Literatuurgeschiedenis jaren '50 en '60: historisch, cultureel en literair

• Nederlands
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 6

Literatuur jaren '50/'60

Laagland cursus 13

Lesdoel

Aan het einde van de les weet je globaal de context van de literatuur in de jaren '50/ '60

jaren '50 en '60?

1 Historische context

Oproer in de Nederlandse Letteren

Opschudding in de jaren '50 en '60,

rebelse kunst en pornografie

Einde Tweede Wereldoorlog:

Verwerking, wederopbouw en verzuiling

Wat is verzuiling?

Er bestonden vier ideologische zuilen. Welke?

Maar vrijwel direct: Koude Oorlog (1947-1991) 

• VS (kapitalistisch en democratisch) tegenover Sovjet-Unie (communistisch)​
• Constante oorlogsdreiging → gevoelens van pessimisme en angst

Maar ook: dekolonisatieproces

• Einde westerse koloniale overheersing in Afrika en Azië
• Einde langdurige periode van kolonialisme en imperialisme (moderniteit!)
• Voorbeeld: in 1949 werd Nederlands-Indië onafhankelijk van Nederland 

Leven van voor de oorlog kon niet zomaar weer worden opgepakt

• Vele doden;
• Enorme verwoestingen;
• Wat in concentratiekampen was gebeurd, drong langzaam door;
• Levensmiddelenschaarste ;
• Woningnood 

Braafheid ten top, alles was geregeld

• Kerk
• Verzuiling
• Vaste regels hoe te gedragen: eten(stijd), koffietijd, verdeling rollen, gehoorzaamheid ouders, op visite
• Spaarzaamheid, hard werken, degelijkheid en deugdzaamheid
  

Tweedeling in streven

1. Wederopbouw:
   - restauratie vooroorlogse normen en waarden (rust, orde)
   - herstel en bijbouwen woningen en wegen
2. Rebellerende jeugd:
   - jaren '50: jongeren gingen zich verzetten tegen 'vooroorlogse' mentaliteit en preutsheid. Tegencultuur: verlangen naar vrijheid en verandering.

Wat wordt bedoeld met het begrip 'restauratie'?

1. Het opknappen van oude historisch waardevolle gebouwen of woningen in oude wijken
2. Gedeelte van een station of trein waar je iets kunt eten of drinken
3. Herstel in de vroegere toestand
4. Het verlangen naar vrijheid en verandering

Sociaal-economisch

Vanaf jaren '60: 

•  Jeugdcultuur schopt tegen gevestigde orde aan
  
• Opkomst consumptiemaatschappij
  
• Feminisme en homoseksualiteit

2 Culturele context

Cultureel 

Nieuw filosofisch gedachtegoed:

1. Het existentialisme van Jean-Paul Sartre

2. De kritische theorie van Theodor W. Adorno

Wat is het existentialisme

Het existentialisme

• De existentie (bestaan) gaat vooraf aan essentie (dat wat een mens is/zal worden) ;
• De mens bestaat eerst en bepaalt dan zelf wat hij zal zijn en worden door zijn eigen keuzes;
• Je bestaat zover je je verwezenlijkt door daden;
• De mens heeft een vrije wil en is zelf verantwoordelijk voor zijn keuzes;
• Sartre: God bestaat niet --> een verklaring voor de verlatenheid en angst van de mens

Hoe zie je het existentialistisch denken terug in de huidige maatschappij?

De kritische theorie

• Maatschappij bepaalde het leven 
• Loskomen door kritisch denken
• Cultuurindustrie (marktwaarde moet waarde niet bepalen). 
• Veel stromingen en richtingen.

3 Literaire ontwikkelingen

Literatuur jaren '50

Literatuur jaren '60

Literatuur jaren '50

• Restauratie, verwerking oorlogstrauma’s
  
• Pessimistisch wereldbeeld: de wereld is een chaos
  
• Veel anti-helden in romans: slachtoffer van omstandigheden, vaak eenzaam
  
• Uitdrukken van subjectief levensgevoel; veelal tegendraads
  

Beweging van Vijftig

• Groep dichters o.a. Lucebert, Kouwenaar
  
• Vrije versvorm en soms maatschappijkritisch
  
• Experiment: vorm en inhoud ontstonden tijdens het proces
  
• Taal moest ontdaan worden van de betekenis
•  Opnieuw experimenten met alle taalregels
  

Beweging van Vijftig

• Actieve leeshouding: alleen consumeren kan niet meer
  
• Autonomie: zelfstandig taalbouwsel oftewel ‘ding’
  
• Veel complexe beeldspraken
  
• Veel onbegrip en verzet voor dit soort vormen van poëzie, bijvoorbeeld voor het klankgedicht Oote van J. Hanlo
  

Neorealisme

• Tegenreactie op de Vijftigers
  
• Nieuw bekijken alledaagse dingen
  
• Democratisering dichtkunst
  
• Zakelijke verwoording
  

Afbeelding: schilderij Jobstijding (1952) van Carel Willink (neorealist in de schilderkunst)

Literatuur jaren '60

• Defictionalisering: realistische beschrijving werkelijkheid
  
• Autobiografische romans
  
• Experimentele romans: wat is werkelijkheid en wat is verbeelding
  

Proza

Voorbeelden:

• De Avonden van Gerard Reve:  anti-held, beeld van jeugd na de oorlog
• De Metsiers van Hugo Claus:  relatie met broer, abortus, schoppen tegen conventies en huichelarij
  
  

De boeken werden negatief ontvangen, niet passend bij wat Nederland nodig had, de inhoud was immoreel en vies.

Veel auteurs, isolement, eenzaamheid, hunkering naar liefde, absurde wereld , seksualiteit staat voorop,  levens- en doodsangst, pessimistisch wereldbeeld