H2.3

H2.3 Onrust in de Nederlanden

Leerdoelen

• Je weet wie Karel V was voor de Nederlanden?
•  Je weet waardoor er in de 16e eeuw grote onrust ontstond in de Nederlanden?

Karel V erft Nederland

Nederland was in de middeleeuwen verdeeld in losse hertogdommen, graafschappen en bisdommen.

 

Nederland was redelijk 'verstedelijkt' in vergelijking met andere landen. Steden in Vlaanderen en Brabant waren het welvarendst en Antwerpen was zelfs de belangrijkste handelsstad van Europa.

Vanaf de 14e eeuw kregen hertogen van Bourgondië in Frankrijk groten delen van Nederland in handen.

Karel V erfde in 1515 deze gebieden als familielid van de Habsburgers, hij werd landsheer (geen koning dus).

In 1543 bezat hij zo goed als compleet Nederland op het bisdom Luik na, dit deed hij door gebieden te kopen en te veroveren.

Bestuur Voor  Karel V

De Nederlanden waarover Karel V heerste vormden geen eenheid. Ze bestonden uit zeventien gewesten. Ieder gewest had zijn eigen regels en gewoonten. 

Er was geen goed systeem voor belasting innen en dit zorgden vaak voor moeilijke procedures.

Karel  V was ook keizer van het Heilige Roomse (Duitse Rijk) én koning van Spanje. Hij verbleef daarom meestal buiten de Nederlanden. Hij liet zich dan vertegenwoordigen door een landvoogd(es). Binnen ieder afzonderlijk gewest benoemde hij een stadhouder als plaatsvervanger.

Bestuur onder Karel V

Karel probeerde daarom het bestuur van de Nederlanden te verbeteren door meer vanuit Brussel te regeren, waar hij zijn hof had. Dit noemen we centralisatie.

Als Karel bijvoorbeeld snel geld nodig had, riep hij afgevaardigden uit alle gewesten tegelijk bij elkaar. Zo’n bijeenkomst heette de Staten-Generaal. De hertogen van Bourgondië waren hiermee begonnen en Karel zette deze gewoonte voort. 

Ook stelde Karel speciale raden in die hem adviseerden. Sommige raadsleden waren edelen (edelen?), maar Karel benoemde ook ambtenaren die aan de universiteit hadden gestudeerd. Vaak kwamen die uit de burgerij. De edelen vonden dit niet leuk, zij hadden eerder altijd die banen gehad.

Strijd tegen de ketters

De hervormers hadden in de Nederlanden ook veel aanhangers gekregen. Karel V wilde echter dat al zijn onderdanen katholiek waren. 

Hij liet daarom plakkaten opstellen tegen de protestanten, die hij als ketters beschouwde. Eén plakkaat uit 1550 was zo streng dat het bekend staat als het Bloedplakkaat.

De stadbesturen in de Nederlanden moesten zorgen voor de uitvoering van de plakkaten. Maar ze hadden daar vaak weinig zin in. Ze vonden het Bloedplakkaat veel te streng. Bovendien wilden ze liever geen regels volgen die ze vanuit Brussel kregen. Het bloedplakkaat werd daarom ook niet echt gehandhaafd door de steden.

Wat is een plakkaat?

Een plakkaat was een geschreven aankondiging of wet, uitgevaardigd door het bestuur van een land. Vaak bedoeld om regels of verboden bekend te maken aan de bevolking.

Grote poster of geschreven document, vaak gedrukt op papier of perkament. Opgehangen op openbare plekken (bijvoorbeeld stadsmuren, markten) zodat iedereen het kon lezen. Soms voorzien van een zegel of embleem om de officiële status te bevestigen.

Plakkaten zorgde ervoor dat iedereen op de hoogte was van nieuwe regels en straffen die er aan te pas konden komen

De komst van Filips II

In 1555 trad Karel V af. Na veertig jaar was hij het besturen, het oorlog voeren en het vele  reizen moe. 

Zijn jongere broer Ferdinand volgde hem op als keizer van het Duitse Rijk. Zijn zoon Filips II werd koning van Spanje en landsheer over de Nederlanden. 

Filips vond Spanje belangrijk en liet het bestuur van de Nederlanden over aan zijn halfzuster Margaretha

van Parma, die landvoogdes werd. Vanuit Spanje probeerde Filips de controle over het bestuur te bewaren. Hij verbood Margaretha bijvoorbeeld de Staten-Generaal bijeen te

roepen, omdat die volgens hem te veel eisen stelden.  

Filips II tegen de ketters

Filips II eiste van zijn halfzus dat het Bloedplakkaat strikt zou worden nageleefd. Dat zorgde voor grote onrust. 

De 'inquisitie' werd ingesteld door Filips II in Nederland, dit was een soort katholieke rechtbank die ketters veroordeelde.

De verontwaardiging over de vervolging van ‘ketters’ door de inquisitie werd steeds groter. Intussen nam het aantal

protestanten alleen maar toe. Er kwamen vooral steeds meer Calvinisten.

De leerdoelen beantwoorden

• Wie was Karel V was voor de Nederlanden?

Karel V was de ...... van de Nederlanden.

Zijn taken waren onder andere ..........

• Waardoor ontstond er in de 16e eeuw grote onrust in de Nederlanden?

In Nederland ontstond in de 16e eeuw grote onrust mede door..............en ook door...................

Huiswerk