Lear mar Frysk - module 1 - les 2 (Salsafamke + Túnkabouter)

• Fries
• Beroepsopleiding

Lear mar Frysk - module 1 - les 2

Woorden zijn de ingrediënten van een taal, zonder kennis van woorden zal het verstaan niet lukken. In de eerste les zijn al 100 woorden de revue gepasseerd.

Het leren, herkennen en begrijpen van woorden vraagt veel oefening en herhaling. In deze les worden woorden herhaald, nieuwe woorden geleerd en gaan we aan de slag met werkwoorden.

"Hoe is't mei dy?" "It koe wol minder".

Welk plaatje past vandaag het best bij jou?

Wurklist

• Weromsjen ôfrûne wike
• Opdrachten boek & www.Edufrysk.nl

       - Harkje, lêze en útspraak oefenje (sifers)
       - Grammatika (regelmjittige tiidwurden)
       - Ta beslút
       - Om thús te dwaan

• Neigesetsje

Ve9usE

Myn telefoannûmer is ...

Mei ik jimme telefoannûmers hawwe? 

Sifers steane yn it wurdboek (side 11)  en yn it lesboek op side 32.

Ik lês myn telefoannûmer op.

Jou kursisten tiid harren nûmer op te skriuwen. Dêrnei foarlêze litte.

0	nul
1	ien	11	alve	21	ienentweintich
2	twa	12	tolve	22	twaentweintich
3	trije	13	trettjin	30	tritich
4	fjouwer	14	fjirtjin	40	fjirtich
5	fiif	15	fyftjin	50	fyftich
6	seis	16	sechtjin	60	sechtich
7	sân	17	santjin	70	santich
8	acht	18	achttjin	80	tachtich
9	njoggen	19	njoggentjin	90	njoggentich
10	tsien	20	tweintich	100	hûndert

Sifers harkje nei de útspraak

YouTube [4:39]

Future Learn > Learn Frisian 1.22 Counting 

https://youtu.be/SUwwkM9LDDo

Húswurk en Lochboek

Húswurk makke en lochboek byholden?

Hokker moaie / nijsgjirrige wurden binne der leard?

Diel A opdracht 8, 9, 10 noch fragen?

Diel B opdracht 11 noch fragen?

Diel C opdracht 12 en 13 wa hat in foarbyld?

Ekstra opdrachten 14 en 15 foarlêze.

Harkje, lêze en útspraak

Opdracht 1 werhelling wurdskat

1. Sjoch nei de wurdlist.
2. Ik lês de wurden yn it Frysk foar. (Net op folchoarder)
3. Skriuw it nûmer op fan de Nederlânske oersetting.

1	andersom	7	kamertje	13	nieuwsgierig	19	samen	25	welke
2	doen	8	klaar	14	platteland	20	sinds	26	wereld
3	durven	9	kletsnat	15	poosje	21	studie	27	werk
4	groot	10	konijn	16	raam	22	te weinig	28	wiel
5	hobby	11	mama	17	raar	23	verlegen	29	wonen
6	huis	12	muis	18	razend	24	voornaam	30	zeer

Dit is in oefening om de wurdskat fan de foarige les nochris te werheljen op gehoar.

Lês de wurden yn it Frysk op sa't se op de neikommende slide opnommen binne.

Opdracht 1 antwurden

Foar it neisjen lês ik de list mei sifers en Fryske wurden foar.

27	wurk	18	poer	5	leafhawwerij
22	te min	25	hokker	14	bûtenút
4	grut	29	wenje	20	sûnt
12	mûs	10	knyn	24	foarnamme
1	oarsom	17	nuver	2	dwaan
15	skoftke	28	tsjil	13	nijsgjirrich
8	klear	6	hûs	16	rút
9	dweiltrochwiet	7	keammerke	26	wrâld
19	tegearre	3	doarre	11	mem
23	bleu	21	stúdzje	30	tige

1. lês allinnich de Fryske wurden op.

De kursisten sykje de goede oersetting derby en skriuwe dat nûmer op.

2. lês it nûmer én de wurden op.

De kursisten kontrolearje harren rige mei sifers.

Opdracht 2 Earst harkje ... dan lêze

1. Ik lês de tekst 'Salsafamke' foar. Lês mei en harkje nei de útspraak.
   
2. Wêr giet it ferhaal oer?

Lesboeken ticht.

Earst de tekst 1 kear foarlêze.

Kursisten skriuwe trije stekwurden op.

Lês de tekst nochris foar. 

Kursisten harkje nei de útspraak.

Opdracht 2 harkje nei de útspraak

1. nei
2. it
3. hearde (brekking: "Se hearde nammen")
4. wyn
5. âlder
6. alle
7. bleau
8. seach
9. dêr

Luister goed naar de uitspraak en kies het goede antwoord.

Lês de wurdsjes twa kear op.

De kursisten kruse oan hokker lûd oerienkomst mei it Fryske wurd.

Bepraat koart de útspraak.

