7.4 - Hoe komt het Rijk rond?

• Economie
• Middelbare school
• vmbo t
• Leerjaar 3

Economie

Leerdoelen:

1. Je weet wat de rijksbegroting is.
2. Je weet welke gevolgen een begrotingstekort heeft.
3. Je weet wat voor belastingen je als burger aan het Rijk betaalt.

Miljoenennota

De derde dinsdag van september is het Prinsjesdag. De koning opent dan het vergaderjaar van de Eerste- en Tweede Kamer. Dit doet hij door de troonrede voor te lezen.

Direct na het voorlezen van de troonrede, opent de minister van financiën het goudenkoffertje in de Tweede Kamer. In het goudenkoffertje zitten twee dingen, namelijk: de rijksbegroting en de miljoenennota. Ook de Eerste Kamer krijgt deze documenten aangeboden.

In de rijksbegroting staat hoeveel geld elk ministerie het komende jaar mag uitgeven en welke inkomsten het Rijk verwacht. De miljoenennota is een toelichting op de rijksbegroting. Een soort samenvatting dus.

1. Stel dat de overheid € 2 miljard extra aan onderwijs zou besteden. Wat zouden jij of je ouders daarvan kunnen merken? Noem zowel een positief als een negatief gevolg.

2. Is de onderstaande bewering juist of onjuist?

De miljoenennota en rijksbegroting worden aan de Eerste- en Tweede kamer aangeboden door de minister van Financiën.

1. Juist
2. Onjuist

3. Is de onderstaande bewering juist of onjuist?

De koning moet de miljoenennota goedkeuren.

1. Juist
2. Onjuist

4. Is de onderstaande bewering juist of onjuist?

De rijksbegroting en de miljoenennota horen bij elkaar.

1. Juist
2. Onjuist

5. Bekijk de afbeelding rechtsboven.

Waarom is de naam "miljoenennota" eigenlijk niet toepasselijk?

6. Bekijk de afbeelding rechtsboven.

Geef bij de twee grootste uitgavenposten een voorbeeld van een uitgave.

7. Bekijk de afbeelding rechtsboven.

Welk bedrag geeft het Rijk aan deze twee uitgavenposten samen uit?

8. Bekijk de afbeelding rechtsboven.

Hoeveel procent van de totale uitgaven is dat?

Begrotingstekort

Als de overheid meer uitgaven dan inkomsten verwacht, dan spreken we van een begrotingstekort. Andersom, als de overheid meer inkomsten dan uitgaven verwacht, noemen we het een begrotingsoverschot.

Bij een begrotingstekort kan de overheid bezuinigen op de uitgaven of proberen de inkomsten te verhogen. Bijvoorbeeld door de belastingen te verhogen. Blijft er een begrotingstekort? Dan kan de overheid geld lenen. Wanneer de overheid geld leent, spreken we van een staatsschuld. De overheid probeert elk jaar een deel van deze schuld af te lossen. Over de schuld die openstaat, betaalt de overheid rente.

9. Bekijk de afbeelding rechtsboven.

Bereken het begrotingstekort voor 2015.

10. Bekijk de afbeelding rechtsboven.

Kun je aan de rijksbegroting zien hoe groot de staatsschuld was? Leg je
antwoord uit.

11. Bekijk de afbeelding rechtsboven.

Welk bedrag gaf de overheid uit aan rente over de staatsschuld?

12. Bekijk de afbeelding rechtsboven.

Bereken hoeveel de rente gemiddeld per inwoner is. Ga daarbij uit van
17 miljoen inwoners. Rond je antwoord af op hele euro's.

Belangrijkste inkomsten van het Rijk

De belangrijkste inkomstenbron van het Rijk zijn de belastingen. Belastingen delen we op in twee groepen, namelijk:

1. Indirecte belastingen
   Dit zijn kostprijsverhogende belastingen, zoals accijns en de BTW. Deze belastingen zitten verwerkt in de prijs je als consument betaalt aan de verkoper. De verkoper moet vervolgens deze belasting afdragen aan de overheid. We noemen dit indirecte belastingen omdat je ze via de verkoper aan de overheid betaalt en niet direct zelf.
   
   
2. Directe belastingen
   Dit zijn belastingen die je wel rechtstreeks betaalt aan de overheid. Bijvoorbeeld de loonbelasting en de winst- en vermogenbelasting. De winstbelasting die BV's en NC's betalen, noemen we ook wel vennootschapsbelasting.

Andere inkomsten van het Rijk zijn sociale premies en de niet-belastingontvangsten zoals wat de overheid verdient aan het verkopen van aardgas (de aardgasbaten), winst uit staatsbedrijven en (verkeers)boetes.

13. Bekijk de afbeelding rechtsboven.

Bereken hoeveel procent van de totale ontvangsten bestond uit directe
belastingen.

14. Bekijk de afbeelding rechtsboven.

Hoeveel betaal je voor 1 liter benzine aan de pomp?

15. Bekijk de afbeelding rechtsboven.

Hoeveel belasting is in de prijs verwerkt?

16. Bekijk de afbeelding rechtsboven.

Bereken hoeveel procent van de totale prijs uit belastingen bestaat?

17. Bekijk de afbeelding rechtsboven.

Zijn dat directe of indirecte belastingen? Leg uit waarom dat zo is.

Draagkrachtbeginsel

Bij de loon- en inkomstenbelasting past de overheid het draagkrachtbeginsel toe. Er wordt dan gekeken naar de hoogte van je inkomen. Als je een hoog inkomen hebt, betaal je in verhouding meer belasting dan iemand met een laag inkomen. Als gevolg hiervan worden de verschillen tussen de netto-inkomens kleiner dan tussen de bruto-inkomens.

18. Bekijk de afbeelding rechtsboven.

In het staafdiagram zie je welk deel van de bruto-inkomens betaald
wordt aan inkomstenbelasting. Waaraan zie je dat het draagkrachtbeginsel
wordt toegepast?

Profijtbeginsel

Het profijtbeginsel houdt in dat je betaalt voor waar je gebruik van maakt. Iemand zonder een motorvoertuig hoeft bijvoorbeeld geen wegenbelasting te betalen. Hij / zij betaalt dan ook niet mee aan het onderhoud van de wegen.

De wegenbelasting heet officieel de motorrijtuigenbelasting. Daarnaast betalen motorvoertuigeigenaren ook bpm (belasting van personenauto's en motorrijwielen). Deze zit verwerkt in de aanschafprijs van het motorvoertuig. Ook betalen ze meer accijns, bijvoorbeeld bij het tanken van benzine.

19. Aan welke belastingen ga je als autorijder meer betalen als je meer kilometers per jaar gaat rijden? Verklaar je antwoord.

20. Welke belastingen voor de auto zijn onafhankelijk van hoeveel je er gebruik van maakt?

21. Bij welke van deze belastingen heb je het duidelijkst te maken met het profijtbeginsel? Waarom vind je dat?

22. Tariq is eigenaar van Fruco bv. Hij behaalt in een jaar met
zijn bedrijf € 85.000,- winst. Van die winst geeft Tariq aan
zichzelf € 50.000,- als privé-inkomen. Daarover betaalt hij
inkomstenbelasting. Over de rest van de winst betaalt hij
vennootschapsbelasting.

Bereken met de tarieven hier rechts hoeveel belasting Tariq in totaal in dat jaar betaalt.

Oefenen

Maak opdracht 19 t/m 29 van bladzijde 214.

Klaar en wil je de opdrachten nakijken?