Grammatica - Taalkundig Ontleden I

• Nederlands
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 3

Grammatica

Taalkundig ontleden deel 1

Taalkundig ontleden

Is het herkennen van woordsoorten. Zelfstandige en bijvoeglijke naamwoorden. Lidwoorden. Bijwoorden. Telwoorden. Voornaamwoorden. Werkwoorden.

Op een schaal van 1-10. Hoeveel herinner je je over taalkundig ontleden?

Wat is het zelfstandig naamwoord in de zin "De jurken zijn onlangs gewassen."

1. De
2. jurken
3. onlangs
4. gewassen

"Onder het bed ligt al zijn speelgoed."
Wat is 'onder'?

1. aanwijzend voornaamwoord
2. bijwoord
3. voorzetsel
4. voorzetseluitdrukking

"De mooie tentoonstelling werd gisteren geopend."
Wat is 'mooie'?

1. zelfstandig naamwoord
2. bijwoord
3. voornaamwoord
4. bijvoeglijk naamwoord

"Mijn assistent heeft vandaag vrij."
Wat is 'mijn'?

1. persoonlijk voornaamwoord
2. bezittelijk voornaamwoord
3. betrekkelijk voornaamwoord
4. aanwijzend voornaamwoord

"Zullen we over een kwartier vertrekken?"
Wat is 'zullen'?

1. Zelfstandig werkwoord
2. Hulpwerkwoord
3. Koppelwerkwoord
4. Voegwoord

Je herinnering van taalkundig ontleden. Is je cijfer voor jezelf veranderd door deze quizvragen?

Zelfstandig naamwoord

• namen van mensen, dieren en dingen:
  Dierenarts Rebecca krijgt meer katten met complexe problemen op de operatietafel.
• concrete en abstracte zaken:
  Dierenarts Rebecca krijgt meer complexe problemen op de operatietafel.
  Het voetballen van die jongen uit Dordrecht is echt goed.

Lidwoord

• hoort bij zelfstandig naamwoord
• de, het en een
• De bepaalde lidwoorden zijn de en het.
• Het onbepaalde lidwoord is een.
  
  Het Nationaal Archief toont vanaf vandaag een paar bijzondere documenten uit de Nederlandse geschiedenis.

Bijvoeglijk naamwoord

• Extra informatie bij zelfstandig naamwoord

Een gekantelde tankwagen heeft een grote ravage aangericht op de A2.

Met bijvoeglijke naamwoorden kan je dingen vergelijken.

Trappen van vergelijking: groot, groter, grootst

Bijwoord

• Geeft extra informatie bij andere woorden dan zelfstandige naamwoorden.

De ophef die ontstond was overdreven groot.

Bijwoord

Er zijn bijwoorden van:

- plaats of richting

- tijd of duur

- frequentie

- wijze

- graad

- vragende bijwoorden

Voorzetsel

• Staat vaak voor zelfstandig naamwoord.
• Geeft aan waar of wanneer iets gebeurt.
  Vrachtwagen verliest lading mango's op A16 bij Ridderkerk.
  
  
• Voorzetseluitdrukkingen:
  Onderzoekers ontleden smartphones met behulp van blenders.

Overzicht:

• Zelfstandig naamwoord
• Lidwoord
• Bijvoeglijk naamwoord
• Bijwoord
• Voorzetsel

"De oude tram reed door de besneeuwde straten."
'Besneeuwde' is een...

1. zelfstandig naamwoord
2. bijwoord
3. bijvoeglijk naamwoord
4. voorzetsel

"De jongens zagen de meisjes."
'De' is een...

1. Onbepaald lidwoord
2. Bepaald lidwoord
3. Voorzetsel
4. Bijwoord

"Hij is klein."
'Klein' is een...

1. bijwoord
2. bijvoeglijk naamwoord
3. voorzetsel
4. zelfstandig naamwoord

'Hij schrijft klein.'
'Klein' is een...

1. bijvoeglijk naamwoord
2. zelfstandig naamwoord
3. bijwoord
4. voorzetsel

'Hij rijdt 120 kilometer per uur.'
'Per' is een...

1. bijwoord
2. voorzetsel
3. bijvoeglijk naamwoord
4. lidwoord

"Waar is hier de nooduitgang?"
'Waar' is een...

1. bijwoord
2. voorzetsel
3. zelfstandig naamwoord
4. voornaamwoord

"Dat vind ik een heel erg mooie film."
'Mooie' is een...

1. bijwoord
2. voorzetsel
3. bijvoeglijk naamwoord
4. zelfstandig naamwoord

"Dat vind ik een heel erg mooie film."
'Erg' is een...

1. bijwoord
2. voorzetsel
3. bijvoeglijk naamwoord
4. zelfstandig naamwoord

"Dat vind ik een heel erg mooie film."
'Heel' is een...

1. bijwoord
2. voorzetsel
3. bijvoeglijk naamwoord
4. zelfstandig naamwoord

"Door middel van een relatief kleine ingreep kon hersenletsel worden voorkomen."
'Door middel van' is een...

1. bijwoord
2. voorzetseluitdrukking
3. voorzetsel
4. onbepaald lidwoord

Voornaamwoorden

• Een voornaamwoord is een woord dat een naamwoord vervangt (boek blz. 62).
• Verwijst naar:
  - personen
  - dieren
  - dingen
  - eigennamen
  - zelfstandig gebruikte bijvoeglijke naamwoorden

Waarom voornaamwoorden?

Hans en Marije namen afscheid. Ze zwaaiden naar elkaar.

Hans en Marije namen afscheid. Hans zwaaide naar Marije en Marije zwaaide naar Hans.

