Hoofdstuk 11 - Transport

• Biologie
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 5

Hoofdstuk 11 - Transport

11.1

- Je beschrijft de bouw en functie van het hart en legt uit hoe slagvolume en hartslagfrequentie zich aanpassen aan de omstandigheden.

- Je beschrijft hoe artsen handelen bij een hartinfact.

- Je beschrijft de elektrische activiteit van het hart.

- Je beschrijft de rol van de hart- en slagaderkleppen in het hart.

Hart

• Slagvolume: hoeveelheid bloed die per hartslag hartkamer verlaat
• Hartslagfrequentie: aantal hartslagen per minuut
• Hartminuutvolume: hoeveel bloed er per minuut het lichaam rondgaat

begin vulfase - eind vulfase - pompfase

Dotterbehandeling met stent

Bypassoperatie

11.2

- Je beschrijft de grote en kleine bloedsomloop.

- Je beschrijft de bouw en functie van de drie typen bloedvaten.

Bloedsomloop

• Kleine bloedsomloop: longslagader vervoert zuurstofarm bloed naar de longen, bloed neemt daar O₂ op en geeft CO₂ af. Zuurstofrijk bloed via longader terug naar hart.
• Grote bloedsomloop:  aorta vervoert zuurstofrijk bloed naar alle organen via aftakkende slagaders. Bloed geeft in haarvaten O₂ af en neemt CO₂ op.
• Bloed vervoert ook hormonen en afvalstoffen.

Bloedvaten

• Slagader van het hart weg, hoge bloeddruk, dikke wanden, diep in lichaam, kringspiertjes
• Haarvaten één cellaag dik, kringspiertjes
• Aders naar het hart toe, lage bloeddruk, dunne wanden, bevatten kleppen, minder diep in lichaam

Houtvaten en bastvaten

• Houtvaten holle buisjes van celwanden, met houtstof verstevigd, water en mineralen van bodem naar bladeren
• Bastvaten langgerekte levende cellen, opgeloste suikers en andere organische stoffen van bladeren naar rest van plant

Houtvaten

• In bladeren en stengels waterverlies door verdamping via huidmondjes
• Vormt een aanzuigende kracht voor watertransport
• Wortels vullen dit verdampende water aan

Watertransport wortelcellen

• Opname water door wortelharen
• Watertransport door celwanden en grondplasma cellen richting centrale cilinder
• Actief transport van mineralen door endodermiscellen, water volgt door osmose
  
• Worteldruk duwt water in centrale cilinder omhoog

Sapstroom

• Suikers fotosynthese via actief transport naar bastvaten, water volgt door osmose
• Suikers op andere plaatsen via actief transport uit bastvaten naar cellen, water volgt weer door osmose

11.3

- Je beschrijft hoe je de bloeddruk bepaalt.

- Je legt het verschil tussen boven- en onderdruk uit.

- Je legt uit hoe verschillen in bloeddruk en stroomsnelheid in de bloedvaten tot stand komen.

- Je legt uit hoe de uitwisseling van stoffen tussen bloed en weefsel tot stand komt.

Bloeddruk

• Druk van bloed tegen wand van hart en bloedvaten
• Bovendruk: maximale druk op moment dat kamers samentrekken
• Onderdruk: minimale druk tijdens de hartpauze

Bloeddruk meten

11.4

- Je benoemt de functies van rode en witte bloedcellen, bloedplaatjes en bloedplasma.

- Je legt uit hoe je lichaam reageert op een tekort aan rode bloedcellen.

- Je beschrijft het O₂- en CO₂-transport door het bloed.

- Je beschrijft de bloedstolling.

Bloed

• Bloedplasma:  water met opgeloste stoffen (zuurstof, voedingsstoffen, afvalstoffen, hormonen, antistoffen)
• Bloedcellen: ontstaan in rode beenmerg van platte botten uit stamcellen

Rode bloedcellen

• Geen celkern
• Bevat hemoglobine met ijzer
• Bloedarmoede
• Epo

Transport O₂

• Zuurstof via diffusie van longblaasje naar haarvaten
• O₂ bindt aan hemoglobine in rode bloedcellen
• In haarvaten van actief weefsel gaat O₂ door diffusie rode bloedcel uit en via weefselvloeistof naar cellen

Transport CO₂

• Bij verbranding glucose komt CO₂ vrij, via diffusie naar rode bloedcellen
• Grootste deel CO₂  bindt met water tot H₂CO_{3 (door koolzuuranhydrase)}, valt uiteen tot HCO₃^-  en H⁺ 
• HCO₃^-  diffundeert naar bloedplasma. 
• Vrijgekomen H⁺ gebonden aan hemoglobine
  

Transport CO₂

• HCO₃^- vanuit bloedplasma naar rode bloedcellen, vormt H₂CO₃ met H⁺ , wordt door koolzuuranhydrase meteen gesplitst in CO₂ en H₂0
• CO₂ diffundeert naar longblaasjes
• Water verdwijnt in bloed

Bloedplaatjes

• Bloedstolling
• Kleven vast aan beschadigde wand
• Vallen uiteen en stoffen komen vrij
• Samen met stollingsfactoren
• Protrombine omgezet in trombine
• Fibrinogeen omgezet in fibrine

Witte bloedcellen

• Afweer
• Verschillende typen
• Antistoffen

11.5

- Je legt uit welke krachten een rol spelen bij de aanvoer en afvoer van weefselvloeistof.

- Je beschrijft de bouw en functie van het lymfesysteem en de betekenis van lymfe.

Weefselvloeistof

• Hoge druk begin haarvat zorgt voor filtratie
• Opgeloste stoffen met bloedplasma mee het haarvat uit
• Cellen halen voedingsstoffen uit weefselvloeistof en geven afvalstoffen aan weefselvloeistof af

Resorptie

• Grote eiwitmoleculen in haarvat (colloïden)  verhogen osmotische waarde
• Hogere colloïd-osmotische druk in haarvat zorgt ervoor dat weefselvloeistof terugstroomt

Lymfe

• Niet alle weefselvloeistof terug haarvat in
• Lymfevaten en lymfeknopen
• Borstbuis komt uit in linker sleutelbeenader

• Hart, ecg, dotteren en bypass
• Kleine en grote bloedsomloop, bloedvaten
• Houtvaten en bastvaten, watertransport
• Bloeddruk
• Bloedplasma, rode bloedcellen, witte bloedcellen, bloedstolling
• Transport van zuurstof en koolstofdioxide
• Weefselvloeistof en lymfe