SO1 samenvatting

• Biologie
• Middelbare school
• vmbo k
• Leerjaar 3

SO 1 

Samenvatting

Belangrijke begrippen!!

Producenten

Alle planten en andere organismen die bladgroenkorrels hebben

Zij maken hun eigen organische stoffen (glucose)

Ze zijn altijd de eerste schakel in een voedselketen

Belangrijkste energiebron !!

Consumenten

Alle organismen die moeten eten om aan organische stoffen te komen

Vormen de tweede en alle volgende schakels

2e schakel: Planteneter/alleseter
3e schakel enz.: Vleeseter/alleseter

Reducenten

Schimmels en bacteriën 

 die dode resten opruimen en afbreken

Zij maken van organische stoffen weer anorganische stoffen

(Water en koolstofdioxide) 

De pijlen zijn van belang!!

Voedselketen:

een reeks soorten, waarbij elke soort wordt gegeten door de volgende soort.

Elke voedselketen begint met een plant.

• 1e schakel: Producenten
  
• 2e schakel: Consumenten (planteneters) 
• 3e schakel: Consumenten (alleseters of vleeseters)

Reducenten

De resten  worden afgebroken door bacteriën en schimmels.

Bacteriën en schimmels zijn reducenten. 

Voedselweb

Verschillende voedselketens. 

Elke soort kan worden opgegeten door verschillende andere soorten. 

 Een eik wordt opgegeten door een rups, een rups wordt opgegeten door een koolmees en een koolmees wordt opgegeten ook door een havik. 

Al deze voedselrelaties samen noem je een voedselweb.

Piramide van aantallen

Laat zien hoeveel organismen zijn er in iedere schakel zijn.

Heeft meestal een piramidevorm, maar niet altijd!

Piramide van biomassa

Laat zien hoeveel gewicht er in iedere schakel is.

Altijd de vorm van een piramide.

Biomassa = het gewicht van een organisme.

Wat is een kringloop?

een doorlopend proces waarbij organismen van elkaar afhankelijk zijn.

bosmuis 

belangrijk !

anorganische stoffen

anorganische stoffen

org. stof

org. stof

Koolstof

Koolstof komt onder andere voor in koolhydraten in een dier.

In cellen van een dier komt twee koolhydraten voor:

glucose en glycogeen

bosmuis 

Koolstofkringloop

Planten leggen de energie uit de zon vast in de energierijke organische stoffen. Het grootste deel van deze stoffen worden gebruikt voor groei, een deel wordt verbruikt bij de verbranding.

Een plant wordt gegeten door een planteneter, dus gaan de energierijke organische stoffen van de plant in de planteneter. De hoeveelheid energie is minder omdat de plant ook verbranding heeft gehad en niet alles verteerbaar. In iedere schakel in de voedselketen gaat er energie verloren, dus neemt de biomassa af.

Energie in een voedselketen

abiotisch

Invloeden uit de levenloze natuur 

biotische

Invloeden uit de levende natuur

het roodborstje

Niveaus van de ecologie

• Eén enkel organisme is een individu.
  

• Een populatie is een groep individuen van dezelfde soort in een bepaald gebied, die zich onderling voortplanten.
  

• Alle abiotische factoren en populaties in een bepaald gebied vormen samen een ecosysteem. (bv: duingebied, bos, sloot en een heideveld.
• Levensgemeenschap: Alle biotische factoren in een weiland.

De organisatieniveaus van de ecologie.

Aangepast aan water

1. gestroomlijnd lichaam belangrijk om goed te kunnen voortbewegen

 (zich sneller door het water verplaatsen)

2. bij vissen is de huid bedekt met schubben en een laag slijm. Daardoor kunnen ze snel zwemmen.

 gestroomlijnd lichaam ook belangrijk om zich goed te kunnen voortbewegen. Waterdieren hebben een lichaamsvorm die zo weinig mogelijk weerstand van het water heeft. Kop, romp en staart steken niet uit. Zo’n gestroomlijnd lichaam komt voor bij vissen, maar ook bij vogels en zoogdieren die in het water leven (zie afbeelding 2).

Bij veel vissen is de huid bedekt met schubben, met daaroverheen een laag slijm. Door het slijm is de huid heel glad. 

Aangepast aan land

dikke vacht waardoor ze meer warmte vasthouden.

