12.2 Het zit in de familie

• Natuurkunde
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 3

Hoofdstuk 12

Erfelijkheid en evolutie

Programma van de les

Terugblik 12.1

Start paragraaf 12.2

Zelfstandig aan de slag

Eigenschappen in het DNA

Eigenschappen die je kunt zien.

Met één van dit type gen krijg je altijd het fenotype er van.

Je hebt twee van dit type genen nodig om het fenotype te krijgen.

Wanneer je twee dezelfde genen hebt noem je dat...

Wanneer je twee verschillende genen hebt noem je dat...

Twee evensterke genen noem je...

Fenotype

Genotype

Homozygoot

Heterozygoot

Intermediair

Dominant

Recessief

Bij katten komen twee bloedgroepen voor.
Bloedgroep A is dominant (R) en Bloedgroep B is recessief (r).

Welke bloedgroep heeft een kat die hetrozygoot is voor deze eigenschap?

1. Bloedgroep A
2. Bloedgroep B
3. Bloedgroep 0
4. Bloedgroep AB

P1 heeft bruine ogen genotype AA

P2 heeft groene ogen genotype aa

Sleep de juiste letters naar het kruisingschema:

A

A

a

a

P1 heeft bruine ogen genotype AA

P2 heeft groene ogen genotype aa

Sleep de juiste letters naar het kruisingschema:

A

A

a

a

T

A

A

A

a

a

A

a

a

Een vrouw en een man hebben samen 4 jongens. De vrouw is zwanger van nummer 5. Hoeveel kans is er dat ze weer een jongen krijgt.

1. 20%
2. 50%
3. 80%
4. 100%

Beide ouders zijn homozygoot, bruin is dominant, groen recessief.
Hoeveel kans is er op nakomelingen met groene ogen?

Tip: maak zelf een kruisingsthema...

1. 0%
2. 25%
3. 50%
4. 100%

Wat is het intermediaire genotype?

1. KwKw
2. KrKr
3. KwKr
4. Roze

Wat is het intermediaire fenotype?

1. KwKw
2. KrKr
3. KwKr
4. Roze

Hoe kan het genotype van een Tonkinese kat opgeschreven zijn?

1. KbKb
2. KbKs
3. KsKs
4. KtKt

Vader heeft IA IA
Moeder heeft IA i

Dochter heeft:

1. AB
2. A
3. A of AB
4. A of O

De kinderen van een man met bloedgroep A en een vrouw met bloedgroep AB kunnen de volgende bloedgroepen hebben:

1. Alleen AB
2. Alleen A of B
3. A, B of AB
4. A, B, AB of O

We kruisen twee heterozygote peulen voor beiden eigenschappen.

P GgYy x GgYy

Teken het kruisingsschema

Doelen van de les

De leerlingen weten hoe erfelijke aandoeningen ontstaan en hoe deze doorgegeven worden. 

De leerlingen kunnen uitleggen waarom meisjes bijna nooit kleurenblind zijn

De leerlingen kunnen een stamboom gebruiken bij erfelijkheid onderzoek. 

aandoeningen op geslachtschromosoom

Aandoeningen op geslachtschromosoom

Erven via X chromosoom. Mannen hebben er maar 1, waardoor ze meer ziektes kunnen erven

De meeste erfelijke ziektes zijn recessief

erfelijke aandoeningen

fouten in genen

monogeen: aandoening door 1 gen

dominant en recessieve overerving

stamboom

1 eigenschap in de familie vastleggen

vierkant is jongen

rondje is meisje

Persoon nummer 4 heeft als enige blauwe ogen (genotype is bb). De rest heeft bruine ogen. Van welke personen in deze stamboom kun je met zekerheid zeggen dat ze het genotype Bb hebben?

1. 1 en 2
2. 3 en 5
3. 1 en 3
4. 2 en 5

Uitleg vorige vraag

Ouders 1 en 2 krijgen een kind met een ander fenotype dan zij zelf hebben. Je weet dan dat het fenotype van de ouders dominant is.  Was het fenotype van de ouders recessief (bb) dan zijn alle kinderen ook bb. Dit is niet het geval. Dus beide ouders hebben sowieso de dominante eigenschap (B) en ze kunnen een kind krijgen met bb. Beide ouders moeten dan Bb zijn.  Kinderen 3 en 5 kunnen zowel Bb als BB zijn. Maak maar een kruisingschema van de ouders. 

laten testen

wanneer er erfelijke aandoeningen in de familie zijn

centrum voor erfelijkheidsvoorlichting

In de afbeelding is een stamboom de overerving van albinisme bij een gezin weergegeven. De ouders uit dit gezin krijgen krijgen een vierde kind. Hoe groot is de kans dat dit kind geen pigment heeft?

1. 100%
2. 75%
3. 50%
4. 25%

Uitleg vorige vraag

Twee ouders met allebei pigment krijgen twee kinderen die albino zijn en een kind met pigment. Je weet dan dat pigment hebben dominant is (A) en albino recessief (a). Was pigment namelijk recessief, dan hadden beide ouders aa en krijgen alle kinderen dus ook aa. In dit geval zijn beide ouders Aa en kunnen ze dus zovel kinderen met pigment (AA of Aa) krijgen of kinderen die albino zijn (aa). Maak een kruisingschema met Aa x Aa en er komt dan uit dat er 25% kans is op aa en dus op een kind die albino is. 

Bij muizen is het allel voor zwarte vachtkleur dominant over dat voor bruine vachtkleur. In de afbeelding is een stamboom getekend van een familie muizen. Er zijn individuen met bruine en zwarte vacht. Er wordt aangenomen dat geen mutatie heeft plaatsgevonden.

Van welk van de individuen 1, 2, 3 en 4 kan het allel voor bruine vachtkleur dat individu 5 van zijn ouders heeft geërfd, uiteindelijk afkomstig zijn?

1. alleen van muis 3
2. alleen van muis 1 of van muis 2
3. alleen van muis 2 of van muis 3
4. van muis 1, van muis 2, van muis 3 of van muis 4

Uitleg vorige vraag

In deze vraag gebruik ik de letter D en d voor dominant en recessief.

De ouders van muis 5 zijn zwart en dat is dominant, dus die zijn DD of Dd. Echter doordat de muizen 2 en 3 dd zijn moeten de ouders van muis 5 dus Dd zijn. 
Je weet dus dat de muizen 1 en 4 de D doorgeven aan de ouders van muis 5 en de muizen 2 en 3 de d doorgeven aan de ouders van muis 5.  Het allel van bruine vachtkleur (d)  bij muis 5 moet dus  uiteindelijk afkomstig zijn van muis 2 of 3.