Samenvatting hfst 4 HAVO 2

• Nederlands
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 2

Hoofdstuk 4

1. Lezen
2. Grammatica bijvoeglijke bepaling
3. Grammatica telwoorden
4. Spelling: tussenletters in samenstellingen. En leer de woorden van opdracht 3 en 4
5. Spelling: werkwoorden -dde, -dden, -tte, -tten

Feiten, meningen en argumenten

Een feit is iets waarvan je kunt controleren of het waar of niet waar is.

Amsterdam is de hoofdstad van Nederland

Een mening of standpunt is wat iemand van iets vindt. 

Ik vind, volgens mij, lijkt mij, naar mijn mening, mijns inziens

Een argument gebruikt iemand om aan te geven 

waarom zij of hij een bepaalde mening heeft.

Je zou eigenlijk op de fiets naar school moeten gaan. (= mening) Dat is goed voor je gezondheid! (=argument)

Koningsdag is op 27 april, dan is koning Willem-Alexander jarig.

Feit of mening?

1. feit
2. mening
3. argument

Ik vind de film over het boek 'de brief van de koning' minder spannend dan het boek.

Feit of mening?

1. mening
2. feit
3. argument

Bijvoeglijke bepaling

Je kunt de volgende zinsdelen benoemen:

- Werkwoordelijk gezegde en naamwoordelijk gezegde

- Onderwerp

- Voorzetsel voorwerp

- Lijdend voorwerp

- Meewerkend voorwerp

- Bijwoordelijke bepaling

- Bijvoeglijke bepaling Je weet dat een een zinsdeelstuk is (onderdeel van een zinsdeel) en extra informatie geeft over een zelfstandig naamwoord.

Zinsdelen en zinsdeelstukken

- Werkwoordelijk gezegde

- Onderwerp

- Lijdend voorwerp

- Meewerkend voorwerp

- Bijwoordelijke bepaling

----------------------------------

- Bijvoeglijke bepaling

Zinsdelen

Zinsdeelstuk

De bijvoeglijke bepaling (bvb)

• De bijvoeglijke bepaling is GEEN zinsdeel, maar een deel van een andere zinsdeel.
• De bijvoeglijke bepaling zegt iets over het zelfstandig naamwoord in een zinsdeel, de kern.
  
• De kern is het belangrijkste woord van het zinsdeel.
•  De bijvoeglijke bepaling kan voor of achter een zelfstandig naamwoord staan.

Bijvoeglijke bepaling

- Een bijvoeglijke bepaling zegt iets over een zelfstandig naamwoord.

- Een bijvoeglijke bepaling vind je door te vragen: welk/wat voor + het zelfstandige naamwoord?

Tip!

Ja! De bijvoeglijke bepaling lijkt veel op een bijvoeglijk naamwoord. Het kan vóór of achter het zelfstandig naamwoord staan.

Voorbeeldzin bvb

Ze     /  speelt  /  het mooiste melodietje uit de musical.

ond    pv+wwg                               lv

• Wat is het belangrijkste znw in het lijdend voorwerp?
  
• Melodietje
• Welk / wat voor + melodietje?
• mooiste = bijvoeglijke bepaling bij melodietje
  
• uit de musical = bijvoeglijke bepaling bij melodietje
  

In het vroege voorjaar viel hij op de A2 in slaap achter het stuur.

1. op de A2
2. vroege
3. achter het stuur

Zij kreeg voor haar verjaardag een prachtige, nieuwe laptop.

1. voor haar
2. prachtige, nieuwe
3. prachtige en nieuwe

Hoeveel bijvoeglijke bepalingen staan in deze zin?

Door het actieve, nieuwe beleid van de brandweer konden branden tijdens de warme paasdagen worden voorkomen.

1. 1
2. 2
3. 3
4. 4

Telwoorden

Er zijn vier soorten telwoorden:

Hoofdtelwoorden geven een hoeveelheid aan.

1. Bepaald hoofdtelwoord: precies aantal.
2. Onbepaald hoofdtelwoord: onduidelijk aantal

Rangtelwoorden geven een volgorde aan.

  3. Bepaald rangtelwoord: duidelijke plaats in de rij.

  4. Onbepaald rangtelwoord: onduidelijke volgorde in de rij.

Woordsoorten: Telwoord

Oefenen

1. Eén bhtw moet de eerste brtw zijn.

2. We gingen naar de tweede brtw voorstelling.

3. Met z'n hoevelen ohtw zaten julie bij de derde brtw voorstelling?

4. Hoeveelste ortw werd Jury van Gelder?

Herhaling alle woordsoorten

https://youtu.be/_3FZzXRhr3o

Bekijk zelf dit filmpje. De verschillende woordsoorten worden gevraagd tijdens de toets!

