8/1 grammatica woordsoorten - tussenwerpsels

• Nederlands
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 3

Ontleden zindelen

Ontleden woordsoorten:

tussenwerpsel

Planning

• Lesdoel
• Lezen
• Instructie - in stilte werken
• Verlengde instructie - iedereen aan het werk
• Exitticket


• Afsluiten (reflectie en feedback)

Lesdoel:

Aan het einde van deze les:

• kun je benoemen wat een tussenwerpsel is;
• kun je het tussenwerpsel herkennen en benoemen.

Blauw = kennen = kennis = leren

Oranje = kunnen = met de kennis de vaardigheid oefenen

In stilte lezen uit het door jouw gekozen boek op niveau.

Op welke niveaus vindt een samentrekking soms plaats?

In het kort

Wat zijn de drie voorwaarden waaraan een samentrekking moet voldoen?

Voorwaarden en stappenplan

Voorwaarden

Hetzelfde getal hebben (enkelvoud/meervoud)

Dezelfde betekenis hebben

Dezelfde functie hebben (onderwerp, lijd. vw, meew. vw, enz.

1. vul de weggelaten woorden in;

2. kijk of het voldoet aan de 3 voorwaarden;

zo ja --> zo laten;

zo nee --> de zin aanpassen.

Wat mag hier worden samengetrokken?
>> Op de camping haal ik altijd verse soep en verse broodjes.

Wat mag hier worden samengetrokken?
>>slimme leerlingen en bijzonder slimme leerlingen

Wat mag hier worden samengetrokken?
>> succesvolle modellen en minder succesvolle modellen

aanw. vnw 

zn

blw

olw

bn

hww

kww

zww

vr. vnw

pers. vnw

bez. vnw

onbep. vnw

vz

bw

voegw.

niet  (r. 1)

of (r. 2)

geur (r. 3)

je (r. 3)

kunnen (r. 4)

beweeglijke (r. 4)

me (r. 5)

opspringt (r. 5)

je (r. 7)

het (r. 7)

van (r.8)

mijn (r. 10)

bloemblaadjestere (r. 11)

je  (r. 12)

tegen (r. 12)

kon (r. 15)

alles (r. 15)

snel (r. 15)

dat (r. 18)

dikwijls (r. 18)

Herhaling in het kort

Lidwoord: Kan voor de meeste zelfstandig naamwoorden geplaatst worden. Bepaald: de, het - onbepaald: een

Zelfstandig naamwoorden: mens, dier, ding, plant, verschijnselen, namen

Bijvoeglijk naamwoord: zegt iets over een zelfstandig naamwoord

Hulpwerkwoord: hoort bij een zelfstandig werkwoord en kan nooit het enige werkwoord in de zin zijn

Zelfstandig werkwoord: een woord dat een handeling of actie aangeeft en kan het enige werkwoord in een zin zijn (zit er maar een van in een zin)

Aanwijzend voornaamwoord: hoort bij en zelfstandig naamwoord en wijst iets aan - die,  deze, dit, dat,  zulk(e0, zon'n, degelijk(e), zelf, dezelfde, hetzelfde

Persoonlijk voornaamwoord: duidt een persoon aan en kan het o in een zin zijn. o = ik, jij, we  -  geen o = mij/me, jou, ons (vervangen voor een naam)

Vragend voornaamwoord: staat vooraan een vraag of aan het begin van een zin die gemaakt is van een vraag : wie, wat, welk(e), wat voor (een)

Bezittelijk voornaamwoord: geeft een bezit aan, staat voor een zelfstandig naamwoord. jouw, mijn, hun (vervangen voor een naam met een bezits 's')

Onbepaald voornaamwoord: geeft iets aan wat niet duidelijk is. Alles, iedereen, iets, niets, het, men

Voorzetsel: geeft een plek, plaats of tijd aan. Kun je voor kast of vakantie plaatsen.

Bijwoord; antwoord op: waarom, wanneer, hoelang, waarheen, waarvandaan, hoe en waarmee.  Ook: niet, altijd, goed ... (trucje: ik krijg ... de schuld)

Koppelwerkwoorden: zijn, worden, blijven, blijken, lijken, schijnen, heten, dunken, voorkomen --> kan nooit met een zww in enkelvoudige zin staan

Telwoorden: bepaald: hoofd: drie, vijhonderd- onbepaald hoofd: veel, enkele- bepaald rang: zevende, vierenveertigste - onbepaald  rang: zoveelste, laatste

Nieuwe lesstof

Maak aantekeningen!

Bekijk de volgende zin:

– Tjonge, dat was een zware klus, nietwaar?

Wat valt je op?

Tussenwerpsel

– Tjonge, dat was een zware klus, nietwaar?

In deze zin is Tjonge een soort uitroep en nietwaar een vraag. 

Zulke uitroepen (hé, oef, wow), vragen (he?, toch?, nietwaar?) en ook klanknabootsingen (boink, piefpafpoef, tjoeke tjoeke) heten tussenwerpsels (tw). 