Zoolgangers lopen op de hele onderkant van hun voet, teengangers lopen op hun tenen en hoefgangers lopen op de toppen van hun tenen (zoals een balletdanseres

Vogels.

Eigenschappen van de poten.

Vogels.

Geef ook daarbij wat de functie van de snavel is. 

Leer de 

opdracht die

je tijdens de 

les hebt

gemaakt.

Broeikasgassen en versterkte broeikaseffect

broeikasgassen in de dampkring houden deze warmte vast en zorgen ervoor dat het warmer wordt.

De belangrijkste broeikasgassen zijn methaan, koolstofdioxide en waterdamp.

Versterkte broeikaseffect: veel verbranding van fossielen (veel CO2 in lucht/dampkring)

Door de verbranding van fossiele brandstoffen neemt de hoeveelheid koolstofdioxide in de atmosfeer toe. Hierdoor neemt het broeikaseffect toe. Dit heet het versterkte broeikaseffect. Door het versterkte broeikaseffect stijgt de temperatuur op aarde. In de afgelopen vijftig jaar is de gemiddelde temperatuur op aarde 0,9 °C gestegen. In Nederland is de gemiddelde temperatuur sinds 1952 met 1,7 °C gestegen.

Gevolgen versterkt broeikaseffect

• Opwarming van de aarde         klimaatverandering          weertype veranderd.

• Extremere weersomstandigheden. Meer stormen,  overstromingen, hittegolven, orkanen etc.

• Zeespiegel stijgt.

Zeewater wordt warmen          hogere zeespiegel

+ smelten van ijskappen zorgt voor meer overstromingen

Er zijn drie soorten milieuproblemen:

• Vervulling: schadelijke stoffen toevoegen aan het milieu.  Een vorm van luchtvervuiling is smog. Dit is lucht die is vervuild door rook en uitlaatgassen

smog is Ozon (O3) is een gas dat zowel hoog in de atmosfeer, als dicht bij het aardoppervlak voorkomt. Hoog in de atmosfeer, in de stratosfeer, komt ozon van nature voor en beschermt ons tegen schadelijk UV-licht.

Er zijn drie soorten milieuproblemen:

• Uitputting: meer stoffen uit het milieu halen dan de natuur kan aanvullen.

aardolie 

grondstoffen mineralen etc 

Er zijn drie soorten milieuproblemen:

• Aantasting: het gebruiken van grond voor landbouw, industrie en woningen. Hierdoor verdwijnen natuurlijke ecosystemen.
  

Veeteelt en ontbossing

Veeteelt is een belangrijke oorzaak van de ontbossing. Gronden worden gekapt en afgebrand. Door ontbossing verdwijnen natuurlijke ecosystemen.

Door ontbossing is er een afname van de biodiversiteit.

Biodiversiteit= verschillende planten en dieren.

Chemische bestrijding

Om ziekten en plagen te bestrijden => pesticiden

Nadelen:

• Ze zijn niet-selectief (ze maken geen onderscheid).

•Een populatie kan resistent worden (ongevoelig voor het middel). 

• Er treedt bio-accumulatie op (ophoping in organismen).

Niet-selectief

Veel bestrijdingsmiddelen zijn niet-selectief. Dat betekent dat ze niet alleen de plaagdieren doden, maar ook andere organismen. Bestrijdingsmiddelen die wel maar één soort doden, zijn selectief.

Bio-accumulatie

Bestrijdingsmiddelen kunnen zich ophopen in organismen. Dieren krijgen de bestrijdingsmiddelen binnen, bijvoorbeeld met hun voedsel. De chemische stoffen worden opgeslagen in hun vetweefsel. Als het dier wordt opgegeten, komen de stoffen in de volgende schakel van de voedselketen. Daar worden ze ook opgeslagen in het vetweefsel. Zo komt er een ophoping van giftige stoffen in organismen hoger in de voedselketen (zie afbeelding 1). Die ophoping noem je bio-accumulatie.

De dieren aan de top van een voedselketen krijgen in verhouding de meeste bestrijdingsmiddelen in hun lichaam. Zij kunnen daaraan doodgaan.

