5.4 Het ontstaan van staten HV

• Geschiedenis
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 1

5.4: Het ontstaan van staten

De tien tijdvakken!

Tijdvak 4

Leerdoelen

• Je kunt de belangrijkste gevolgen noemen van de opkomst van de geldeconomie voor het bestuur.
  
• Je kunt uitleggen waarom de paus en vorsten in de late middeleeuwen een conflict hadden met elkaar.
  
• Je kunt beschrijven hoe vorsten probeerden centraal bestuur in te voeren.

Vorsten, ambtenaren, huurlegers 

• Late Middeleeuwen in Europa: (5.1)
  
• Belangrijke ontwikkelingen?
  
• STEDEN + HANDEL + GELDECONOMIE
• NADEEL VOOR VORSTEN:
• Weinig macht in de steden
• VOORDELEN VOOR VORSTEN:
• Belastinggeld uit de steden
• Boeren betalen pacht met geld

Vorsten, ambtenaren, huurlegers 

Gevolgen van de geldeconomie voor het bestuur (v.a 13e eeuw):

• Vorsten betalen ambtenaren om met het bestuur te helpen
  --> Zij hebben geen grond in leen, zij gehoorzamen de vorst

• Vorsten kunnen soldaten huren -> huurleger.  
    --> Daardoor niet meer afhankelijk van de leenmannen
• Gevolg?
  

• Macht van de adel kleiner en macht van de vorsten groter

Ruzie tussen paus en vorsten

Bekijk bron 3 op blz. 82

1. Wat zie je op de bron? Wat staat eronder?

2. Welke personen werden officieel benoemd?
3. Wie deed een benoeming?
4. Wie was het machtigst?

bron 3

In de middeleeuwen was het officieel benoemen van een keizer, koning, bisschop, graaf of hertog een plechtige gebeurtenis. Hier zet paus Nicolaas II in 1059 een kroon op het hoofd van Robert, de nieuwe hertog van Apulië, Calabrië en Sicilië (het zuiden van Italië). (Detail van een boekillustratie uit de 14e eeuw.)

De paus lijkt hier het machtigst.

bron 3

Ruzie tussen paus en vorsten 

• Waarom wilden vorsten bischoppen als leenmannen/bestuurders?
• Zij waren niet getrouwd, geen kinderen
• --> dus na hun dood kreeg de vorst zijn leen terug
  
• Waarom wilde de paus dat niet?
• Paus was de baas van de kerk, dus de baas van de bisschoppen. Niet de vorst!!

Ruzie tussen paus en vorsten 

• GEVOLG (11e eeuw)
• Ruzie tussen Duitse keizer en Paus Gregorius
• Oplossing in 1122:
• De Paus benoemt de bisschoppen
• De Paus bestuurt de kerk (= geestelijke macht), niet het land
• De keizer bestuurt het land, niet de kerk

Klik op de hotspots en sleep de straffen en de gezegden naar de juiste plek in de afbeelding.

Een gruwelijk goede opdracht!

Hand afhakken

Geselen

Ogen uitsteken

In het water gooien

Ophangen

Op de brandstapel

Onthoofden

"Iemand de ogen uitsteken."

"Hij voelt zich geradbraakt."

"Ik maak hem een kopje kleiner."

" Zij werd op de pijnbank gelegd."

"Ze legden hem het vuur aan de schenen."

"Dat doet hem de das om."

Steeds meer centraal bestuur

Bekijk bron 4 (boek blz. 83)

In welke eeuwen breidden de Bourgondische hertogen hun gebied uit?

Bron 4

De gebieden van de Bourgondische hertogen. De kaart laat zien hoe zij hun oorspronkelijke hertogdom in Bourgondië in de loop van de 14e en 15e eeuw wisten uit te breiden en welke delen zij eind 15e eeuw weer verloren.

Bron 4

Steeds meer centraal bestuur 

Veranderingen in de Late Middeleeuwen

• Steden belangrijker 
• Adel minder machtig
• Paus bemoeide zich alleen met kerk
• Vorsten kregen meer macht

Steeds meer centraal bestuur

GEVOLG: Veranderingen in het bestuur

Vroege ME	Late ME
vorsten reisden rond	vorsten besturen vanuit 1 plaats (centralisatie)
overal andere wetten en regels	overal zelfde wetten en belastingen (staatsvorming = landen met duidelijke grenzen)
= LEENSTELSEL	= CENTRAAL BESTUUR

Het Bourgondische Rijk

Hertogen van Bourgondië (leenman van de Franse koning) breidden tussen 1385 en 1477 hun gebied steeds verder uit door

• (huwelijks-)verdragen
• Veroveringen
• chantage

Bourgondische Rijk

Stamboom van de Bourgondische vorsten

Filips de Goede 

Filips de Goede: 

- Brabant, Limburg Holland, Zeeland bij Bourgondië

- oprichting van de Staten-Generaal (1464)

- begint met centralisatiepolitiek

Karel de Stoute:

- Grote Raad van Mechelen opgericht (1473)

- veel gebiedsuitbreiding

Maria van Bourgondië:

- Groot Privilege (1477)

Filips de Stoute van Bourgondië

('stout' in de zin van dapper / stoutmoedig)

Door erfenissen, verovering, aankoop en huwelijkspolitiek vergroten de Bourgondiërs hun gebied behoorlijk.

Filips de Goede

Hertog Bourgondië van 1419 - 1467

Landsheer van:

• Het graafschap Vlaanderen
• Het hertogdom Brabant
• Het graafschap Namen
•  Het hertogdom Limburg
  
  

Wordt ook gezien als grondlegger van de Nederlanden.

Hij is de stichter van de Orde van het Gulden Vlies = ridderorde.

Filips de Goede 1419-1467 van Bourgondië breidt zijn rijk uit

• Door het graafschap Namen te kopen.
• Brabant en Limburg te erven.
  
•  Holland, Zeeland en Henegouwen af te nemen van zijn nicht.
• en  veroveringen bijv. Luxemburg.

Filips de Goede

• Uniformeerde de rechtspraak en de wetgeving + centraliseerde het bestuur:
• Centrale rekenkamer Brussel
• Grote Raad van Mechelen (= hoogste rechtsorgaan van de Bourgondisch Nederlanden

Filips de Goede

1464: Staten-Generaal voor alle Bourgondische gewesten (= provincie). 

1. Afgevaardigden van de gewestelijke staten
2. Hertog hoefde niet apart te onderhandelen over beden per gewest
   
3. Belastingen + bestuurlijke & juridische bepalingen golden voor grotere gebieden dan stad of provincie.

Gentenaren vragen (na hun opstand) in hun ondergoed om vergeving aan Filips de Goede.

Nederlandse steden aantrekkelijk

Want?

Aan de slag:

• Maken §5.4 opdracht 4 t/m 11
  

Kun je een voorbeeld noemen van centraal bestuur in Nederland nu?

Leg aan de hand van deze afbeelding uit dat er in Nederland nog steeds sprake is van centraal bestuur

Noem een voorbeeld van
centralisatie in de Nederlanden
in de late middeleeuwen.

A: Wat vonden de edelen (adel) van centralisatie ?
B: Waarom dachten ze er zo over?