Erfelijkheid Vwo 4 - Honden

• Biologie
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 4

Genetica

Genotype

Fenotype

Stamboomonderzoek

• Stamboom: weergeeft

bepaalde genetische

eigenschappen.

• Biedt helderheid bij

overerving.

                                                                                         

Stamboomonderzoek vachtkleur labrador

• B-allel: dominant allel --> zwarte vachtkleur (meer eumelanine)
• b-allel: recessief allel --> bruine vachtkleur (minder eumelanine)
• E-allel: dominant allel --> gele vachtkleur
• e-allel: recessief allel --> gele vachtkleur

--> vier allelen totaal die vachtkleur bepalen

Let op!

twee recessieve b-allelen: dominant over E-allel

twee recessieve e-allelen: dominant over B-allel en b-allel

B-allel: dominant over E-allel

Voorbeelden:

EeBb=zwart

Eebb=bruin

eeBb=geel

Welke vachtkleur heeft een labrador met genotype eebb?

1. zwart
2. bruin
3. geel

En EEBB?

1. zwart
2. bruin
3. geel

Overzicht genotypes voor vachtkleur labrador

Kansberekening

....................... --> moeder met genotype EeBb 

....................... 

                           --> vader met genotype EEbb

♂\♀	EB	Eb	eB	eb
Eb	EEBb	EEbb	EeBb	Eebb

EEBb=zwart

EEbb=bruin

EeBb=zwart

Eebb=bruin

Er is dus 50% kans dat een puppy zwart wordt en 50% kans dat een puppy bruin wordt

Erfelijke aandoeningen

.................... --> Suzy, moeder met HD

.................... --> Ulsa, dochter met HD

.................... --> Vaya, dochter zonder HD (kan wel drager zijn)

• Heupdysplasie (HD): erfelijke 

aandoening, zorgt voor misvorming 

van de heupen 

• Wordt versterkt door 

omgevingsfactoren

Autosomale overerving

• Autosoom: chromosoom dat geen geslachtschromosoom is
• Autosoom dominante aandoening: ziekmakende gen is de baas --> kan hetero- en homozygoot zijn
• Autosoom recessieve aandoening: gezonde gen is de baas   --> kan alleen homozygoot zijn
• Heterozygoot: Aa
• Homozygoot: AA of aa

♂\♀	A	a*
A	AA	Aa*
a*	Aa*	a*a*

• A: dominant gezond gen
• a*: recessief gen met aandoening
• 25% kan op geen aandoening
• 50% kans op drager
• 25% kans op uiting aandoening 

.................... --> Suzy: a*a*

.................... --> Ulsa: a*a*

.................... --> Vaya: AA of Aa* (25% kans op AA en 50% kans op                                  Aa*)

♂\♀	A	a*
A	AA	Aa*
a*	Aa*	a*a*

Geslachtsgebonden overerving

• Mannen: XY
• Vrouwen: XX
• Aandoening ligt vaak op X-chromosoom
• Recessief X-chromosoom: jongens krijgen aandoening, meisjes worden draagsters
• Dominant X-chromosoom: zowel jongens als meisjes krijgen de aandoening

♂\♀	X	Y
X	XX	XY
X*	X*X	X*Y

♂\♀	X	Y
X	XX	XY
x*	Xx*	x*Y

--> Dominant X-chromosoom: zowel jongens als meisjes krijgen aandoening

--> Recessief X-chromosoom: jongens krijgen aandoening, meisjes zijn draagsters

Als een dominante aandoening op het X-chromosoom van de vader ligt, hoe groot is dan de kans dat de kinderen de aandoening krijgen?

1. Meisjes: 100% Jongens: 100%
2. Meisjes: 50% Jongens: 100%
3. Meisjes: 100% Jongens: 50%
4. Meisjes: 100% Jongens: 0%

En als de aandoening recessief is en op het X-chromosoom van de vader ligt?

1. Meisjes: 0% Jongens: 0%
2. Meisjes: 100% Jongens: 0%
3. Meisjes: drager Jongens: drager
4. Meisjes: drager Jongens: 0%

Nature en nurture

• Nature: aangeboren eigenschappen
• Nurture:  ontwikkelde eigenschappen --> denk aan opvoeding en milieu
• Voorbeelden nature: oogkleur, haarkleur, etc.
• Voorbeelden nurture: cultuur, hobby's, etc.

Overlapping nature en nurture

...................... --> Lola: moeder, is op volwassen leeftijd van huis 

                           en baasjes gewisseld en heeft nooit 'puppygedrag'                             afgeleerd

                          --> Tara: dochter, heeft altijd op dezelfde plek 

                          geleefd en is door dezelfde baasjes opgevoed,                                      maar toont alsnog kenmerken van 'puppygedrag'

                          

'Puppygedrag' is het typerende gedrag wat jonge honden vertonen. Kenmerkelijk voor puppygedrag is bijvoorbeeld spelen, kauwen, bijten en veel enthousiasme. Dit doen puppy's om de wereld om hun heen te leren kennen. Dingen als kauwen en bijten worden vaak afgeleerd door de baasjes omdat dit wordt gezien als ongewenst gedrag. 

Tara heeft een paar maanden zonder haar moeder, Lola, geleefd. Na die paar maanden kwam Lola op dezelfde plek als Tara wonen. Tara was toen nog niet volwassen. Tara is opgegroeid in een andere omgeving en opgevoed door andere baasjes dan Lola. 

Beargumenteer of dit gedrag het gevolg is van nurture of nature.

Extra filmpjes

Woef!   (honds = dus)      

• Je kunt uitleggen hoe een stamboomonderzoek werkt.
• Je kunt een kansberekening maken.
• Je kunt uitleggen hoe autosomale en geslachtsbonden overerving werkt.
• Je weet hoe je een nature/nurture discussie moet voeren