Spelling

Samenstellingen met en zonder tussenletters correct spellen  

Samenstelling

Een samenstelling = twee of meer losse woorden aan elkaar geplakt:

stoel + poot = stoelpoot                       

tafel + kleed = tafelkleed

voet + bal + veld = voetbalveld

Tussen -s

• Gebruik altijd een tussen -s als je die hoort: 
• jongensboek / stationsrestauratie

• Begint het tweede woord met een s-klank, vul dan even een ander woord in om te checken of er een 's' moet worden toegevoegd:

bedrijf + chef --> bedrijf + kat --> bedrijfskat, dus bedrijfschef

station + straat --> station + kat --> stationskat, dus stationsstraat

lieveling...schrijver

Tip!!

Begint het tweede woord met een s-klank, vul dan even een ander woord in om te checken of er een 's' moet worden toegevoegd:

1. lievelingschrijver
2. lievelingsschrijver

hoofd.....stad

1. hoofdstad
2. hoofdsstad

Theorie: tussen -(e)n

• Basisregel = als het eerste deel van de samenstelling:
• een zelfstandig naamwoord is en
• alléén een meervoud heeft op -n of -en.....................
•                                    dan schrijf  je +(e)n.

eik + boom = eikenboom                            kat + bak = kattenbak        
blinde + school = blindenschool            krant + kop = krantenkop

Theorie (uitzonderingen)

Je schrijft géén tussen-(e)n als het eerste woord van de samenstelling...

1. Geen meervoud heeft.      Voorbeeld: tarwebrood, benzinegeur

2. Verwijst naar iets dat enig in zijn soort is.     Voorbeeld: Koninginnedag,  

                                                                                               maneschijn

3. Alleen een meervoud op -s heeft.    Voorbeeld: aspergesoep, douchekraan

Theorie (uitzonderingen)

Je schrijft géén tussen-(e)n als het eerste woord van de samenstelling...

4. Een meervoud op -s  én  -(e)n heeft. 

                  Voorbeeld: groenteboer (mv. groenten én groentes) , geboortecijfer (mv. geboorten én                      geboortes)

5. Geen zelfstandig naamwoord is of een bijvoeglijk naamwoord is: 

                    Voorbeeld: knarsetanden , hogeschool

6. Een bijvoeglijk naamwoord versterkt. 

                     Voorbeeld: goed - beregoed

Wat is de juiste samenstelling?

pan + koek

Pannenkoek

want:

het eerste deel is een znw met een meervoud op -en

(extra 'n' nodig vanwege uitspraak;

anders staat er 'panenkoek')

Wat is de juiste samenstelling?

zon + straal

Zonnestraal

want:

het eerste deel (zon) is enig in z'n soort

Gerstekorrel

want:

Het eerste deel is een zelfstandig naamwoord dat geen meervoud heeft.

(het meervoud van gerst = gerst)

Opdracht 3

1 Omdat je stationswinkel schrijft, schrijf je ook stationschef. 

2 Spinnewiel is correct geschreven, omdat het eerste deel geen meervoudsvorm is van een zelfst. nw.

 het eerste deel verwijst hier naar een werkwoord.

3 Groente heeft twee meervoudsvormen: groenten en groentes. Daarom is het groentesoep.

4 Het meervoud van zon is dan wel zonnen, maar het eerste deel verwijst naar iets waarvan er maar één is: de zon. 

5 Je schrijft veearts, want vee heeft geen meervoudsvorm.

6 bij berensterk versterkt het eerste deel het bijvoeglijk naamwoord sterk. Daarom is het beresterk.

Leer deze woorden voor de toets!!!!

Opdracht 4

1 De nieuwe achtbaan is een echte hype en geeft de bezoekers een adrenalinekick.

2 De karakteristieke kampeerboerderij is als accommodatie heel geschikt voor groepen scholieren.

3 Je kunt hem moeilijk vlijtig noemen; hij behoort tot de grootste luiwammesen van klas 2b.

4 Als je je identiteitskaart vergeet op reis, kan dit tot problemen leiden bij de douane.

5 Vanmorgen zijn op de fruitveiling de allereerste kersen verkocht voor een ongelooflijk hoge prijs.

6 Leren omgaan met moeilijke kwesties is een wezenlijk aspect van het onderwijs.

Sommige werkwoorden klinken hetzelfde, maar worden toch op verschillende manieren geschreven: 

De stormen verwoesten talloze huizen 

die ze op hun weg tegenkomen.

De stormen verwoestten vorig jaar 

talloze huizen.

