Skriuw mar Frysk - basis - les 1

• Fries
• Beroepsopleiding

Skriuw mar Frysk

basis - les 1

Foar it skriuwen fan teksten moatst net allinne goed staverje kinne, mar hast ek

kennis nedich fan tiidwurden, grammatika en taaleigen.

Yn 'e kunde komme

Dyn N.A.M.M.E.

Skriuw dyn foarnamme op.

Skriuw foar eltse letter in wurd op.

Carla   Cappucino

            Aardich

            Resinsint

            Lesjouwer

           Apenút

Yn 'e kunde komme

Meitsje in wurdspin.

Skriuw dyn namme op.

Skriuw dêromhinne 5 wurden dy't by dy hearre.

Brûk dy wurden om dysels foar te stellen oan de groep.

Wurklist

• Yn 'e kunde komme.
• Praktyske saken: EduFrysk, kofje/tee, lesserige en fakânsje.
• Iepen en sletten wurdlidden: stavering ú / u.
  
• Regelmjittige tiidwurden op -e.
• Taaleigen: wurdskat & ynterferinsjes oer iten. 
• Skriuwe: diktee, boadskipbriefke, Skriuw mar Frysk 1.1.
• Húswurk (kursus.edufrysk.nl)
• Neigesetsje.

9usYXa

De lessen begjinne mei in ynliedend stikje tekst en de leardoelen fan de les.

Foar it ferstevigjen fan it wurdbyld stiet der by elk staveringsûnderdiel earst in wurdfjild mei in opdracht. De útlis fan de stavering is te finen yn it boek Oersjoch regels.

Nei de útlis wurde hieltyd in (ynfol)opdracht en in diktee jûn.

De stavering wurdt folge troch in tal tiidwurden yn in wurdfjild. De útlis of de bûging fan de tiidwurden stiet wer yn it boek Oersjoch regels of yn it boekje Tiidwurden.

De opdracht by de tiidwurden stiet yn it kursusboek.

Under it kopke Oer taal falle de ûnderdielen grammatika, taaleigen en ynterferinsjes.

Utlis en ferklearring fan de wurden steane yn it boek Oersjoch regels, de opdrachten dêrby steane yn it kursusboek.

Elk haadstik wurdt ôfsletten mei in skriuwopdracht, sadat it learde yn praktyk brocht wurde kin. It nivo fan de skriuwopdrachten rint op fan A1 nei B2 (module 2).

By Om thús te dwaan fine jo efterinoar it neisjen fan in dikteesin, in lêstekst mei

in koarte opdracht, in diktee op eduFrysk, in tiidwurde-opdracht en in koarte oersetopdracht. 

Ta beslút wurdt oan de ein in boeketip jûn foar it ferstevigjen fan it wurdbyld en it útwreidzjen fan de wurdskat.

Diktee

Ik lês it diktee foar.

De dikteesin wurdt net yn de les neisjoen.

Neisjen is ûnderdiel fan it húswurk, 

de flaters kinne der dan maklik úthelle wurde.

Dikteesin les 1:

Is it riedsum om in gerjocht mei nuten op it menu te setten?

Stavering fan de ú / u

iepen wurdlid = open lettergreep

sletten wurdlid = gesloten lettergreep

u	yn sletten wurdlid > útspraak	put, grut, stumper, wurch
ú	yn sletten wurdlid > útspraak lang en koart	tút, sprút, rút, nút (koart), drúf (lang)
u	altyd yn iepen wurdlid	tuten, ruten, spruten, druven
u	altyd oan 'e ein fan in wurd	akku, menu
-um	yn plaknammen	Dokkum, Weidum
-um	yn it Nederlânsk ek -um	fisum (visum), sintrum (centrum), foarum (forum)
-um	yn it Nederlânsk -zaam	iensum (eenzaam), riedsum (raadzaam)
-em	oare wurden	biezem (bezem), boaiem (bodem), stikem (stiekem)

(oersjoch regels side 7)

In belangryk útgongspunt yn dizze skriuwkursus is dat de kursisten net allinne de regels leare, mar dat se ek

stimulearre wurde om op wurdbyld te staverjen. Om it wurdbyld te ferstevigjen wurde der wurdfjilden jûn by

elk staveringsûnderdiel mei dêrby in opdracht. Dêrnei folget de útlis fan it staveringsûnderdiel. De útlis stiet

yn it boek Oersjoch regels. Dêr kinne de kursisten de útlis letter nochris neilêze. De útlis wurdt folge troch in

ynfolopdracht en in diktee.

