Lear mar Frysk - module 1 - les 3

• Fries
• Beroepsopleiding

Lear mar Frysk - module 1 - les 3

Der sitte kwisfragen yn dizze LessonUp. Set by 'learlingen' de 'ranking' oan.

Door veel te luisteren naar Friese teksten zullen het gevoel voor de juiste uitspraak en het herkennen van klanken steeds beter worden. In deze les komen stomme letters aan de orde.

Fryske Flagge: Sân pompeblêden en sân banen is ferwizing nei de sân Fryske Seelannen. 1622 Pierus Winsemius Chronique van Vrieslant. Yn 1957 is de flagge troch Provinsjale Steaten goedkard.

De sân Fryske Seelannen yn 1417

De sân Fryske Seelannen yn in  traktaat út 1417:

1. West-Fryslân

2. Westergoa

3. Eastergoa

4. De Stellingwerven en Drinte

5. De Ommelannen oant de Iems

6. East-Fryslân

7. Bûtjadingen oant de Weser.

Wurklist

• Weromsjen ôfrûne wike
• Opdrachten boek & www.Edufrysk.nl

       - Harkje, lêze en útspraak oefenje (stomme letters)
       - Grammatika (ûnregelmjittige tiidwurden)
       - Ta beslút
       - Om thús te dwaan

• Neigesetsje

Opdracht 1 werhelling wurdskat

1. Sjoch nei de wurdlist.
2. Ik lês de wurden yn it Frysk foar. (Net op folchoarder)
3. Skriuw it nûmer op fan de Nederlânske oersetting.

1	's avonds	7	fel	13	logeren	19	onder	25	strelen
2	allemaal	8	fluisteren	14	luisteren	20	oud	26	terug
3	dansen	9	geloven	15	meisje	21	schreeuwen	27	trekken
4	een beetje	10	gras	16	menigte	22	schudden	28	veel
5	een hand geven	11	heimwee	17	naar	23	speelgoed	29	zeven
6	een paar	12	hier	18	negentien	24	steeds	30	zich vervelen

Dit is in oefening om de wurdskat fan de foarige les nochris te werheljen op gehoar.

Lês allinnich de Fryske wurden op.

De kursisten sykje de goede oersetting derby en skriuwe dat nûmer op.

Opdracht 1 antwurden

Foar it neisjen lês ik de list mei sifers en Fryske wurden foar.

17	nei	30	jin fermeitsje	18	njoggentjin
12	hjir	16	mannichte	1	jûns
21	balte	26	werom	7	fûl
3	dûnsje	2	allegear	22	skodzje
8	flústerje	14	harkje	11	ûnwennich
25	streakje	24	hieltyd	27	lûke
4	bytsje	20	âld	23	boartersguod
28	in protte	13	útfanhûs	10	gers
19	ûnder	29	sân	15	famke / fanke
5	fûstkje	6	in pear	9	leauwe

Lês it nûmer én de wurden op.

De kursisten kontrolearje harren rige mei sifers.

Húswurk en Lochboek

Húswurk makke en lochboek byholden?

Hokker moaie / nijsgjirrige wurden binne der leard?

Diel A opdracht 11 en 12 noch fragen?

Diel B opdracht 13 en 14 puzel makke?

Diel C opdracht 15 en 16 wa hat in foarbyld?

Ekstra opdrachten 17 en 18 foarlêze.

Harkje, lêze en útspraak

Opdracht 2 Earst harkje ... dan lêze

Ik lês de tekst 'Krantlêze' foar. 

1. Wêr giet it ferhaal oer? 
2. It giet oer in heit, mem harren soan en syn suske. Meint is de âldere broer of it jongere bruorke fan Marchje.

Lesboeken ticht.

1. Foarlêze. 

Kursisten skriuwe de fjouwer nammen op.

2. Nochris foarlêze. 

Kursisten harkje nei de útspraak.

Is it al tiid foar skoft?

In het Fries worden medeklinkers geschreven die je niet uitspreekt. Wees je daar bewust van als je de taal leert door veel te lezen.

j	j-	jier
f	ôf, oft	ôfsmite, ôffalle, ôfjaan
h	hj	hjoed, hjir, hjerst
l	-âld, -âlt -old, -lst	âld, kâld, hâlde, sâlt hold, holden, do silst, wolst
r	s,l,d,t,n -rz, fer-, foar-	dwers, burd, swart, jern learzens, ferbiede, foarman MAR: -rh en klinkers = foarholle, feroarje
t	-k, -st	kastke, nestke, do moatst, do witst
d	-dst	do rydst, do wurdst

Taalskets 

Stomme letters [1.25]

https://youtu.be/7DX9kUL9Nko

Fryske útlisfilmkes [1:58]

Stomme letters.

https://youtu.be/ewJVZgEEwrM

Opdracht 2 harkje nei de útspraak

Antwurden:

• oars, learzens, fergees, heart, learzens, ierdappels
• toarst, ferbetteret, hjit, toarst
• avensearje, oars
• boartersguod, fuortendaliks, earst 

Ik lês de tekst nochris foar.

