Literatuurgeschiedenis 16e-19e eeuw

• Nederlands
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 4

H4 vandaag 

welkom! 

literatuurgeschiedenis: hoe en wat? 

lesdoelen en introductie 

het Wilhelmus (les 1) 

H4B vandaag 

welkom, dagopening

uitlezen Klucht van de meulenaer

maken en inleveren boekverslag klucht (uiterlijk vanavond 22.00 uur, via ELO)

10 juni: laatste boekverslag inleveren

Literatuurgeschiedenis: hoe en wat? 

wat? 

periode: 16e t/m de 19e eeuw 

hoe? 

- LessonUp literatuurgeschiedenis 16e - 19e eeuw

- theorieboekje literatuurgeschiedenis 16e - 19e eeuw / aantekeningen

- Nieuw Nederlands literatuur 

Na deze les...

- heb je nagedacht over de rol van literatuur in de maatschappij. 

- weet je een aantal feiten over (het ontstaan van) ons volkslied. 

1. Via literatuur leer je iets over de tijd waarin het is geschreven.

eens

oneens

2. Literatuur laat je nadenken over (jouw rol in) de maatschappij.

eens

oneens

3. Literatuur verandert de maatschappij.

eens

oneens

eenvandaag.avrotros.nl

Historische context (16e eeuw) 

Tachtigjarige oorlog (1568 - 1648) 

• Spaanse koning Filips II is baas van de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden 
• één rijk, één koning, één geloof: Rooms-Katholiek 

• in de Republiek: veel protestanten (door de Reformatie/Calvijn), godsdienstvrijheid hoog in het vaandel 

De Nederlandse Opstand

• 1566: Beeldenstorm --> de Spaanse hertog van Alva stelt de Bloedraad in (strenge rechtbank voor protestanten) 

• stadhouder Willem van Oranje brengt een leger bijeen om tegen de Spanjaarden te vechten 
  

• 1572: inname Den Briel (bekendste wapenfeit) 

H4 vandaag 

welkom! 

het Wilhelmus (les 2) 

terugblik vorige les en lesdoelen

opdracht documentaire Wilhelmus 

groepsopdracht Wilhelmus 

Conclusies? Verwachtingen? 

1. Via literatuur leer je iets over de tijd waarin het is geschreven. 

2. Literatuur laat je nadenken over (jouw rol in) de maatschappij. 

3. Literatuur verandert de maatschappij. 

Na deze les...

- weet je een aantal feiten over (het ontstaan van) het Wilhelmus. 

- heb je je verdiept in de tekst van het Wilhelmus.  

Korte docu 

We kijken een korte documentaire over het ontstaan van het Wilhelmus. 

1. Maak aantekeningen tijdens het kijken. 

2. In de les van vrijdag vergelijk je jouw aantekeningen met die van je buur / buuf en vul je ze eventueel aan. 

howtowilhelmus.nl

'Den Vaderland ghetrouwe' - groepsopdracht 

• Maak met je groepje in ieder geval opdracht A, vraag 1. Deze opdracht is verplicht. 

• Daarna maak je de overige vragen bij A of je kiest een opdracht uit onderdeel B. 

• De antwoorden zet je in een Word-document, tenzij anders vermeld. 

• Lever de antwoorden aan het eind van de les in via de ELO (opdrachtnaam: het Wilhelmus). 

Eerste couplet

Wilhelmus van Nassouwe

ben ik, van Duitsen bloed,

den vaderland getrouwe

blijf ik tot in den dood.

Een Prinse van Oranje

ben ik, vrij, onverveerd,

den Koning van Hispanje

heb ik altijd geëerd.

Het Wilhelmus (+/- 1573) 

• geuzenlied / protestlied / loflied op Willem van Oranje 

• acrostichon: de eerste letters vormen de naam Willem van Nassov (dichtvorm van de rederrijkers) 

• auteur: waarschijnlijk Petrus Datheen 

• contrafact: liedtekst gemaakt op een bestaande melodie (Frans soldatenliedje) 

H4 vandaag 

welkom! 

terugblik aantekening docu + 

opdracht A van het Wilhelmus

inzien toets spelling

invullen enquête adr 

H4 vandaag 

welkom! 

literatuurgeschiedenis: lezen blz. 3 en 4 

literatuur 17e eeuw: Hooft, Vondel en 

Bredero

17e eeuw

• Tachtigjarige Oorlog ten einde 

• Gouden Eeuw: grote welvaart, o.a. door handel (VOC)

17e eeuw - literatuur 

- invloed vanuit de Renaissance nog steeds zichtbaar 

--> voorbeelden: sonnet, klassiek drama 

Sonnet (P.C. Hooft) 

gedicht: 

- 14 regels

- vier strofen (twee kwatrijnen, twee terzinen, 4 - 4 - 3 - 3)

- wending 

P.C. Hooft maakte veel sonnetten. 