Naar betekenis kun je de tussenwerpsels indelen in woorden …

- van bevestiging en ontkenning: ja, jawel, nee, inderdaad;

- van emotie (verbazing, schrik, pijn): ach, au, bah, foei, hèhè, hoera, oeps;

- van sociaal contact: doei, hoi, goedenavond, halt, sorry;

- van klanknabootsing (onomatopee): miauw, kukeleku, tok(toktok), brrr, plof, toet(toet).

Tussenwerpsel

Let op: woorden als miauwen, blaffen, kakelen, klepperen en toeteren, die ook (dieren) geluiden weergeven, zijn werkwoorden.

Sommige woorden kunnen behalve als tussenwerpsel ook als een andere woordsoort voorkomen, meestal als bijwoord (bw):

– ‘Helaas (tw)’, zuchtte Michiel, toen hij zag dat de bitterkoekjes op waren.

– Op de markt in het Stadshart verkopen ze helaas (bw) geen warme stroopwafels meer. 

Zo vind je tussenwerpsels

Tussenwerpsels …

– zijn uitroepen, korte vraagwoorden en klanknabootsingen;

– staan meestal aan het begin of aan het einde van een zin, vaak van de rest gescheiden door een komma;

– kunnen niet van vorm veranderen; hooguit worden ze ter versterking herhaald: poehpoeh; tjongejongejonge

In welke zin staat een tussenwerpsel?

1. Helaas hebben we verloren.
2. Helaas, we hebben verloren.

Werk voor deze les + huiswerk: Alvast aan het werk? 

• je begrijpt de lesstof/theorie voldoende (je kunt het groene theorieblok uit je boek gebruiken als ondersteuning) 
• je werkt in STILTE en je mag NIET PRATEN of OVERLEGGEN en geen vragen stellen
  
• je bent echt aan het werk!
  

Klaar = in STILTE lezen

Pak je VIP en noteer:

- Online: Cursus 5 Grammatica,§ 4 WS Tussenwerpsel, opdracht 1 t/ 4 + 5c en 6c

Wat niet af is = huiswerk

Stel de volgende les vragen over dingen die je niet begreep!

Theorie tussenwerpsel:

Tussenwerpsel (interjectie): uitroepen of klanknabootsing

- Uitroepen (hé, oef, shit)​

- Klanknabootsingen (klats, piefpafpoef)​

- Staan aan begin of einde zin​

- Gescheiden door een komma.​

​

Let op! Sommige tussenwerpsels kunnen ook als bijwoord of als zelfstandig naamwoord voorkomen. ​

Theorie tussenwerpsel:

Naar betekenis kun je de tussenwerpsels indelen in woorden …

• van bevestiging en ontkenning: ja, jawel, nee;
  
• van emotie (verbazing, schrik, pijn): au, ach, hoera, bah, foei, hèhè, oei;
  
• van sociaal contact: hoi, houdoe, goedenavond, halt, sorry;
  
• van klanknabootsing: miauw, waf, tok(toktok), brrr, plof, tuut(tuut).

Hoe vind je een tussenwerpsel:

- voor of achter in de zin

- meestal van de rest gescheiden (,)

- vaak een uitroep of klanknabootsing (toktok)

- kunnen niet van vorm veranderen

Voorbeeldzinnen

•   Au, je doet me heel erg pijn!
• Jaja, dat zegt iedereen.
• Ik kwam net de buurman tegen en hij zei: 'goedenavond'.
• Miauw, hoorde ik net in het donkere steegje

Noem in de onderstaande zin het tussenwerpsel:

Elke keer als iemand langs loopt blaft mijn hond woefwoef.

Werk voor deze les + huiswerk: 

Pak je VIP en noteer:

- Online: Cursus 5 Grammatica,§ 4 WS Tussenwerpsel, opdracht 1 t/ 4 + 5c en 6c

Verlengde instructie:

- Online: Cursus 5 Grammatica,§ 4 WS Tussenwerpsel, opdracht 1 t/ 4 + 5b en 6b

     - introductie

     - 'Maaike Ouboter, 'Dat ik je mis' (2013) 

        + tekst 1 en vragen

- Afmaken motivatiebrief (had eigenlijk al af moeten zijn!)

Klaar = in STILTE lezen

Wat niet af is = huiswerk

Lesdoel:

Aan het einde van deze les:

• kun je benoemen wat een tussenwerpsel is;
• kun je het tussenwerpsel herkennen en benoemen.

Blauw = kennen = kennis = leren

Oranje = kunnen = met de kennis de vaardigheid oefenen

Welk woord in onderstaande zin is een tussenwerpsel?

De burgermeester zei tegen iedereen die langs liep 'goedenavond'.

1. zei
2. die
3. goedenavond
4. liep

Ik kan benoemen wat een tussenwerpsel is en kan deze herkennen en benoemen in zinnen.

😒🙁😐🙂😃

Reflectie:
Wat ging bij jou goed tijdens deze les?
Wat kan nog iets beter? Hoe ga je dat verbeteren?

Feedback
Wat vond je fijn/goed aan deze les?
Wat zou je liever anders willen zien?