Nei: a = wâldfrysk  /  b = klaaifrysk

Opdracht 3 lûdop lêze

1. Ik gean nei it feest fan Hinke.
2. Hy hearde de wyn om it hûs.
3. Hy is âlder as alle oaren.
4. Klaas bleau net sa lang.
5. Minke seach in spin.
6. Wat is dêr te rêden?

Luister goed en lees de zinnen daarna in tweetallen

hardop aan elkaar voor. 

Bereid je voor op een klassikale voorleesbeurt.

Beurt krigen mar wol de kursist net foarlêze? Jou dan de beurt oan in oar yn de groep.

Opdracht 4 Frysk - Nederlânsk

In de tekst 'Salsafamke' staan cursief gedrukte woorden. Vertaal deze woorden naar het Nederlands.

Vertaaltips:

1. Bekijk eerst het woord in de context. 
2. Gebruik de woordenlijst in je lesboek. 
3. Zoek het woord op bij 'Sykje' op www.Frysker.nl. 

Opdracht 4 Frysk - Nederlânsk

raasde	schreeuwde	wyn	wind
nei (klaaifrysk/wâldfrysk)	naar	hier	haar
entûsjast	enthousiast	streake	streek
hjir	hier	yn 'e kunde kaam	kennismaakte
dêr	daar	âlder	ouder
hearde	hoorde	harken	luisterden
daliks	meteen	werom	terug
oerweldigjend	overweldigend	fertelden	vertelden
dûnsen	dansten	allegear	allemaal
ûnder	onder	mannichte	menigte
bytsje	beetje	famke	meisje
rûzjen	ruisen	hieltyd	steeds
fielde	voelde	ferfeelde	verveelde

Is it al tiid foar skoft?

Grammatika

Werkwoorden (= tiidwurden)

Het Fries kent zeven werkwoorden die eindigen op -n.

De werkwoorden op -n zijn altijd onregelmatig.

Alle andere werkwoorden eindigen op -e of -je. 

Deze kunnen regelmatig of onregelmatig zijn. 

De regelmatige werkwoorden worden verbogen volgens een vast schema.

jaan, dwaan, slaan, gean, stean, sjen en tsjen "Ik bin hikke en tein yn Ingelum"

Fryske bibel 1943

2 Keningen 4 fers 38-39

En Elisa teach ... 

ik	fiel	fiel de	wen je	wenn e
do	fiel st	fiel dest	wenn est	wenn est
hy, sy, it	fiel t	fiel de	wenn et	wenn e
jo (u)	fiel e	fiel den	wen je	wenn en
wy	fiel e	fiel den	wen je	wenn en
jimme	fiel e	fiel den	wen je	wenn en
sy	fiel e	fiel den	wen je	wenn en
ik		haw fiel d		haw wenn e

Let op: 't KOFSCHIP bepaalt of het -t of -d wordt in verleden tijd en volt. deelw.

De regelmatige werkwoorden op -e of op -je

't kofschip = as de stam einiget op ien fan de bylûden (medeklinkers) fan it kofschip dan krijt it in t.

Yn it Frysk skriuwe wy de doetiid sa koart mooglik: ik praat - ik prate.

Do ... fan -je tiidwurden yn notiid (tegenwoordige tijd) en doetiid (verleden tijd) beide -est, út kontekst moat blike wat bedoeld wurdt.

Fryske útlisfilmkes [3:35]

De bûging fan regelmjittige tiidwurden

https://youtu.be/WD53qU1vS-A

Opdracht 5 Regelmjittige tiidwurden

Vul het schema in en vergelijk het daarna met je buurman/buurvrouw.

ik	fertel	fertel de	wurk je	wurk e
do	fertel st	fertel dest	wurk est	wurk est
hy, sy, it	fertel t	fertel de	wurk et	wurk e
jo (u)	fertell e	fertel den	wurk je	wurk en
wy	fertell e	fertel den	wurk je	wurk en
jimme	feretell e	fertel den	wurk je	wurk en
sy	fertell e	fertel den	wurk je	wurk en
ik		haw fertel d		haw wurk e

Let op: 't KOFSCHIP bepaalt of het -t of -d wordt in verleden tijd en volt. deelw.

Opdracht 5 Regelmjittige tiidwurden

Opdracht 6 Wurdskat

Werk in tweetallen. 

Noteer de woorden bij het juiste kernwoord.

Antwurden:

1. entûsjast: hearlik, aardich, earne sin oan hawwe.
2. dûnsje: muzyk, disko, liet.
3. wyn: waaie, stoarm, in koeltsje.
4. yn 'e kunde komme: foarstelle, fûstkje, prate.
5. fertelle: ferhaal, lústerje, harker.

Bepraat alle antwurden.

Opdracht 7 wurdskat

Zet de woorden achter het woord dat erbij hoort. Het kan hierbij gaan om synoniemen of tegenstellingen.

Het helpt om de woorden eerst te vertalen naar het Nederlands.

It helpt om de sintsjes oer te setten (te vertalen) nei yn it Nederlânsk.