Resistentie

Een derde nadeel van bestrijdingsmiddelen is dat een populatie er ongevoelig voor kan worden. Dit heet resistentie. Resistentie is erfelijk en ontstaat in een aantal stappen:

• Door genetische variatie zijn sommige individuen niet of minder gevoelig voor het bestrijdingsmiddel.

• Deze organismen overleven en planten zich voort.

• Hun nakomelingen erven de resistentie en overleven ook.

• De niet-resistente individuen gaan dood.

• Na een aantal generaties is de hele populatie resistent.

Als de populatie resistent is, kan er een nieuwe plaag komen. Om deze te bestrijden, is weer een ander bestrijdingsmiddel nodig.

Bio accumulatie

Niet-selectief

Veel bestrijdingsmiddelen zijn niet-selectief. Dat betekent dat ze niet alleen de plaagdieren doden, maar ook andere organismen. Bestrijdingsmiddelen die wel maar één soort doden, zijn selectief.

Bio-accumulatie

Bestrijdingsmiddelen kunnen zich ophopen in organismen. Dieren krijgen de bestrijdingsmiddelen binnen, bijvoorbeeld met hun voedsel. De chemische stoffen worden opgeslagen in hun vetweefsel. Als het dier wordt opgegeten, komen de stoffen in de volgende schakel van de voedselketen. Daar worden ze ook opgeslagen in het vetweefsel. Zo komt er een ophoping van giftige stoffen in organismen hoger in de voedselketen (zie afbeelding 1). Die ophoping noem je bio-accumulatie.

De dieren aan de top van een voedselketen krijgen in verhouding de meeste bestrijdingsmiddelen in hun lichaam. Zij kunnen daaraan doodgaan.

Resistentie

Een derde nadeel van bestrijdingsmiddelen is dat een populatie er ongevoelig voor kan worden. Dit heet resistentie. Resistentie is erfelijk en ontstaat in een aantal stappen:

• Door genetische variatie zijn sommige individuen niet of minder gevoelig voor het bestrijdingsmiddel.

• Deze organismen overleven en planten zich voort.

• Hun nakomelingen erven de resistentie en overleven ook.

• De niet-resistente individuen gaan dood.

• Na een aantal generaties is de hele populatie resistent.

Als de populatie resistent is, kan er een nieuwe plaag komen. Om deze te bestrijden, is weer een ander bestrijdingsmiddel nodig.

Biologische bestrijding 

bestrijden zonder giftige stoffen. 

Drie manieren van biologische bestrijding zijn: vruchtwisseling, natuurlijke vijanden en lokken.

bodembewerking

Planten hebben mineralen nodig om te groeien.

Door een monocultuur raakt de grond snel uitgeput (raken op!).

Bemesting

-de boer voegt weer mineralen aan de bodem toe.

Bemesting

Dit kan met

-Stalmest: uitwerpselen en urine van landbouwhuisdieren.

Reducenten breken de mest af waardoor mineralen vrijkomen.

-Kunstmest: gemaakt in een fabriek.

Precies de mineralen aan de bodem toevoegen die de voedingsgewassen nodig hebben.

Vermesting

-is wanneer planten niet alle mineralen opnemen. 

Een deel van de mineralen komt terecht in de bodem en in het water. De mineralen zorgen daar voor verzuring en vermesting:

-Verzuring: bomen, planten en waterdieren worden vatbaarder voor ziekten

-Vermesting: er komen te veel mineralen in het water. Daardoor raakt het biologisch evenwicht verstoord.

Bodem

• Soms is de bodem vroeger zo vervuild door bijvoorbeeld chemisch afval van fabrieken of stortplaatsen, dat het moet worden schoongemaakt.
• Je noemt dat bodemsanering.

Bodemsanering is het schoonmaken van verontreinigde grond

Soorten afval

• Recyclebaar afval kan opnieuw worden gebruikt.
  
• Afval afkomstig van planten en dieren heet groente-, fruit- en tuinafval (gft). Gft kan biologisch worden afgebroken (zie afbeelding 3).
  
• Klein chemisch afval (kca) is chemisch afval, bijvoorbeeld batterijen of verf.
  
• Het afval dat niet bij een van deze drie groepen hoort, heet restafval.

Afvalverwerking

• recyclen
  
• composteren
  
• verbranden
  
• storten

Recyclen= het gebruiken van afvalproducten als grondstof voor nieuwe producten.

Korte herhaling