De Enka (onderbouw)
Misschien woon je er vlakbij, fiets je er regelmatig langs of heb je het ooit gezien toen je met de trein vanaf Ede-Wageningen richting Arnhem ging. De ENKA in Ede is voor veel mensen een bekende plek. Wat veel mensen niet weten, is dat de ENKA rond het jaar 1928 de grootste fabriek van Nederland was. Er werkten toen meer dan 5.000 mensen in deze fabriek.
De ENKA was een fabriek die kunstvezels produceerde. Met kunstvezels kan je uiteindelijk textiel (kleren) maken of andere producten zoals zeemdoeken (om de ramen te wassen). De naam ENKA staat voor Nederlandse
Kunstzijdefabriek. De uitspraak van de letters NK leverde de afkorting eNKa op. De fabriek was bijna 80 jaar erg belangrijk voor Ede omdat het veel heeft gecreëerd: in de eerste plaats heel veel banen, maar ook woonwijken, scholen en verenigingen. In 2002 werd de ENKA gesloten omdat de kosten te hoog werden.
This lesson contains 20 slides, with text slides and 3 videos.
Lesson duration is: 30 minItems in this lesson
Misschien woon je er vlakbij, fiets je er regelmatig langs of heb je het ooit gezien toen je met de trein vanaf Ede-Wageningen richting Arnhem ging. De ENKA in Ede is voor veel mensen een bekende plek. Wat veel mensen niet weten, is dat de ENKA rond het jaar 1928 de grootste fabriek van Nederland was. Er werkten toen meer dan 5.000 mensen in deze fabriek.
De ENKA was een fabriek die kunstvezels produceerde. Met kunstvezels kan je uiteindelijk textiel (kleren) maken of andere producten zoals zeemdoeken (om de ramen te wassen). De naam ENKA staat voor Nederlandse
Kunstzijdefabriek. De uitspraak van de letters NK leverde de afkorting eNKa op. De fabriek was bijna 80 jaar erg belangrijk voor Ede omdat het veel heeft gecreëerd: in de eerste plaats heel veel banen, maar ook woonwijken, scholen en verenigingen. In 2002 werd de ENKA gesloten omdat de kosten te hoog werden.
Slide 1 - Slide
heeft veel betekend voor Ede. Daarom vonden mensen het in 2002 erg jammer als de hele fabriek gesloopt zou worden. Als je de ENKA volledig sloopt, verdwijnt niet alleen de fabriek, maar ook de geschiedenis van de ENKA. Nieuwe bewoners
van Ede zullen namelijk niet snel weten wat de ENKA was als deze geschiedenis onzichtbaar is. Daarom is besloten om bepaalde delen van de fabriek te laten staan. De ENKA werd hierdoor erfgoed. Met erfgoed bedoelen we de sporen uit het
verleden die we in het heden (nu) zichtbaar willen houden. Een soort ‘geheugen van Ede’. Erfgoed ontstaat nooit uit zichzelf, maar wordt door mensen in stand gemaakt en behouden.
Slide 2 - Slide
Hoofdstuk 1: De oprichting
De heer J.C. Hartogs (rechts op de foto) is de oprichter van de ENKA fabriek. Al in 1913 opende hij een fabriek in Arnhem. Toen deze fabriek veel winst maakte, besloot J.C. Hartogs om een tweede fabriek te openen. Dat werd de ENKA in Ede. Deze fabriek was vier keer zo groot als de fabriek in Arnhem.
De vraag is:waarom besloot meneer Hartogs om de tweede fabriek niet in Arnhem maar in Ede te bouwen?
Slide 3 - Slide
Ga naar de website: http://www.mijngelderland.nl/inhoud/canons/ede/enka en lees het eerste gedleete van de tekst ("vestigingsplaats ede") .
Bekijk daarna het filmpje op de volgende dia.
Geef daarna antwoord op de vraag:
Waarom besloot meneer Hartogs de ENKA fabriek in Ede te bouwen?
Slide 4 - Slide
Slide 5 - Video
In 1922 wordt de fabriek gebouwd. De fabriek in Ede groeit als kool, al in 1928 volgt een uitbreiding. Door de groei ziet Hartogs zich genoodzaakt werknemers uit omliggende plaatsen te halen. De veelal jonge vrouwen komen zelfs uit
Limburg. Op het hoogtepunt werken er 5000 mensen bij ENKA. De ENKA is op datmoment de grootste werkgever van Nederland.
De fabriek kreeg grote invloed in de woningbouwvereniging ‘Vooruit’ en er werd gestart met de bouw van een tuindorp in Ede-Zuid. Na veel gesteggel met de gemeente verrezen er in totaal rond 300 woningen. Deze ‘stadse’ wijze van bouwen ondervond aanvankelijk nogal wat tegenstand, maar de ENKA drukte door. Later werd ook het Enka-park gebouwd.