Soorten voornaamwoorden

1. Persoonlijk voornaamwoord
2. Bezittelijk voornaamwoord
3. Wederkerend voornaamwoord
4. Aanwijzend voornaamwoord
5. Betrekkelijk voornaamwoord
6. Vragend voornaamwoord
7. Onbepaald voornaamwoord
8. Wederkerig voornaamwoord

1. Persoonlijk voornaamwoord

Persoonlijke voornaamwoorden zijn in de zin onderwerp, lijdend voorwerp of meewerkend voorwerp.

Neemt de plaats in van een zelfstandig naamwoord.

Hij ziet haar. Jullie zien hem. Wij zien jullie.

2. Bezittelijk voornaamwoord

• Geeft aan wie de bezitter is en staat direct voor het zelfstandig naamwoord.
• Kan ook zelfstandig.

Mijn gitaarleraar speelt goed.

Dit is de mijne.

3. Wederkerend voornaamwoord

Verwijst naar het onderwerp van de zin: het onderwerp keert 'weer' (komt terug).

Ik schaam me diep.

4. Aanwijzend voornaamwoord

• Wijst dingen aan en staat direct voor het zelfstandig naamwoord waar het bij hoort.
• Het kan zelfstandig voorkomen.

Ik zou dat aanbod niet accepteren.

Wil je deze pizza of die?

5. Betrekkelijk voornaamwoord

• Heeft betrekking op het woord of de zin die eraan vooraf gaat, het 'antecedent'.

De hanglamp die ik vandaag weggegooid heb was kapot.

• Soms is het antecedent ingesloten.

Wie het weet, mag het zeggen! ('Wie' betekent 'degene die').

• De betrekkelijke voornaamwoorden zijn: 

die, dat, wie, wat, welk(e), hetgeen

6. Vragend voornaamwoord

• Vervangt een persoon of ding en staat vaak vooraan in een vraagzin.

Wie wil de tafel dekken?

Welke sukkel heeft dit gedaan?

De vragend voornaamwoorden zijn:

wie, wat, welk(e), wat voor (een)

7. Onbepaald voornaamwoord

• Verwijst niet naar specifieke personen of zaken, maar is algemeen.
  

Iemand moet het zeggen.

• Het kan zelfstandig of bijvoeglijk gebruikt worden.
  

Sommige dieren kunnen op het land leven. Sommige leven onder de grond.

Voorbeelden van onbepaalde voornaamwoorden zijn: alles, andere(n), elk, ieder, iedereen, iemand, iets. 

De woorden enige, enkele, ettelijke, menig(e), sommige, verscheidene, verschillende, genoeg, voldoende, zat (‘Ik heb zat boeken’), wat (‘Hij kan wel wat steun gebruiken’) en alle worden soms als onbepaald voornaamwoord en soms als telwoord gezien.

Tekst

8. Wederkerig voornaamwoord

• Geeft aan dat twee personen een 'wederzijdse' handeling verrichten.

We schudden elkaar de hand.

De wederkerige voornaamwoorden zijn:
elkaar(s), elkander(s), mekaar(s)

Overzicht voornaamwoorden:

1. Persoonlijk voornaamwoord
2. Bezittelijk voornaamwoord
3. Wederkerend voornaamwoord
4. Aanwijzend voornaamwoord
5. Betrekkelijk voornaamwoord
6. Vragend voornaamwoord
7. Onbepaald voornaamwoord
8. Wederkerig voornaamwoord 

‘Freya, die in groep 5 zit, leest al Harry Potter-boeken.’
'Die' is een...

1. Betrekkelijk voornaamwoord
2. Aanwijzend voornaamwoord
3. Bezittelijk voornaamwoord
4. Persoonlijk voornaamwoord

‘Iedereen kreeg een cadeautje.’
'Iedereen' is een...

1. Aanwijzend voornaamwoord
2. Wederkerig voornamwoord
3. Persoonlijk voornaamwoord
4. Onbepaald voornaamwoord

‘Ben ik nou zo snel, of zijn jullie zo langzaam?’
'Ik' en 'jullie' zijn...

1. Aanwijzend voornaamwoord
2. Persoonlijk voornaamwoord
3. Vragend voornaamwoord
4. Bezittelijk voornaamwoord

‘Welke boeken zullen we meenemen?’
'Welke' is een...

1. Vragend voornaamwoord
2. Bezittelijk voornaamwoord
3. Aanwijzend voornaamwoord
4. Wederkerend voornaamwoord

‘Ik heb me niet gerealiseerd dat het al zo laat was.’
'Me' is een...

1. Wederkerend voornaamwoord
2. Persoonlijk voornaamwoord
3. Betrekkelijk voornaamwoord
4. Wederkerig voornaamwoord

‘Ik wil die fiets met dat mandje.’
'Die' en 'dat' zijn...

1. Betrekkelijk voornaamwoord
2. Bezittelijk voornaamwoord
3. Aanwijzend voornaamwoord
4. Wederkerend voornaamwoord

‘We hebben elkaar net gemist.’
'Elkaar' is een...

1. Wederkerend voornaamwoord
2. Persoonlijk voornaamwoord
3. Onbepaald voornaamwoord
4. Wederkerig voornaamwoord

Overzicht:

• Zelfstandig naamwoord
• Lidwoord
• Bijvoeglijk naamwoord
• Bijwoord
• Voorzetsel

Overzicht voornaamwoorden:

1. Persoonlijk voornaamwoord
2. Bezittelijk voornaamwoord
3. Wederkerend voornaamwoord
4. Aanwijzend voornaamwoord
5. Betrekkelijk voornaamwoord
6. Vragend voornaamwoord
7. Onbepaald voornaamwoord
8. Wederkerig voornaamwoord