YouTube

Fryske útlis filmkes

Stavering fan de ú / u

Lês de wurden fan it wurdfjild troch.

In belangryk útgongspunt yn dizze skriuwkursus is dat de kursisten net allinne de regels leare, mar dat se ek

stimulearre wurde om op wurdbyld te staverjen. Om it wurdbyld te ferstevigjen wurde der wurdfjilden jûn by

elk staveringsûnderdiel mei dêrby in opdracht. Dêrnei folget de útlis fan it staveringsûnderdiel. De útlis stiet

yn it boek Oersjoch regels. Dêr kinne de kursisten de útlis letter nochris neilêze. De útlis wurdt folge troch in

ynfolopdracht en in diktee.

Opdracht 1

Meitsje twa rychjes: ú / u.

[boek ticht + les diele út]

Ik lês in oantal wurden op. Set dy wurden yn it goede rychje.

Wurden foarlêze:

druven, klune, slúf, akku, drúf, nút, suvel, gegnúf, nuten, súd.

Opdracht 1 neisjen

Faak feroaret in sletten wurdlid yn in iepen wurdlid ast in wurd langer makkest. 

Dan ferdwynt it streekje op 'e ú: 

drúf - druven

nút - nuten

ik klún - wy klune

súd - suden

ú	u
slúf	druven
drúf	klune
nút	akku
gegnúf	suvel
súd	nuten

Miskien sjogge se al wat der bart as wurden langer makke wurde,

nammentlik dat it streekje ferdwynt. Dat hat fansels te krijen mei de iepen en sletten wurdlidden.

Opdracht 2

Folje yn: ú, u, um of em.

Opdracht 2 neisjen

Folje yn: ú, u, um of em.

• sletten wurdlid = útspraak ú / u.
• iepen wurdlid = altyd u.
• oan 'e ein = altyd u.
• plaknammen = um.
• -zaam = um.
• oare wurden = em.

Diktee

Ik lês it diktee foar.

[boek ticht + les diele út]

It diktee wurdt yn de les neisjoen.

Wurkje yn groepkes fan 2-3.

Hawwe jim alles gelyk skreaun? It giet fansels benammen om de:

 ú, u, um en em.

Diktee les 1:

It diktee fan it kursusboek kin yn Edufrysk makke wurde.

As it te lang is: de helte foarlêze.

Diktee neisjen

It diktee fan it kursusboek kin yn Edufrysk makke wurde.

Skoft

Schrijfplankje van Tolsum

In het jaar 1914 werd een Romeins schrijfplankje gevonden met daarop een Latijnse tekst. De handgeschreven letters waren moeilijk leesbaar, maar toch kon een tekst worden ontcijferd. De tekst bleek een Romeins koopcontract te zijn over de verkoop van een koe voor een bedrag van 115 muntstukken, in hoogstwaarschijnlijk de eerste eeuw na Chr.

Regelmjittige tiidwurden op -e

YouTube

Fryske útlis filmkes.

 Oersjoch regels side 23

 en boekje Tiidwurden side 20.

Skriuw doetiid sa koart mooglik: hy prate, hy antwurde. 

(útspraak: hy spatte, hy bidde).

Opdracht 3 = húswurk

Skriuw de tiidwurden pakke en miene hielendal út.

Opdracht 3 neisjen

De tiidwurden pakke en miene.

Begjin mei de stam fan it tiidwurd: (-e fuortlitte).

Brûk 't kofschip by doetiid en mulwurd: einiget de stam op ien fan de bylûden fan 't kofschip, dan krijst -te. Oars krijst -de.

	notiid	doetiid
ik	stam	stam + -te / -de
do	stam + -st	stam + -test / -dest
hy	stam + -t	stam + -te / -de
meartal + jo	stam + -e	stam + -ten / -den
mulwurd		stam + -t / -d

Opdracht 4 = húswurk

Folje de goede tiidwurdsfoarm yn.

De útlis en bûging fan de tiidwurden binne werom te finen yn it boek Oersjoch regels en it boekje Tiidwurden. By

de tiidwurden stiet hieltyd in ynfolopdracht om te oefenjen mei de bûging.

Taaleigen: fariaasje yn wurdskat.

Oersjoch regels side 54.

Elke taal hat syn eigen moaie wurden en útdrukkingen.

Om te oefenjen wurde opdrachten jûn mei flaters yn sinnen dy’t ferbettere wurde moatte.

