2.2 In de tijd van de wereldoorlogen

• Geschiedenis
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 4

In de tijd van de wereldoorlogen

Wat gaan we doen vandaag?

• Introductie
• Leerdoelen
• Uitleg 2.2
• Afsluiting

Leerdoelen

Aan het eind van deze les kan je:

• Uitleggen hoe de partijendemocratie zich ontwikkelde.
  

• Uitleggen hoe de rechtsstaat en democratie zich ontwikkelden in tijden van crisis en oorlog.
  

Let op! 1 controlevraag

Herhaling vorige week

Geef aan wat vanaf 1848 in het parlementair stelsel kenmerkend was voor
1. de totstandkoming van het parlement,
2. de verhouding tussen regering en parlement,
3. de verhouding tussen koning en ministers,
4. de politieke rechten van de Tweede Kamer.

Leg uit waardoor uitbreiding van kiesrecht lastig was.

Vorige les

H2 Politieke stromingen 

1848- 1919

- Regering legt verantwoording af aan 

   parlement, koning is onschendbaar.

- Opkomst politieke stromingen; liberalen, 

   confessionelen en socialisten

- Ontstaan politieke partijen

- 1917 Grondwetswijziging (de Pacificatie)

Het kabinet liberale van Cort van der Linden 

1913- 1918

Het politiek compromis van 1917 (Pacificatie)

Veranderingen;

1. Van districtenstelsel naar evenredige vertegenwoordiging* (Cort van der Linden)

2. Algemeen kiesrecht

* = --> verandering kandidaatstelling

Politieke partijen ipv individuele parlementsleden beslissend. 

• Districtenstelsel (vóór 1917): verdeling in districten (gebieden), meeste stemmen van district krijgt een zetel.
  
  
• Voordeel: je stemt op iemand uit je regio, die kennen jou en je belangen.

• Nadeel: alleen winnaar district komt in de kamer, geen kleine partijen.
  

• Stelsel van evenredige vertegenwoordiging (na 1917):
  

• Voordeel: elke stem is even zwaar
• Voordeel: Kleine partijen maken een kans
  
• Voordeel: meeste stemmen hele land wint.

• Nadeel: je kent niet per definitie de politici, staan ver van je af

Verzuiling crisis en bezetting

1919-1945

Gevolgen van de invoering van het algemeen kiesrecht en systeem van evenredige vertegenwoordiging:

• Kamerleden werden afhankelijker van hun partij. In de Tweede Kamer vormden partijen hecht georganiseerde fracties.

• liberalen verliezen meerderheid in 

       parlement

• confessionele partijen hebben nu meerderheid
• Geen enkele partij absolute meerderheid dus altijd coalities van ARP, CHU, RKSP

Het interbellum

Verzuiling

• Grote partijen konden rekenen op een grote vaste achterban (aanhangers van een partij) dankzij de ver doorgevoerde verzuiling: de opdeling van de samenleving in gescheiden bevolkingsgroepen met een eigen levensbeschouwing en eigen organisaties. 
• Sinds de 19e eeuw toen katholieken en protestanten eigen scholen gingen stichten. 
• Abraham Kuyper stichtte naast de ARP ook de gereformeerde kerk, een landelijke krant en de gereformeerde Vrije Universiteit. Ook katholieken en sociaaldemocraten stichtten eigen organisaties.

Bijna alles van het leven kwam onder een zuil.... Gereformeerden, katholieken en sociaaldemocraten leefden in gescheiden werelden en hadden nauwelijks contact met ‘andersdenkenden’. 

Verzuiling

1929 Beurscrisis in New York

Gevolgen:

- wereldwijde economische crisis

- grote werkloosheid en armoede

- extreme partijen die tegen de democratie zijn 

   zoals de communisten en de nationaal- 

   socialisten krijgen steeds meer aanhang

Gevolgen voor Nederland

Oprichting Nationaal- Socialistische Beweging (NSB) onder leiding van Anton Mussert

Ontstaan fascisme en nationaal- socialisme

Gevolgen voor Nederland

Oprichting Communistische Partij Nederland (CPN). De CPN protesteerde tegen het kapitalisme dat de crisis had veroorzaakt. 

Maar, weinig groei NSB en CPN

Redenen:

•  katholieke en gereformeerde kerk verboden hun leden in 1936 lid te worden van die partij.
• de antirevolutionaire premier Colijn leek een veel sterkere leider dan Mussert. 

Colijn beloofde ‘een krachtige gezagshandhaving’, maar hij was wel een democraat. In 1933 kondigde hij een krachtig optreden tegen het extremisme aan. 

Hoe zat het met de rechten?

• Werklozen moesten controle en dwang accepteren om hun recht op een uitkering te behouden. 
  
• Om zwartwerken te voorkomen, werden ze verplicht twee keer per dag een kaart te laten afstempelen in een stempellokaal. Ook moesten werklozen voor hun uitkering fysiek zwaar werk doen in werkverschaffingsprojecten, zoals de aanleg van bossen.
  

---> Maar de grondwettelijk vastgelegde vrijheidsrechten en politieke rechten werden niet aangetast.

Maar dan... oorlog! 

Nederland in bezettingstijd

Einde aan democratie:

- eind mei 1940 Duits burgerlijke bestuur o.l.v. Seyss-Inquart

- 24 juni 1940 werkzaamheden van Staten-Generaal opgeschort

- juli 1941 alle politieke partijen ( behalve NSB) worden verboden

Einde van de rechtsstaat:

- Iedereen kon worden opgepakt en gevangen gezet

- Joden verloren elke rechtsbescherming en ook homo's en zigeuners werden vervolgd

Leerdoelen

Aan het eind van deze les kan je:

• Uitleggen hoe de partijendemocratie zich ontwikkelde.
  

• Uitleggen hoe de rechtsstaat en democratie zich ontwikkelden in tijden van crisis en oorlog.
  

Verwerking

1. Opdrachten H2.2 

2. Herhalen kenmerkende aspecten H1 t/m 6

3. Nabespreking/extra vragen BGM