chemische reacties versnellen 

(als enzymen): 

Eiwitten

- Ook brandstof, maar niet ideaal.

- Teveel eiwit? Kan je niet opslaan! Dan maar verbranden. Dat levert NH₃ ammoniak op (giftig).

- Ook eiwitverbranding bij te weinig brandstof.

- Extreem tekort aan brandstof (dan al niet/nauwelijks lichaamsvet meer): je eigen spieren 'opeten'.

Cholesterol-HDL-ratio

Cholesterol is een belangrijke bouwstof;

• Overtollig cholesterol zet zich af tegen bloedvaten: nauwe bloedvaten (hart- en vaatziekten)
• Gemaakt in de lever;
• Vervoerd als lipoproteïnen (cholesterol + eiwit)
• VLDL (Very Low Density Lipoprotein), LDL (Low Density Lipoprotein) en HDL (High Density Lipoprotein)

Cholesterol-HDL-ratio

• Cellen in weefsels nemen vetten uit VLDL op.
• VLDL wordt LDL (bevat voornamelijk cholesterol);
• Veel LDL wordt opgenomen in de lever, bijnieren en teelballen of eierstokken;
• LDL in het bloed zet zich af tegen de wanden van bloedvaten.

Cholesterol-HDL-ratio

HDL (gemaakt door de lever) neemt LDL-cholesterol op;

Dit wordt vervoerd naar de lever: LDL-cholesterolgehalte daalt.

• Verzadigde vetzuren zorgen voor toename LDL-cholesterol;
• Onverzadigde vetzuren zorgen voor toename HDL-cholesterol.

Hoe hoger HDL-gehalte, hoe beter de afvoer van overtollige LDL naar de lever.

Wat zie je op het plaatje?

1. Voedingsstoffen
2. Voedingsmiddelen

Welk van de onderstaande voedingsstoffen is geen brandstof?

1. Vetten
2. Nucleinezuren
3. Koolhydraten
4. Eiwitten

Vooral brandstof

Vooral bouwstof

Alleen brandstof

Alleen bouwstof

Eiwit

Koolhydraat

Vet

Water

Mineralen

Vitaminen

Voedingsvezels helpen bij

1. Spierwerking
2. Darmwerking
3. Zenuwstelsel
4. Bloedsomloop

glucose wordt in de lever omgezet naar...

1. glycogeen
2. glucagon
3. insuline
4. suiker

Wat krijg je van vitamine A tekort?

1. Je bloed kan niet goed stollen
2. Scheurbuik
3. Kromme botten
4. Je wordt blind

Additieven hebben bijna altijd een E-nummer. Is een E-nummer ongezond?

1. Ja, je moet deze nooit eten
2. Nee, ze zijn altijd ongevaarlijk
3. Nee, mits je beneden de ADI-waarde blijft
4. Ja, veel E-nummers zijn ongezond

Dat je dik wordt van veel patat met mayo is bekend. Kun je ook dik worden van het eten van veel eiwitten (bijv. veel mager vlees, eieren, melk, kwark, etc.)?

1. Nee, eiwitten zijn bouwstoffen, geen brandstoffen
2. Nee, overtollige eiwitten kunnen niet worden opgeslagen
3. Ja, eiwitten kunnen ook worden omgezet in vet
4. Ja, overtollige eiwitten leveren ook energie, net als glucose of vet

Welke vorm van cholesterol wordt ook wel 'gezond' genoemd?

1. HDL
2. LDL

Wat is BMI?

1. bloedmeting instrument
2. blood musculair instrument
3. body mass index
4. beperkte meting insuline

Wat wordt er bedoeld met suikers?

1. lipiden
2. aminozuren
3. polysachariden
4. mono- en disachariden

Welke aminozuren MOETEN in de voeding aanwezig zijn?

1. essentiële aminozuren
2. niet-essentiële aminozuren

cholesterol

1. goed voor je!
2. slecht voor je!

Waardoor ontstaat scheurbuik?

1. Als je lange tijd op zee bent.
2. Niet genoeg vers water.
3. Niet genoeg voedsel.
4. Gebrek aan vitamine C.

Onverzadigde vetten:

1. Hebben dubbele bindingen, zijn gezond
2. Hebben dubbele bindingen, zijn ongezond
3. Geen dubbele bindingen, zijn gezond
4. Geen dubbele bindingen, zijn ongezond

Voor een goede gezondheid moeten de volgende stoffen in je voeding zitten:

1. Essentiële aminozuren en vetzuren
2. Niet-essentiële aminozuren en vetzuren

Welk soort (voeding)stof levert de meeste energie?

1. Koolhydraat
2. Vet
3. Eiwit
4. Alle drie evenveel

huiswerk

maak opdracht 29 t/m 36

verdieping = opdracht 37+38

klaar? 

maak de samenhang