Ontleden - Zinsdelen, persoonsvormen en samengestelde zin

• Nederlands
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 1

Welkom

Nederlands

Lesprogramma

1. Uitleg zindelen, persoonsvorm en onderwerp.
2. Oefenopdrachtjes
3. Zelfstandigwerken

Leerdoelen

Aan het eind van deze les...

• weet je hoe je de persoonsvorm en het onderwerp in een zin vindt.
  
  

• kun je herkennen en uitleggen wat een samengestelde zin is.

• Kun je van twee enkelvoudige zinnen één samengestelde zin maken.

• kun je een zin in zinsdelen verdelen en de zinsdelen onderwerp + persoonsvorm benoemen.

1. Redekundig ontleden

• Hierbij verdeel je de zin in zinsdelen: Zinsdelen zijn groepjes woorden in de zin die bij elkaar horen. 
  
  
• Vervolgens geef je die zinsdelen een naam. Namen van zinsdelen zijn bijvoorbeeld persoonsvorm, onderwerp en gezegde.

2. Taalkundig ontleden

• Hierbij bepaal je voor elk woord tot welke woordsoort het behoort.

• Namen van woordsoorten zijn bijvoorbeeld lidwoord, werkwoord en zelfstandig naamwoord.

Waarom leren ontleden?

• Als je weet hoe een zin is opgebouwd, dan kan je de betekenis makkelijker achterhalen.
• Ook is de spelling van sommige woorden afhankelijk van hun plaats in de zin.

• Als je een andere taal dan het Nederlands moet leren, is kennis van ontleden ook heel handig. Je kan dan gebruik gaan maken van de overeenkomsten tussen talen.

Zinsdelen

Wat zijn zinsdelen?

• Een zin bestaat uit zinsdelen.
• Een zinsdeel kan bestaan uit één woord of uit een paar woorden die bij elkaar horen.
• De woorden in een zinsdeel kunnen niet uit elkaar gehaald worden.
• Zinsdelen hebben een betekenis (een functie) binnen een zin.
  Bijvoorbeeld: onderwerp, persoonsvorm, lijdend voorwerp, meewerkend voorwerp, etc.

Zinsdelen (2)

Hoe weet je welke woorden bij elkaar horen

• Gebruik de verplaatsingsproef:
  

Kijk of een stuk zin in zijn geheel voor de persoonsvorm geplaatst kan worden, zonder dat de betekenis van de zin te veel verandert.

Bijvoorbeeld:

• Hij / bakte / snel / een paar pannenkoeken.
  
• Snel / bakte / hij / een paar pannenkoeken.
  
• Een paar pannenkoeken / bakte / hij / snel.
• Een paar / bakte / hij / snel / pannenkoeken.

Zin ontleden

• Bij het ontleden van zinnen is het dus heel fijn als je weet wat de persoonsvorm is. 

• In het Nederlands vormt die de spil van de opbouw van de zin en daarvan kan je gebruik maken bij het vinden van de zinsdelen.
  

• Daarom begin je bij het ontleden van een zin altijd met het vinden van de persoonsvorm! Hoe dan?!

Persoonsvorm

De persoonsvorm is altijd een werkwoord. Het is het belangrijkste werkwoord in de zin.

Werkwoord?

= een 'doe' woord, het zegt wat iets of iemand doet of overkomt:

Lopen, rennen, fietsen, huilen, eten, lachen, vallen. 

Persoonsvorm vinden

De persoonsvorm vind je dus door:

1. De zin vragend te maken. 
2. De zin in een andere tijd te zetten. 
3. Meervoud of enkelvoud maken van de zin.

• Het vinden van de persoonsvorm is belangrijk bij het ontleden van zinnen, het is de eerste stap die je moet uitvoeren.

• De persoonsvorm en het onderwerp zijn de eerste twee zinsdelen. 

1. Getalproef

• De persoonsvorm is een werkwoord die zich aanpast aan het onderwerp.

• Verandert het onderwerp, dan verandert de persoonsvorm mee.

Ik loop

Jij loopt

Wij lopen

2. Tijdproef

• De persoonsvorm geeft aan of een zin in de tegenwoordige of verleden tijd staat.
  
  
• Zet de zin in een andere tijd:
  het werkwoord dat verandert, is de persoonsvorm.

Ik loop - ik liep

Jij bakt - jij bakte

Wij zien - wij zagen

Ik heb een groene fiets

Hij moest zijn fietsband gaan plakken

Janneke praat heel zachtjes

Ik had een groene fiets

Hij moet zijn

fietsband gaan plakken

Janneke praatte heel zachtjes

3. Vraagproef

• Maak van de zin een vraag met precies dezelfde woorden.
  
  
• Het werkwoord dat dan vooraan komt te staan, is de persoonsvorm.
  
  
• Dit trucje werkt niet als de te ontleden zin al een vraagzin is.

Ik krijg nieuwe schoenen

Hij eet alle snoep op

Mijn vriend wil graag naar het zwembad

Krijg ik nieuwe schoenen?

Eet hij alle snoep op?

Wil mijn vriend graag naar het zwembad?

Vraagzin?

Let op:

• Soms begint een vraagzin met een vraagwoord (wie, wat, waar, wanneer, waarom, hoe, …).
  

• Een vraagwoord kan NOOIT persoonsvorm zijn.
  

• Gebruik dan de tijdproef om de persoonsvorm te vinden.

Waar loop ik?

Wie eet alle snoep op?

Wanneer hebben jullie de les bekeken?

