Erfelijkheid (H11, uit klas 4)

• Biologie
• Middelbare school
• vmbo k
• Leerjaar 3

Erfelijkheid H11.2

Wat is een fenotype?

1. Eigenschappen, opgeslagen in je genen
2. Iets met chromosomen
3. Alle zichtbare eigenschappen van een organisme
4. Dat kan nooit veranderen

Wat is geen voorbeeld van een fenotype?

1. Jantjes haar is rood geverfd.
2. Jantjes hond heeft zwarte stippen.
3. Jantjes tante heeft AIDS.
4. Jantjes moeder is kleiner dan Jantje.

Genen

Je weet:

Fenotype = 

alle uiterlijke kenmerken van een organisme. Zo ziet het organisme eruit.

Nieuw woord:

Genotype = 

alle erfelijke informatie voor eigenschappen van een organisme.

Dit staat in je genen. 

Je genen zitten in je DNA.

Gen

Een stukje DNA dat de code voor één erfelijke eigenschap draagt noemen we een GEN.

Voorbeeld van erfelijke eigenschappen:

- haarkleur (blond, zwart, rood)

- haarstijl (krullend of steil)

- oogkleur (blauw, bruin, groen)

- borstkanker (veel kans, weinig kans)

Chromosomen doorgeven

Je erfelijke eigenschappen (genotype) staan op je DNA.

DNA zit opgerold in chromosomen.

Bevruchting -> celkern van zaadcel en celkern van eicel smelten samen

Jij hebt dus de helft van je chromosomen van je vader en de helft van je moeder.

Je krijgt je boekje.

Maak opdracht:

10 (bladzijde 1) 

3 en 4 (bladzijde 2)

Hoe ontstaan jongens en meisjes?

Vader bepaalt geslacht, want

1. Vrouwen kunnen alleen X doorgeven
2. Mannen kunnen X of Y doorgeven 

Maak een kruisingsschema met de volgende gegevens.

Bij mensen kan de vader een X of Y chromosoom doorgeven aan zijn kind.

De moeder kan alleen een X chromosoom doorgeven.

Maak een kruisingsschema met deze chromosomen:

Moeder: X en X

Vader: X en Y

Hoeveel procent kans is er dat het kind een meisje is?

Wat is de kans op een jongen of een meisje?

Met een kruisingsschema

• In een eicel zit altijd één X-chromosoom
• In een zaadcel kan een X-chromosoom OF een Y - chromosoom zitten .

Maak opdracht 16 en 17 (bladzijde 3)

Je weet nu hoe chromosomen worden doorgegeven.

Maar hoe worden eigenschappen doorgegeven?

Voor elke eigenschap heb jij 2 genen. 

1 van je ma + 1 van je pa.

Eigenschappen doorgeven

Homozygoot: 2 dezelfde genen

Heterozygoot: 2 verschillende genen

Dominant: gen dat overheerst over het andere gen.

Recessief: gen dat onderdrukt wordt.

Homozygoot &  heterozygoot

• De ouders zijn heterozygoot, ze hebben twee verschillende genen voor haarkleur. Bruin haar is het dominante gen.

• De jongen is homozygoot, hij heeft twee dezelfde genen voor haarkleur. 1 van pa, 1 van ma.
  Rood haar is het recessieve gen.     Alleen bij 2 van deze genen zichtbaar

Heterozygoot

De twee ongelijke genen.

Genotype van jongen voor haarkleur = Aa

Het gen voor krullen is dominant (A) over 

het recessieve gen voor stijl haar (a).

A = dominant = krullen

a = recessief = stijl

Jongen heeft krullen, want dominante gen komt tot uiting in fenotype.

Dominante en recessieve genen

• Een dominant gen komt altijd tot uiting
  in het fenotype
  
  
• Een recessief gen zie je alleen in het
  fenotype als er geen dominant gen is

Hoe kan dat?

Het gen voor bruine ogen is 'dominant'. We schrijven een grote Q.

→ Een dominant gen komt altijd tot uiting. 

Het gen voor blauwe ogen is 'recessief'. We schrijven kleine q.

→ Een recessief gen komt alleen tot uiting als het dominante gen

      niet aanwezig is. 

Wat is het genotype van iemand met bruine ogen? En voor blauwe ogen?

11.3 Je lijkt op ...

Hoe voorspel je het uiterlijk van nakomelingen m.b.v. een kruisingsschema?

Kruisingsschema

Fenotype ouders
Genotype ouders

Geslachtscellen

Schema

Genotype kinderen
Fenotype kinderen

Kruisingsschema

Vader: zwart, heterozygoot
Moeder: blond, homozygoot

Hoe groot is de kans op een zwarte labrador?

Kruisingsschema

1. Fenotype ouders
2. Genotypen

3. Genen geslachtscellen

4. Tabel 9 vakken 

5. Genotypen tabel

6. Fenotypen

11.3 Je lijkt op

Wat is de kans op een jongen of een meisje?

• Een zaadcel kan een X-chromosoom of een Y-chromosoom bevatten
• In een eicel zit altijd één X-chromosoom
• Kans wordt weergegeven in een kruisingsschema, zie de tabel hierboven
  
  
• Moeder geeft altijd een X-chromosoom door
• Bij vader is de kans dat hij een X-chromosoom doorgeeft is 50%, ook voor een Y-chromosoom is de kans 50%
  - kans op jongen is 50%
  - kans op meisje is ook 50%