Sonnet - De laatste brief 

​De wereld scheen vol lichtere geluiden​

En een soldaat sliep op zijn overjas​

Hij droomde lachend dat het vrede was​

Omdat in zijn droom een klok ging luiden.​

​

Er viel een vogel die geen vogel was​

Niet ver van hem tussen de kruiden​

En hij werd niet meer wakker want het gras​

Werd rood, een ieder weet wat dat beduidde.​

​

​

Het regende en woei. Toen het herbegon​

Achter de grijze lijn der horizon​

Het bulderen – goedmoedig – der kannonnen​

​

Maar uit zijn jas, terwijl hij liggen bleef​

Bevrijdde zich het laatste wat hij schreef​

Liefste, de oorlog is nog niet begonnen.​

Joost van de Vondel 

- toneelschrijver 

- klassiek drama: Gijsbrecht van Aemstel 

--> Vondel maakt hierin gebruik van klassieke elementen, bijvoorbeeld de ondergang van Troje 

Bredero 

- toneelschrijver / dichter

- erg bekend door zijn kluchten: 

--> personages zijn burgers uit lagere sociale kringen​

--> mensen tonen voorspelbaar, onbeschaafd gedrag​

--> gingen vaak over overspel, gierigheid, ​

bedrog, opschepperij ​

​Bekende kluchten:​ Klucht van de koe en De klucht van de meulenaer 

H4B vandaag 

Welkom terug! 

Stand van zaken, planning etc. 

Kinderliteratuur en Sara Burgerhart (boekje literatuurgeschiedenis (blz. 7 en 8)

Stand van zaken 

• volgende week woensdag 18 mei: repetitie literatuurgeschiedenis 

 --> Leer het boekje literatuurgeschiedenis 16e - 19e eeuw en de aantekeningen uit je hoofd. Dan kun je de toets goed maken. 

• boekverslag 5: inleveren op 10 juni 

• week 21 t/ 24: leesvaardigheid en argumentatie (repetitie in toetsweek)
  

Plaatsing in tijd 

• 16e eeuw: Renaissance, tijd van Rederrijkers (het Wilhelmus)  
  

• 17e eeuw: P.C. Hooft, Joost v.d. Vondel, Bredero 

• 18e eeuw: Verlichting (briefroman Sara Burgerhart, kinderliteratuur Hieronymus van Alphen) 

18e eeuw: de Verlichting 

• de ratio (het menselijk verstand) staat centraal  --> kritisch denken 

• doel: veranderen van de maatschappij, meer invloed van de burgerij, democratischer levenshouding 

• hoe: door opvoeding en onderwijs 

De historie van mejuffrouw Sara Burgerhart 

• briefroman uit 1783: 175 brieven  door allerlei personages 

--> veel ruimte voor innerlijke gevoelens 

• hoofdpersoon is Sara, zoekt de grenzen van haar vrijheid op 

• doel: waarschuwing en opvoedende les voor jonge meisjes. Zij moeten streven naar een goed huwelijk en huiselijk geluk.

 

https://schooltv.nl/video/de-eerste-nederlandse-romans-wanneer-verscheen-de-eerste-nederlandstalige-roman/

Wat is jullie favoriete kinderboek? Overleg heel even! 

Hieronymus van Alphen 

• 1778: Proeve van kleine Gedigten voor kinderen

--> een echt, Nederlands kinderboek 

Wat is nieuw? 

• Van Alphen schrijft in eenvoudige kindertaal 
• Van Alphen schrijft over de belevingswereld van kinderen
• het kind vertelt zelf de les of de moraal

H4B vandaag 

welkom! 

François Haverschmidt: romantische dichter met humor en een sombere inborst

opdracht F.H. 

a.s. woensdag: repetitie literatuurgeschiedenis 

Eerst even terugblikken... 

        Verlichting                                                                         Romantiek 

verstand

gevoel 

inspiratie in klassieke oudheid

inspiratie in middeleeuwen

kunst wil de maatschappij veranderen

Door kunst kun je ontsnappen aan de maatschappij

Francois Haverschmidt (1835-1894)

• romantisch dichter en dominee: 

- Weltschmerz (lijden aan de wereld/

zijn leven)

- somber

-  maakt uiteindelijk een eind aan zijn leven 

François Haverschmidt (1835-1894)

• bekendste bundel: Snikken en Grimlachjes
• Piet Paaltjens (pseudoniem en alter - ego

François Haverschmidt)

--> gedichten over teleurstelling in liefde

en vriendschap. Ironisch en spottend met

een kern van waarheid. 

Opdracht Piet Paaltjens 

1. We kijken de animatie van het gedicht

'Aan Rika'. 

2. Je maakt opdracht 1, 3, 4, 5, en 9. 

3. Klaar? Lees het stukje over Francois H. op 

pagina 10 van je literatuurboekje. 

H4B vandaag 

welkom, dagopening 

Louis Couperus 

aantekening + opdracht Nieuw Nederlands

morgen: repetitie literatuurgeschiedenis 16e - 19e eeuw 

Louis Couperus (1863-1923)

• Nederlandse romanschrijver tijdens 

het Naturalisme. 

• determinisme:  de mens is bepaald door erfelijkheid, omgeving, tijde (race, milieu, moment) 

--> je zit dus vast en ontkomt niet aan je lot (bij Couperus is dat altijd het noodlot) 

De binocle (1920) 

• beroemd verhaal van Coupers

• Welke naturalistische kenmerken herken je?