Opdracht 7     synonym    -    tsjinstelling

raze	skreauwe, balte	flústerje
hjir		dêr
daliks	aansen
ûnder		boppe
bytsje	in kromke	in protte, in soad
âld		jong
harkje	lústerje
allegear		net ien
famke		jonkje
hieltyd		soms
jin ferfele		jin fermeitsje

Jin yn dizze foarbylden 'zich'.

Sjoch op  www.Frysker.nl

Nederlands: 'zich' voor alle geslachten in enkelvoud en meervoud. 

Fries: objectsvorm van persoonlijk voornaamwoord onderscheid tussen mannelijke en vrouwelijk + enkelvoud en meervoud.

Opdracht 8 Wurdskat

Ik lees de tekst 'Ine mine' voor. In dit gedicht van Tiny Mulder komen veel telwoorden voor. Lees mee en zet een streep onder de telwoorden.

Lês net te fluch foar.

Jou nei it foarlêzen de tiid om de wurdsjes yn te foljen. It giet by dizze oefening net om de stavering, it jout dus neat as de kursisten de wurdsjes fonetysk opskriuwe.

Lês it ferhaal nochris foar as alle wurdsjes ynfold binne, se kinne dan wer meilêze en de antwurden kontrolearje.

Opdracht 8 Wurdskat

De tekst wordt nog een keer voorgelezen. Noteer het getal in cijfers achter de zin. Zijn er nog vragen over de tekst?

Opdracht 9 harkje

1. Ik lês de brief foar. Harkje goed en folje de sifers yn.
2. Ik lês de brief noch in kear. Lês mei en kontrolear de antwurden.

Lês net te fluch.

Bepraat de opdracht nei de tiid even.

Ljouwert, 17 maaie 2013

Achte frou Van der Zee,

Op 20 april 2013 hawwe jo dielnommen oan it eksamen foar net-Frysktaligen part 1 en 2. Yn totaal koenen der 200 punten helle wurde. Jo hawwe 163 punten helle. Wy kinne jo dan ek meidiele dat jo slagge binne. 

Hjirûnder fine jo jo siferlist:

It gemiddelde fan alle fjouwer sifers is in 8,2.

Fan de 365 kandidaten binne 357 slagge. Dat is in slaggingspersintaazje fan hast 98 prosint!

De diplomaútrikking sil wêze op 4 juny 2013 yn De Koperen Tún yn Ljouwert. Nei in taspraak fan de direkteur fan de Afûk en it útrikken fan de diploma's is der in noflike neisit mei in hapke en in drankje. Jo meie twa minsken meinimme. Wolle jo it strypke hjirûnder ynfolje en oanjaan mei hoefolle persoanen jo komme?

Mei freonlike groetnis,

Sytse Visser, skriuwer eksamenkommisje

De Koperen Tún

Prinsetún 1

8911 DE Ljouwert

Lêstekst:	49 punten	Sifer:	9,8
Harktekst:	40 punten	Sifer:	8
Grammatika:	31 punten	Sifer:	6,2
Praten:	43 punten	Sifer:	8,6

Opdracht 10 bingo ~ kaart 1 en 2

1. Skros yn de bingokaart seis sifers troch.
2. Ik lês sifers op yn it Frysk. Skros dy sifers ek troch.
3. Wa hat as earste bingo?

1	6	11
2	7	12
3	8	13
4	9	14
5	10	15

16	21	26
17	22	27
18	23	28
19	24	29
20	25	30

Opdracht 10 bingo ~ kaart 3 en 4

1. Skros yn de bingokaart fyftjin sifers troch.
2. Ik lês sifers op yn it Frysk. Skros dy sifers ek troch.
3. Wa hat as earste bingo?

1	7	13	19	25
2	8	14	20	26
3	9	15	21	27
4	10	16	22	28
5	11	17	23	29
6	12	18	24	30

Kaart 4

Meitsje in bingokaart mei 30 sifers tusken de tritich en hûndert.

Ta beslút

In part fan it ferhaal komt werom by opdracht 13 yn diel B.

It foarlêzen duorret fjouwer minuten.

Om thús te dwaan

Om thús te dwaan

Opdracht A, B en C = 3x20 minuten.

A = opdracht 11 en 12

B = opdracht 13 en 14

C = opdracht 15 en 16

 

Foar wa't no noch syn nocht net hat

Extra oefeningen = opdracht 17 en 18

Vergeet niet je logboek bij te werken.

Gebruik www.edufrysk.nl

* luisterfragmenten

* computer kijkt na

Leaver yn 3 x 20 minuten húswurk meitsje as ien kear 60 minuten.

De oefeningen even koart by del rinne om der wis fan te wêzen dat de kursisten snappe wat de bedoeling is. Antwurden steane achter yn it boek.

Ferjit it logboek net.

Neigesetsje

1. Sykje ien kaartsje út fan de 'moaie wurden'. Skriuw it op.

2. Sykje de betsjutting op mei help fan www.Frysker.nl.

3. Harkje oftst it wurd dizze wike hearst of tapasse kinst.

De kursisten kieze ien kaartsje fan de 'moaie wurden' sûnder de betsjutting te witten.