Wat is het verschil?

Je spreekt het werkwoord hetzelfde uit. Maar de tweede zin staat in de verleden tijd en schrijf je met -tten!

De schepen strandden jaren geleden en liggen daar nog steeds.

De schepen stranden, terwijl de toeristen maken dat ze wegkomen.

Wat is het verschil?

Je spreekt het werkwoord hetzelfde uit. Maar de eerste zin staat in de verleden tijd en schrijf je met -dden!

?

Om de juiste keuze te maken tussen -de(n) en -dde(n) of tussen -te(n) en -tte(n), moet je vaststellen met welke werkwoordsvorm je te maken hebt. 

Gaat het om: 

• een persoonsvorm, 
• een infinitief (het hele werkwoord) of 
• een bijvoeglijk naamwoord?

Persoonsvorm

Werkwoorden die op dezelfde manier worden uitgesproken, maar verschillend worden geschreven zijn: 

Werkwoorden waarbij de stam eindigt op een -d of een -t

                antwoorden - ik antwoord

                barsten -  ik barst

Hoe schrijf je de verleden tijd?

Achter de stam in het enkelvoud - de of -te 

en 

in het meervoud achter het werkwoord -den of -ten

Verschil tegenwoordige tijd en verleden tijd meervoud bij werkwoorden eindigend op een -d of -t

De persoonsvorm tegenwoordige tijd (pvtt) meervoud schrijf je met -den en -ten:

– behoeden: Ouders behoeden hun kinderen graag voor narigheid.

– posten: Posten jullie deze brieven vandaag nog?

De persoonsvorm verleden tijd (pvvt) schrijf je met -dde(n) of -tte(n):

– landen: Hoe laat landden die passagiers gisteren op Schiphol?

– misten: Het mistte vanmorgen in grote delen van het land.

Infinitief = het hele werkwoord

Van een infinitief (inf) vind je de spelling in het woordenboek:

– losbarsten: Wanneer zal het feest losbarsten?

– wedden: Daar gaan we zeker niet om wedden!

Een voltooid deelwoord als bijvoeglijk naamwoord:

Maak in dat geval het bijvoeglijk naamwoord zo kort mogelijk, dus zonder -dde(n) en -tte(n) 

de vergoede schade, de ingerichte woonkamer.

! Soms is -dde(n) of -tte(n) toch nodig, vanwege de uitspraak:

de vers gezette koffie en niet de vers gezete koffie.

Wat is een bijvoeglijk naamwoord?

Een bijvoeglijk naamwoord geeft een eigenschap, kenmerk of toestand aan van een zelfstandig naamwoord.

Opdracht 1

1. In een aparte ruimte twistte / twiste de jury langdurig over de uitslag.

2 Wie wil aandacht besteden / besteedden aan het gepeste / gepestte meisje?

3 In het stadspark verwondde / verwonde de agressieve hond een jong katje.

4 Wachtende familieleden verblijdden / verblijden afgelopen zondag de gelande / gelandde passagiers in de aankomsthal.

Opdracht 3

1 pvvt verpootte

2 pvtt Verblindt

3 bn verwende, inf wachten

4 pvvt trachtte; bn ingerichte; inf verhuren

Opdracht 4

1 De door het zonlicht verlichte kamer zag er heel gezellig uit. 

De lantaarn verlichtte de straat nauwelijks.

2 Tijdens de vakantie leidden de gidsen de vakantiegangers langs de bezienswaardigheden.

Waarheen zou deze ingewikkelde route leiden?

3 De juryleden vermelden nauwkeurig het aantal punten per winnaar.

Het vermelde telefoonnummer van de klantenservice klopte niet.

4 Sophie is ontroostbaar en niemand kan haar liefdesverdriet verzachten.

Gelukkig verzachtte de spierzalf de pijnlijke kneuzing.

Opdracht 5

1 De jubilaris moest wel erg lang op zijn beloofde cadeau wachten.

2 Bij thuiskomst bleek mijn moeder een stuk gebraden vlees bewaard te hebben.

3 De vers gezette koffie uit het nieuwe espressoapparaat is prima van smaak.

4 Op de veiling bracht de gebarsten vaas afgelopen vrijdag toch nog 100 euro 

Succes met jullie toets!

Maandag 20 april 10.30 - 11.15 uur

1. Hoofdstuk 4
2. Lezen
   
3. Grammatica bijvoeglijke bepaling
4. Grammatica telwoorden
5. Spelling: tussenletters in samenstellingen
   
6. Leer de woorden van opdracht 3 en 4
7. Spelling: werkwoorden -dde, -dden, -tte, -tten