D. Samenstellingen

• Nederlands
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 2

D. Samenstellingen

Deel 1

Je leert wanneer je woorden aaneenschrijft en wanneer met een spatie

Wat is een samenstelling?

Hoofdregel

Als je te maken hebt met één persoon, dier, ding of begrip, dan schrijf je de samenstelling als één woord.

Als je het woord uitspreekt, hoor je ook maar één beklemtoonde lettergreep.

telefoonoplader

glazenwasser

feestbeest

Aaneenschrijven

• één klemtoon koektrommel
• verschillende woordsoorten tussenfase, lichtgeel
• (afleidingen van) werkwoorden tafeltennissen, uitschieter
• bijwoorden er, hier, daar en waar + voorzetsels eroverheen
• Engelse leenwoorden displayfunctie, flatscreen, sportoutfit
• Eigennamen Twitterbericht, TikTokdansje

Spaties

Eigennaam met spaties     Albert Heijnfiliaal 

                                                   Anne Frankhuis

Afhankelijk van betekenis   De opkomst is groot dit jaar.

                                                    Er is storm op komst.

Wat is juist?

1. derdewereldland
2. derde wereldland
3. derdewereld land

Wat is juist?

1. Anne Frank huis
2. Anne Frankhuis
3. AnneFrankhuis
4. AnneFrank huis

Maak twee zinnen. Een zin bevat 'uitzicht' en de andere zin 'uit zicht'.

Deel 2

Je leert samenstellingen met tussenklanken juist spellen

Tussen-s

Je hoort een s                                               etenswaren

Vervang door een ander woord               stadsstrand

                                                                          (want: stadsmuur)

Tussen-n

Linkerdeel is zelfstandig naamwoord    lampenkap

met meervoud op -en                                (want: lampen)

Tussen-er

Linkerdeel meervoud op -eren                 runderlap

                                                                           (want: runderen)

Tussen-e

Linkerdeel heeft meervoud op -s     scorebord (want: scores)

Meervoud op zowel -s als -(e)n          ladekast (want: lades of laden)

Linkerdeel heeft geen meervoud      rijstevlaai

Linkerdeel is uniek                                 zonneschijn

Linkerdeel versterkt bijvoeglijk nw    beresterk, pikkedonker

Wat is juist?

1. sterrestelsel
2. sterrenstelsel

Wat is juist?

1. apetrots
2. apentrots
3. ape trots
4. apen trots

Deel 3

Je leert wanneer je een koppelteken moet gebruiken in samenstellingen

Koppelteken maakt leesbaar

zwart-witfoto

NS-personeel

oud-burgemeester

na-apen

camera-instelling

• klinkerbotsing na-apen, auto-onderdelen
•  gelijkwaardige combinaties zwart-witfoto, chef-kok
• tussen woorden van een vaste woordgroep                                   een-op-een, twee-onder-een-kapwoning
• aardrijkskundige namen en afleidingen daarvan                     Noord-Amerika, Oost-Duitsland
•  na afkortingen, letters, cijfers en speciale tekens                                  NS-personeel, 33-jarige, 21+-regeling

Let op! Als je de afkorting uitspreekt als één woord                               in plaats van losse letters, dan gebruik je geen koppelteken!

pincode, havoklas

• na de voorvoegsels adjunct, aspirant,  assistent, bijna, collega, ex, interim, kandidaat, leerling, meester, niet, non, oud, sint, substituut                         assistent-trainer, oud-burgemeester, adjunct-directeur

• bij samenstellingen waarbij het volgende deel begint met een hoofdletter oer-Hollands, nep-Rolex

• tussen anderstalige woorden die normaal los geschreven worden to-dolijstje, nasi-gorengrecept

Opdracht 7

Bekijk onderstaande woorden. Leg per woord uit of er sprake is van klinkerbotsing. 

a. radio + antenne

b. zo + even

c. ski + jas

d. puppy + ogen

e. vanille + ijs

f. familie + uitje

a. radioantenne

b. zo-even

c. ski-jas

d. puppyogen 

e. vanille-ijs

f. familie-uitje 

D. Samenstellingen

Opdracht 3 t/m 6 (OB blz. 124/125)

Volgende les:

E. Cijfers en getallen