Set in streekje ûnder de wurden mei stomme letters.

Het Aardappel Spel

Wist je dat er in de verschillende varianten van het Fries wel 10 verschillende vormen voor het woord ‘aardappel’ bestaan? 

http://stimmen.nl/2019/01/13/het-aardappel-spel/

In het Fries wordt bij woorden eindigend op -el, -er, -em en -en de toonloze e niet uitgesproken. De laatste medeklinker wordt als het ware vastgeplakt aan de voorgaande medeklinker.  

Let op: In tegenstelling tot het Nederlands wordt de laatste -n juist wel uitgesproken: sizzen. 

Uitleg uitspraak -el, -er, -em, -en

sjwa

-el	hannel (honnl)
-er	better (betr)
-em	biezem (biezm), koppen (kopm), beammen (beamm)
-en	sekken (sekng)

Opdracht 3 lûdop lêze

1. Ik haw toarst, ik wol drinken hawwe.
2. As ik honger haw, yt ik wol fjouwer ierdappels.
3. Foar it iten moat ik hanwaskje.
4. Myn boartersguod leit noch bûten.
5. Do moatst avensearje.
6. Beppe heart it net goed mear.

Luister goed. Onderstreep de -el, -em, -er, -en woorden.

Lees de zinnen in tweetallen aan elkaar voor. 

Bereid je voor op een klassikale voorleesbeurt.

Beurt krigen mar wol kursist net foarlêze? Jou dan de beurt oan in oar út de groep.

Opdracht 4 Frysk - Nederlânsk

In de tekst 'Krantlêze' staan cursief gedrukte woorden. Vertaal deze woorden naar het Nederlands.

Vertaaltips:

1. Bekijk eerst het woord in de context. 
2. Gebruik de woordenlijst in je lesboek. 
3. Zoek het woord op bij 'Sykje' op www.Frysker.nl. 

Opdracht 5 wurdskat

Set de wurden yn de goede kolom.

Antwurden: 

• Iten: ierappels, bôle, aai, tsiis, makaroany, fisk, fleis
• Drinken: sinesapelsop, kofje, molke, poeiermolke, tee, wetter, fruchtesop, sûpe.

Grammatika

ik	bliuw	bleau	moat	moast
do	bliuwst	bleaust	moatst	moast
hy, sy, it	bliuwt	bleau	moat	moast
jo (u)	bliuwe	bleaune	moatte	moasten
wy	bliuwe	bleaune	moatte	moasten
jimme	bliuwe	bleaune	moatte	moasten
sy	bliuwe	bleaune	moatte	moasten
ik		bin bleaun		haw moatten

Let op: 't KOFSCHIP bepaalt of het -t of -d wordt in verleden tijd en volt. deelw.

De onregelmatige werkwoorden blijven en moeten

't kofschip = as de stam einiget op ien fan de bylûden (medeklinkers) fan it kofschip dan krijt it in t.

Opdracht 6 ûnregelmjittige tiidwurden

Sykje op Frysker.nl it tiidwurd 'keapje' op.

Yn it lesboek is in list opnommen mei hûndert frekwint brûkte ûnregelmjittige tiidwurden. [side 238]

Opdracht 6 ûnregelmjittige tiidwurden

Vertaal het infinitief en vul het schema in. 

Vergelijk je antwoorden met je buurman/buurvrouw.

Tip: gebruik als zoekterm op Frysker.nl het infinitief.

Antwurden

1. staan = stean - stie - stien
2. roepen = roppe - rôp - roppen
3. doen = dwaan - die - dien
4. liggen = lizze - lei - lein

Opdracht 6 Wurdskat

Werk in tweetallen. Noteer de woorden bij het juiste kernwoord.