Ynterferinsje: NED ynstee fan geef Frysk.

Oersjoch regels side 62: Oer iten.

Yn sprektaal wurdt mear akseptearre as yn skriuwtaal. Hâld rekken mei de doelgroep.

Opdracht 5 = húswurk

Ferbetterje de flaters yn de sinnen.

Skriuwopdracht

Do fregest ien fan dyn húsgenoaten om wat boadskippen foar dy te dwaan.

Skriuw foar him/har in boadskipbriefke.

Op it briefke steane op syn minst tsien boadskippen en it briefke is kwa stavering korrekt.

Ta beslút stiet der yn elke les in skriuwopdracht. Dy skriuwopdrachten wurde opboud fan A1 nei B2. It doel is om

oan de ein fan module 2 nivo B2 te heljen.

Húswurk

EduFrysk en/of Antwurdboek:

• Opdracht 6: Sjoch de dikteesin nei.

        Ferbetterje flaters. Earst sels neitinke!

• Lêstekst: 10x ú en 3x u yn iepen wurdlid.
• Diktee en skriuwopdracht yn EduFrysk.
• Opdracht 7: tiidwurden.
• Opdracht 8: app-petear oersette.

Lêze: 

- Nijsgjirrich om te witten.
- Boeketip

https://neerlandistiek.nl/2020/10/regionale-voornamen-fryslan/

De lêsteksten kinne yn EduFrysk foarlêzen wurde.

Kursisten kinne nei de les thús oan ’e slach mei de opdrachten ûnder Om thús te dwaan. De earste opdracht is

hieltyd: sjoch de dikteesin nei op it staveringsûnderwerp dat behannele is yn de les. Stimulearje de kursisten om

dat earst sels te dwaan en pas dêrnei it antwurdboek derby te pakken.

Typtips

Gebruik shift+6. Wanneer je die toetsen loslaat lijkt er niks gebeurt te zijn, maar als je dan een klinker typt (e, u, o of a) krijgt die een dakje.

Mocht je een numeriek gedeelte op je toetsenbord hebben (aan de rechterkant), dan kun je ook de ALT-manier gebruiken. Houd met je linkerhand ALT ingedrukt, terwijl je de code voor de gewenste letter toets. Laat ALT los en de letter verschijnt. ALT indrukken en ondertussen 136 typen geeft: ê,    131 is â    147 is ô    150 is û. Voor het streepje naar rechts gebruik je de toets die links van je Enter-knop zit. Naast J, K, L en : vind je die. Indrukken lijkt niks te doen, tot je een klinker (in het geval van Frysk een e) typt: é

Die letter krijg je ook wanneer je ALT ingedrukt houdt terwijl je (aan de rechterkant, dus) 130 typt en dan ALT loslaat.

Skriuw in pear sinnen by ien fan de plaatsjes.

Brûk yn elts gefal ien kear in ú, u, um of em.

Skriuw mar Frysk 1.1:

snute, thús, tútsje, snúfden, gnuve, gegnúf Reduzum, stikum, boaium.

Skriuw in pear sinnen by ien fan de plaatsjes.

Brûk yn elts gefal ien kear in ú, u, um of em.

Skriuw mar Frysk 1.1:

snute, thús, tútsje, snúfden, gnuve, gegnúf Reduzum, stikum, boaium.

Neigesetsje

Staveringsrace

Wurkje yn groepkes fan 3-4.

De spullieder kiest in letter.

De oaren skriuwe sa gau mooglik in wurd út it wurdfjild mei dy letter op. Wa't as earste in wurd mei dy letter goed opskreaun hat, kriget in punt.

Yn ien minút

Do krigest in fel papier.

Krigest 1 minút om nei te tinken 

én 1 minút om in koart ferslach fan de les te skriuwen.

Ik nim nei de les jim papieren yn.

Stjoer it bêste ferslach oan de hiele groep ta.

Kursisten lizze út

Freegje wa fan de kursisten sels in ûnderdiel om út te lizzen tariede wol. Jou oan hoefolle tiid oft se dêrfoar hawwe.

Dizze wurkfoarm kin hiel goed brûkt wurde by de ûnderdielen Taaleigen en Ynterferinsjes.

Byinoar sykje (ynterferinsjes)

Meitsje kaartsjes mei ynterferinsjes en kaartsjes mei de geef Fryske foarm.

Lit de kursisten de kaartsjes byinoar sykje.