Europa H2 & H3.1 t/m 3.5

• Economie
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 5

Europa H2

H2.1 2.2 Lesdoelen

Wat moet ik kennen/kunnen?

Waarom samenwerking?

Wat zijn externe effecten?

Oplossen pay-off matrix

Ontsnappen gevangenendilemma

Waarom?

Strategisch en gestructureerd denken over samenwerken en onderhandelen

H2.1 & 2.2

Nodig:

Lesbrief Europa H2

Schrift, pen, potlood, rekenmachine

Lesindeling les 1 (12:15 - 13:00)

Uitleg Samenwerking & Externe effecten (15 min)

Nakijken opgaven H1 & Maken en nakijken 2.1 t/m 2.4 (30 min)

Waarom samenwerken?

• Conflicten oplossen/voorkomen => EU Nobelprijs Vrede
• Extra waarde produceren => Internationale Handel
• Coördineren (= afstemmen)

• Gevaar => meeliften => studiegroepje

Externe effecten

• Bijkomend effect van productie en consumptie buiten de markt om (= niet in de prijs opgenomen)
• Positief => onderproductie => subsidie
• Negatief => overproductie => belasting/accijns

Positieve externe effecten

Negatiever externe effecten

Maken 2.1 t/m 2.4 & Nakijken H1

• Lees de tekst eerst door
• Antwoorden => werk netjes en volledig
• Stel vragen bij twijfel!
• Klaar? Kijk alvast zelf na. Stel vragen bij twijfel!

H2.1 & 2.2

Nodig:

Lesbrief Europa H2

Schrift, pen, potlood, rekenmachine

Lesindeling les 2 (13:30 - 14:15)

Uitleg speltheorie, gevangenendilemma & ontsnappen gevangenendilemma (15 min)

Maken en nakijken 2.5 t/m 2.10 (25 min)

Afsluiten lesdoelen (5 min)

Pay off matrix

Speltheorie

• Spelers => Rijspeler & Kolomspeler => Landen EU
• Uitbetaling (= pay off) => Keuzecombinatie spelers!
• Oplossingsstrategie => 'van achter naar voren'

Oplossing uitgeschreven

• Als P2 speelt C, dan P1 speelt C want -8>-10
• Als P2 speelt L, dan P1 speelt C want 0>-1
• Als P1 speelt C, dan P2 speelt C want -8>-10
• Als P1 speelt L, dan P2 speelt C want 0>-1
• Uitkomst => P1 C,C en P2 C,C 

Gevangenendilemma

• Speciaal geval => onderzoek nodig!
• Dominante actie rijspeler & kolomspeler
• Uitkomst dominante actie (Nash) niet efficiënt 

Ontsnappen

• Collectieve dwang => overheid, belasting
• Geloofwaardige zelfbinding => contract, verzonken kosten
• Herhaald spel => reputatie 

Maken 2.5 t/m 2.10

• Lees de tekst eerst door
• Antwoorden => werk netjes en volledig
• Stel vragen bij twijfel!
• Klaar? Kijk alvast zelf na. Stel vragen bij twijfel!

H2.3 Lesdoelen

Wat moet ik kennen/kunnen?

Casus Brexit 

Waarom?

Modelleren van strategische situatie

H2.3

Nodig:

Lesbrief Europa H2

Schrift, pen, potlood, rekenmachine

Lesindeling deel 1 (8:45 - 9:05)

Casus Brexit (10 min)

Maken en nakijken 2.1 t/m 2.12 (10 min)

Brexit

Omstandigheden Brexit

• Referendum juni 2016 => 51,9%
• Uittreden EU? => niet geregeld
• Schade? En voor wie dan?

Onderhandelingen Brexit

• Complexe strategische situatie
• EU speelt tegen VK=> Rol Nederland?
• Interne Markt, Precedent, Politiek=> Pay-offs
• Deal or No Deal

Maken 2.11 en 2.12

• Lees de tekst eerst door
• Antwoorden => werk netjes en volledig
• Stel vragen bij twijfel!
• Klaar? Kijk alvast zelf na. Stel vragen bij twijfel!

H3.1 & 3.2 Lesdoelen

Wat moet ik kennen/kunnen?

Overzicht begroting Nederland (Inkomsten/uitgaven)

Begrotingstekort (stroomgrootheid) en Staatsschuld (voorraadgrootheid)

Voorwaarden Stabiliteits- en Groeipact

Waarom?

Welke regels zijn er voor Nederland binnen de EMU?

H3.1 & 3.2

Nodig:

Lesbrief Europa H2

Schrift, pen, potlood, rekenmachine

Lesindeling les 1 (12:15 - 13:00)

Uitleg  (20 min)

Maken en nakijken 3.1 t/m 3.3 (20 min)

Achtergrond EMU

• Europese Monetaire Unie (EMU) => Euro
• 20 EU-landen wel, 7 niet
• Extreme samenwerking! Politiek of Economie?
• Eigen munt geeft extra mogelijkheden beleid 
• Bevorderen handel & financieel verkeer

Begroting

• Inkomsten & uitgaven in balans (= op orde)
• Inkomsten => Belasting & Sociale premies
• Uitgaven => Sociale zekerheid, Zorg, Onderwijs en meer
• Uitgaven => Overdrachtsuitgaven & Overheidsbestedingen
• Overheidsinvesteringen=> Infrastructuur, Onderwijs

Inkomsten Nederland 2023

Uitgaven Nederland 2023

Voorwaarden Stabiliteits- en Groeipact

• Begrotingstekort => Stroomgrootheid => Periode
• Maximaal 3% BBP
• Staatsschuld=> Voorraadgrootheid => Momentopname
• Maximaal 60% BBP

Begrotingstekort Nederland 

Staatsschuld Nederland

Lenen

• Lenen => obligaties => Financiële Markten
• Invloed rente?
• Invloed inflatie?