Waar liep ik?

Wie at alle snoep op?

Wanneer hadden jullie de les bekeken?

Onderwerp

• Het onderwerp van een zin is wie of wat iets doet.
• Het onderwerp van een zin kan één woord of meerdere woorden zijn.
• Het kan op verschillende plekken in een zin staan, maar het staat meestal naast de persoonsvorm.
• Je kunt het onderwerp van een zin vinden door de vraag te stellen:
  Wie/wat doet iets?
  Wie/wat + pv?

Onderwerp

Bijvoorbeeld:

• Marieke schuift de deuren open.

Vraag: Wie schuift?

Antwoord: Marieke

• In het bos staan veel grote bomen.
  

Vraag: Wat staan?

Antwoord: veel grote bomen

Welke vraag moet je stellen om
het onderwerp te vinden?

Klas EM1A heeft een talentenjacht georganiseerd.

1. Wie heeft georganiseerd?
2. Wat heeft georganiseerd?

Wat is het onderwerp?

Klas EM1A heeft een talentenjacht georganiseerd.
Wie heeft georganiseerd?

Samengestelde zinnen

• Wanneer je van twee korte zinnen één lang zin maakt, dan noem je die zin een samengestelde zin.

Bijvoorbeeld

Ik loop naar de bakker.       Ik koop een brood.

Ik loop naar de bakker en ik koop een brood.

Het woordje 'en' verbind hier de twee zinnen aan elkaar.

Samengestelde zinnen

• In iedere zin staat een persoonsvorm.
  
• Zinnen met twee persoonsvormen noem je samengestelde zinnen.

• Bij elke persoonsvorm hoort een onderwerp.
  
• In samengestelde zinnen staan dus ook twee onderwerpen.
  

Samengestelde zinnen

• Met een verbindingswoord (zoals: en, maar, omdat of want) kun je van twee korte zinnen een samengestelde zin maken.

Bijvoorbeeld:

• Kim leest een boek. Rick leest een stripverhaal.
• Kim leest een boek, maar Rick leest een stripverhaal.

• Je kunt een een komma gebruiken om twee zinnen met elkaar te verbinden. De komma komt dan tussen de twee persoonsvormen of voor het verbindingswoord.
  
  Bijvoorbeeld:
• Toen de dijk doorbrak, stortte het water de polder in.

Samengestelde zinnen

• Soms verandert de volgorde van de woorden in het tweede deel van de zin.
  
  
• Bijvoorbeeld:

Giel zit op basketbal. Hij houdt van sporten. 

Gielt zit op basketbal, omdat hij van sporten houdt. 

• Normaal is de persoonsvorm altijd het tweede zinsdeel, maar in het tweede deel van de zin kan de pv ook achteraan staan.

Samengestelde zinnen

• In een samengestelde zin kunnen naast de persoonsvormen nog meer werkwoorden staan. Voer de proeven goed uit om te bepalen welke werkwoorden geen PV zijn.

• Bijvoorbeeld:
  De fietser wil graag doorrijden,
  
  maar de weg is geblokkeerd.

pv

geen pv

geen pv

pv

De fietser wilde graag doorrijden, maar de weg was geblokkeerd.

De fietsers wilden graag doorrijden, maar de wegen waren geblokkeerd.

Je ziet dat de werkwoorden wil en is zowel bij de tijdproef als de getalproef veranderen, terwijl de werkwoorden doorrijden en geblokkeerd hetzelfde blijven. 

Verbind de losse zinnen met een passend verbindingswoord, zodat je één goede zin krijgt. Je mag de woordvolgorde veranderen.
Kies uit: daarom - maar - want - zodat.

Timothy vindt sportvissen erg leuk. Hij krijgt er een kick van.

Verbind de losse zinnen met een passend verbindingswoord, zodat je één goede zin krijgt. Je mag de woordvolgorde veranderen.
Kies uit: daarom - maar - want - zodat.

Annebel is verliefd op Peter. Hij is niet verliefd op haar.

PV vinden in samengestelde zinnen

Zet de zin in een andere tijd:

• Je maakt van de tegenwoordige tijd verleden tijd, of andersom.
• De werkwoorden die veranderen, zijn de persoonsvormen
  
  

Bijvoorbeeld:

• Ariane vertelt dat ze een prijs heeft gewonnen.
•  Ariane vertelde dat ze een prijs had gewonnen.

OW vinden in samengestelde zinnen

• Stel met iedere persoonsvorm de onderwerpsvraag (Wie of wat + pv?). De antwoorden op deze vragen zijn de onderwerpen. 

Bijvoorbeeld:

• 
  Ariane vertelt dat ze een prijs heeft gewonnen.  

1.  Wie (of wat) vertelt? Onderwerp = Ariane 
2. 
   Wie (of wat) heeft? Onderwerp = ze 

Verdeel de volgende zin in zinsdelen [zet een slash / tussen de zinsdelen] en benoem de persoonsvorm(en) en het (de) onderwerp(en).

Gisteren heb ik hardgelopen en mijn vrouw heeft ondertijd het avondeten gemaakt.

Schrijf 3 dingen op die je deze les hebt geleerd

Stel 1 vraag over iets dat je deze les nog niet zo goed hebt begrepen

Oefenen...

ELO, bronnen trede 7
document: grammatica brugklas GPL 2021.docx

• Oefening 1 (blz. 6 + 7)
• Oefening 3 (blz. 10 + 11)
• Oefening 5 (blz. 15)