Slide 6 - Slide
Hiernaast zie je een plaatje van wat huizen die speciaal gebouwd zijn voor de werknemers van de ENKA.
Hoe ver is dit van Het Streek?
Slide 7 - Slide
De winsten van de fabriek waren aanvankelijk zeer hoog, maar de crisisjaren gingen ook hier niet ongemerkt voorbij. Massaontslagen volgden, mede als gevolg van nieuwe productieprocessen.
In 1938 werd weer enige winst gemaakt, maar kort daarop brak de Tweede Wereldoorlog uit. Als gevolg daarvan kwam de productie vanaf 1943 nagenoeg tot stilstand; na de slag om
Arnhem (september 1944) geheel. Veel machines verdwenen daarna richting Duitsland.
Slide 8 - Slide
In 1947 wordt gestart met de vervaardiging van de succesvolle ‘ENKA-spons’.
De jaren zeventig verlopen rampzalig; er breekt een wereldwijde vezelcrisis uit en er worden grote verliezen geleden. De ENKA verliezen lopen op tot 100 miljoen in 1978 (met 1380 medewerkers) tot 200 miljoen in 1984.
In de periode van 1985 tot 1992 wordt, na vele herstructureringen, een uitstekend rendement
behaald.
Slide 9 - Slide
Bekijk stukje film op de volgende dia.
Beantwoord daarna de volgende vragen:
- Wat was de oorzaak van het ‘begin van het einde’ in de jaren '60?
- Waarom was er nog een opleving in de jaren ’80?
Slide 10 - Slide
Slide 11 - Video
Er werd een, zeker voor Ede, zeer groot fabriekscomplex gebouwd. In 1922 werd de fabriek geopend en een jaar later
werkten er al meer dan duizend mensen. Bij de keuze voor Ede ging men voorbij aan het kleine beschikbare aantal arbeiders van het dorp en al snel moest men mannen en vooral vrouwen van ver dagelijks aanvoeren. Naast de trein werd daarbij ook gebruik gemaakt van de autobussen van de ENKA-vervoersafdeling, kortweg E.V.A. genoemd; in 1928 de grootste bedrijfs-busmaatschappij van Nederland! In dat jaar werkten er, in de inmiddels flink uitgebreide fabriek, ruim 5200 mensen, waarvan meer dan 3200 meisjes/vrouwen, met werkweken van 54 uur.
Slide 12 - Slide
De lange reistijden hadden een negatieve invloed op de productiviteit van de arbeiders. Daarom liet de ENKA-directie in Ede huizen bouwen voor het personeel. Om de arbeiders tevreden te houden, organiseerde de fabriek allerlei vermaak. Ook werden er scholen voor de kinderen gebouwd.
Vanaf de jaren zestig nam de ENKA werknemers uit landen als Spanje en Turkije aan. Dit droeg bij aan de multiculturele samenleving in Ede.
Slide 13 - Slide
De Enka had ook een eigen bedrijfsblad: de Spindop. Waarschijnlijk het eerste bedrijfsblad in Nederland.
Het winkelcentrum vlakbij het Enka terrein herinnert hier nog aan. Er staat een kunstwerk van een ‘spindop’. De spindop is een onmisbaar onderdeel bij de productie van jviscosegarens. Als de cellulose van bomen is fijngemaakt en samen met loog tot een dikke stroop is omgevormd, wordt het door de gaatjes van de spindop geperst. Aan de andere kant komen de draden er dan uit.
Slide 14 - Slide
Bekijk stukje film op de volgende dia.
Noem drie zaken die ervoor zorgde dat de werknemers ‘tevreden’ waren buiten het
werk om.
Slide 15 - Slide
Slide 16 - Video
In de jaren negentig van de vorige eeuw kreeg het bedrijf het steeds moeilijker. De ENKA fabriek sloot in 2003.
Slide 17 - Slide
Om meer te weten te komen over de situatie van ENKA in de jaren negentig, zijn krantenartikelen uit die tijd erg handig. Ga naar de website http://www.delpher.nl/nl/kranten/ Op deze website kan je kranten uit het verleden bekijken.
Stap 1: Typ bij zoeken 'ENKA Ede'
Stap 2: Vink links bij periode ‘20e eeuw’ aan
Stap 3: Vink links bij periode ‘1990-1999’ aan
Stap 4: Kies één of twee (of drie) krantenartikel(len) uit waar wordt gesproken over de stakin
van werknemers van de Enka in 1991.
Stap 5: Geef antwoord op de volgende vraag: wat was de belangrijkste reden voor deze
staking?
Slide 18 - Slide
De ENKA fabriek sloot in 2003. Op het oorspronkelijke ENKA terrein is sinds 2011 een woonwijk gebouwd.
Slide 19 - Slide
Welke monumentale panden zijn blijven staan op het ENKA-terrein?
Wat is hun huidige functie?