Maken 3.1 t/m 3.3

• Lees de tekst eerst door
• Antwoorden => werk netjes en volledig
• Stel vragen bij twijfel!
• Klaar? Kijk alvast zelf na. Stel vragen bij twijfel!

H3.1 & 3.2 Lesdoelen

Wat moet ik kennen/kunnen?

Waarom voorwaarden Stabiliteits- en Groeipact?

Waarom?

Hoe gaan landen om met hun begroting- en staatsschuld?

H3.3

Nodig:

Lesbrief Europa H2

Schrift, pen, potlood, rekenmachine

Lesindeling les 2 (13:30 - 14:15)

Uitleg (10 min)

Maken en nakijken 3.4 t/m 3.9 (30 min)

Waarom Stabiliteits- en Groeipact?

• Overheden 'eerlijk houden'
• Veel lenen => veel bestedingen => inflatie
• Veel lenen => vraag naar geld stijgt => rente 
• Rentebetalingen in plaats van overheidsdiensten 

Nederland

• Bankencrisis 2008=> bezuinigingen
• Coronacrisis 2020 => extra uitgaven
• Verstandig? 

Griekenland

• Gesjoemel met cijfers
• Begrotingstekort > 10%
• Staatsschuld > 150%
• Geld goed besteed?
• Redden?

VS

• Plafond Staatsschuld (Debt Ceiling)
• 97% van BBP
• Economie vs Politiek 
  

www.usdebtclock.org

Maken 3.4 t/m 3.9

• Lees de tekst eerst door
• Antwoorden => werk netjes en volledig
• Stel vragen bij twijfel!
• Klaar? Kijk alvast zelf na. Stel vragen bij twijfel!

H3.1 t/m 3.3

Nodig:

Lesbrief Europa H2

Schrift, pen, potlood, rekenmachine

Lesindeling les 1 (9:00 - 9:45)

(30 min) Bespreken opgaven (2.12 3.2, 3.3, 3.4, 3.6. 3.8)

(10 min) Maken  3.10 & 3.11

Bespreken opgaven

• 2.12
• 3.2
• 3.3
• 3.4
• 3.5
• 3.8

Maken 3.10 & 3.11

• Lees de tekst eerst door
• Antwoorden => werk netjes en volledig
• Stel vragen bij twijfel!
• Klaar? Kijk alvast zelf na. Stel vragen bij twijfel!

H3.4 & 3.5 Lesdoelen

Wat moet ik kennen/kunnen?

Invloed conjunctuur op begroting overheid

Procyclisch en anticyclisch beleid

Invloed automatische stabilisatoren op begroting overheid

Waarom?

Welke invloed heeft hoe de economie draait op de overheidsfinanciën en op beslissingen over overheidsbeleid?

H3.4 & 3.5

Nodig:

Lesbrief Europa H2

Schrift, pen, potlood, rekenmachine

Lesindeling les 1 (9:45 - 10:30)

(15 min) Uitleg 

(25 min) Maken & nakijken 3.12 t/m 3.15

Overheidsfinanciën & conjunctuur (1)

• Pro-cyclisch => investeringen/belasting mee met de conjunctuur

=> bij laagconjunctuur bezuinigen 

=> bij hoogconjunctuur bestedingen omhoog

• Anti-cyclisch => investeringen/belasting tegen de conjunctuur

=> bij laagconjunctuur bestedingen omhoog

=> bij hoogconjunctuur bezuinigen

Overheidsfinanciën & conjunctuur (2)

• Bezuinigen politiek lastig, maar bestedingen omhoog politiek makkelijk.

=> Prikkel voor politiek om te besteden en een begrotingstekort te draaien

=> Staatsschuld

• Automatische stabilisatoren zijn al  vastgesteld => geen nieuwe politieke keuzes nodig

Hoogconjunctuur  & Automatische stabilisatoren 

Inkomsten

=> Meer werkenden & hogere lonen 

=> Progressief belastingstelsel (= automatische stabilisator)

=> Belastingopbrengsten sterk  omhoog

Uitgaven

=> Meer werkenden, minder werklozen & minder uitkeringen (=automatische stabilisator)

=> Betalingen aan uitkeringen omlaag

• Tekorten dalen!
• Dempende  werking op hoogconjunctuur, maar juist niet op overheidsfinanciën

Proportioneel               Progressief              Degressief

Laagconjunctuur & Automatische stabilisatoren 

Inkomsten

=> Minder werkenden & lagere lonen 

=> Progressief belastingstelsel (= automatische stabilisator)

=> Belastingopbrengsten sterk omlaag

Uitgaven

=> Minder werkenden, meer werklozen & meer uitkeringen (=automatische stabilisator)

=> Betalingen aan ww en bijstandsuitkeringen omhoog)

• Tekorten lopen op!
• Dempende werking op laagconjunctuur, maar juist niet op overheidsfinanciën

Maken 3.12 t/m 3.15

• Lees de tekst eerst door
• Antwoorden => werk netjes en volledig
• Stel vragen bij twijfel!
• Klaar? Kijk alvast zelf na. Stel vragen bij twijfel!