Antwurden:

1. entûsjast: hearlik, aardich, earne sin oan hawwe.
2. dûnsje: muzyk, disko, liet.
3. wyn: waaie, stoarm, in koeltsje.
4. yn 'e kunde komme: foarstelle, fûstkje, prate.
5. fertelle: ferhaal, lústerje, harker.

maandag	moandei
dinsdag	tiisdei
woensdag	woansdei
donderdag	tongersdei
vrijdag	freed
zaterdag	saterdei
zaterdags	sneons
zondag	snein
week	wike

's ochtends	moarns
's middags	middeis
's avonds	jûns
vanmorgen	fan 'e moarn
vanmiddag	fan 'e middei
vanavond	fan 'e jûn
elke dag	alle dagen
elke week	alle wiken
weekend	wykein

Sneon Aldfryske/Germaanske foarm. Is in gearlûking fan wat eartiids sinne-jûn wie, de jûn foar sinnedei. Snein = gearlûking sinnedei.

Saterdei giet werom op de Romeinske god fan de lânbou: Saturnus (Ingelsk, Dútsk en Nederlânsk). I is yn de Wâldstreek better bewarre bleaun.

Omrop Fryslân: Aant Mulder oer Sneon en Saterdei.

https://www.omropfryslan.nl/fy/nijs/990639/klaai-fersus-wald-wer-komt-it-ferskil-tusken-sneon-en-saterdei-wei

Opdracht 7 Wurdskat

Ik lês de tekst 'Tuttebel' foar.

Lês mei en set een streek ûnder de dagen fan de wike.

Foar wa't no noch syn nocht net hat.

Meitsje opdracht 18 

Opdracht 8 dagen fan de wike

1. Set de fragen oer nei it Nederlânsk

2. Skriuw de antwurden op yn it Frysk.

We dogge daliks in koarte digitale kwis yn LessonUp.

Opdracht 9 Wurdskat

1. Ik lês de tekst 'Mei pensjoen' foar. Lês mei en folje de ûntbrekkende wurden yn.
2. Ik lês de tekst nochris foar. Lês mei en kontrolearje de antwurden.

Lês net te fluch foar.

Jou nei it foarlêzen de tiid om de wurdsjes yn te foljen. It giet by dizze oefening net om de stavering, it jout dus neat as de kursisten de wurdsjes fonetysk opskriuwe.

Lês it ferhaal nochris foar as alle wurdsjes ynfold binne, se kinne dan wer meilêze en de antwurden kontrolearje.

Ta beslút

Gymles

It ferhaal komt werom by opdracht 13 en 14 fan diel B.

It foarlêzen duorret likernôch fjouwer minuten.

Om thús te dwaan

Om thús te dwaan

Opdracht A, B en C = 3x20 minuten.

A = opdracht 10, 11 en 12

B = opdracht 13 en 14

C = opdracht 15 en 16

 

Foar wa't no noch syn nocht net hat

Extra oefeningen = opdracht 17 en 18

Vergeet niet je logboek bij te werken.

Gebruik www.edufrysk.nl

* luisterfragmenten

* computer kijkt na

Leaver 3 x 20 minuten húswurk as ien kear 60 minuten. Skriuw yn it logboek nij learde wurdsjes op.

De oefeningen even koart by del rinne om der wis fan te wêzen dat de kursisten snappe wat de bedoeling is. Antwurden steane achter yn it boek.

Neigesetsje

week	wike
maandag	moandei
dinsdag	tiisdei
woensdag	woansdei
donderdag	tongersdei
vrijdag	freed
zaterdag	saterdei
zaterdags	sneons
zondag	snein

's ochtends	moarns
's middags	middeis
's avonds	jûns
vanmorgen	fan 'e moarn
vanmiddag	fan 'e middei
vanavond	fan 'e jûn
elke dag	alle dagen
elke week	alle wiken
weekend	wykein

Op welke dag is altijd
de weekmarkt in Leeuwarden?

1. freed
2. freeds

Hoe geef je aan dat je
'vanavond' je huiswerk gaat maken?

1. fan 'e jûn
2. fan jûns

Hoe geef je aan dat we
'elke week' les hebben?

1. elke wike
2. elke wiken
3. alle wike
4. alle wiken

Op welke dag verschijnt er geen
Leeuwarder Courant/Friesch Dagblad?

1. snein
2. sneins
3. sneon
4. sneons

Op welke dag komt A bij B op bezoek?
A: "Sille we op tiisdei ôfprate?"
B: "Nee, mar in dei letter past my wol."

1. moandei
2. mandei
3. woansdei
4. waansdei

Hokker dei binne we hjoed?

Wat wiene we juster?

En moarn binne we ...?

Hoe skriuwt in Wâldpyk 'zaterdag'?

Watfoar dei wienen we earjuster?

Wat binne we oaremoarn?