Verlichting en Romantiek (5)

• Nederlands
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 5

De verlichting 
en 

de Romantiek

KOH

Programma

spreuk

zelfstandig lezen

De Romantiek

Piet Paaltjens  - 

Multatuli

aandacht voor 'gevoelige' onderwerpen

• In Nederland eerste 'gevoelige' literaire werk is Julia (1783) van Rhijnvis Feith; 
• roman in (liefdes)brieven
• tikje Verlichting

Met Julia bezorgde Rhijnvis Feith literair Nederland in 1783 een schok. In deze sentimentele roman in brieven draaide alles alleen nog om gevoelens of sentimenten. Feith beschreef de verliefdheid van twee jongeren: Eduard en Julia. Zij worden geconfronteerd met allerlei obstakels, zoals een tegenwerkende vader en de wetten van het christendom. Die wetten schreven voor dat goede christenen geen seks voor het huwelijk mogen hebben.

Dit is het trekje van de Verlichting, opvoedende element!
 

De Zwolse schrijver Rhijnvis Feith was een sentimentalist die zwelgde in overdreven en zwaarmoedige gevoelens. Een voorbeeld van deze gevoelige literatuur is het verhaal Julia, waarin wordt verteld over de liefde tussen Eduard en Julia. Zij hebben elkaar een avond in een donker woud ontmoet en de aantrekkingskracht is zo groot dat ze zich nauwelijks kunnen bedwingen. Julia’s vader maakt bezwaar tegen haar liefde en om hun liefde niet door seksuele driften in gevaar te brengen, besluiten ze elkaar een poos niet te ontmoeten. Eduard begint een zwerftocht en ontvangt op een gegeven moment een brief van Julia waarin zij schrijft dat haar vader toch toestemt. Hij keert terug, maar bij aankomst in het dorp ziet hij een rouwstoet. Julia blijkt overleden. Eduard stort ter aarde en koopt een huis vlakbij haar graf om daar te wachten op hun vereniging na de dood.

schrijfwijze

Direct spreken tot het hart:

• grote woorden
• veel bijvoeglijk naamwoorden
• veel tegenstellingen 

technieken om het effect te vergroten, het gevoel te laten spreken, tot het hart door te dringen.

Julia was een enorm succes.

Ook veel kritische geluiden: aanzet tot afzonderen, niets doen, terugtrekken uit de wereld.

Al snel kwamen er persiflages op Julia.

vluchten in humor

• wereld om je heen in het belachelijke trekken
• lach en traan dicht bij elkaar
• Johannes Kinker maakte een parodie op Julia

Een middel om de werkelijkheid te ontvluchten is erom te lachen. Daarom werd in de literatuur veel gebruik gemaakt van humor. Als je het toch niet kan veranderen, kun je er maar beter om lachen. Vooral in de romantiek kwam de humor naar voren. Een lach en een traan zitten dicht bij elkaar. De humor zorgde ervoor dat de mensen konden relativeren, dat ze met de werkelijkheid om konden gaan.

Het leed van de wereld werd verzacht met grappen. Dat kon op verschillende manieren gebeuren. Veel humor zit verscholen in de context. Er werden parodieën geschreven, waarin schrijvers de draak staken met zichzelf of het overdreven sentiment. (een parodie is een spottende nabootsing van een kunstwerk (lied, gedicht, film, verhaal), waarin alle kenmerken van het origineel voorkomen, maar de stijl wordt overdreven om de lachlust op te wekken).

De literatuur in de 18e eeuw is beïnvloed door:

1. de burgerij
2. de verlichting
3. de romantiek
4. de kinderen

De Hollandsche Spectator wordt uitgegeven door:

1. Pieter Langendijk
2. Hubert Corneliszoon Poot
3. Jean Jacques Rousseau
4. Justus van Effen

Het spectatoriaal tijdschrift richt zich vooral op:

1. burgers
2. vrouwen
3. kinderen
4. dichters

Hiëronymus van Alphen vindt dat kinderen:

1. slim moeten zijn
2. netjes moeten zijn
3. braaf moeten zijn
4. vrij moeten zijn

De stroming die op gang kwam in de tweede helft van de 18de eeuw, noemen we

1. de gevoelsstroming
2. de verstandstroming
3. de ratiostroming
4. de levensstroming

Typerende elementen van de Romantiek zijn

1. liefde voor de natuur
2. vluchten naar het verleden
3. vluchten in humor
4. verlangen naar de dood

Belangrijke schrijvers in de romantiek

• Hildebrand
  
• Piet Paaltjens
• Multatuli

Piet Paaltjens

• Pseudoniem voor Francois Haverschmidt. 
• Gedichten met een grote zwaarmoedigheid

om alles wat in het leven maar tegenviel.

• Veel zelfspot en humor. 
• De gedichtenbundel zegt dat ook al: "Snikken en grimlachjes".

Piet Paaltjes is een pseudoniem voor

Francois Haverschmidt. Hij schrijft

gedichten met een grote zwaarmoedigheid

om alles wat in het leven maar tegenviel.

Het zou onleesbaar zijn als dat het enige was, maar gelukkig schrijft hij met veel zelfspot en humor. De titel van de gedichtenbundel zegt dat ook al: "Snikken en grimlachjes".

MULTATULI

Multatuli is een pseudoniem voor Eduard Douwes Dekker.

Multatuli betekent "ik heb veel gedragen".

Hij schrijft over Oost-Indië. Er is door Nederlanders

veel over die "Indische tijd" geschreven. In Indië was

ook al eeuwenlang een grote verteltraditie.

Mensen die in dit "Nederlands-Indië" hebben geleefd, vertellen daar met nostalgische gevoelens over.

MULTATULI

In Nederlands-Indië waren helaas vele misstanden. Eduard Douwes Dekker zag als assistent-resident in Lebak met eigen ogen hoe de Javaan werd misbruikt. Hij heeft alles in het werk gesteld om dit tegen te gaan. Het was allemaal tevergeefs. "Voor straf" werd hij overgeplaatst en hij vroeg ontslag. Als een berooid man zwierf hij door Europa.

MULTATULI

Hij besloot vervolgens om zijn ervaringen op te schrijven. Dat werd de roman "MAX HAVELAAR". Hij schreef het met een dubbel doel:

• een einde maken aan de onderdrukking van de Javanen
• eerherstel krijgen voor zichzelf

Wiens leven beschrijft Hildebrand in de "Camera Obscura"?

1. het leven van de arme student in Leiden
2. het leven van de adellijke families in de grote steden
3. het leven van doorsnee families in provinciestadjes
4. het leven van welgestelde burgers in provinciestadjes

Wie schreef "Max Havelaar"?

1. Staring
2. Potgieter
3. Beets
4. Multatuli

Wat betekent "Multatuli" letterlijk?

1. Ik heb veel geschreven
2. Ik heb veel gedragen
3. Ik heb veel meegemaakt
4. Ik heb veel geleerd

Wat is de echte naam van Multatuli?

1. Eduard Douwes Dekker
2. Jan Douwe Dekkers
3. Eduard Johannes Douwe
4. Johannes Josephus Douwe

Welke twee doelen had Multatuli met het schrijven van "Max Havelaar"?

1. zich literair uiten de positie van de Javaan verbeteren
2. geld verdienen de positie van de Javaan verbeteren
3. het van zich afschrijven de positie van de Javaan verbeteren
4. eerherstel voor zichzelf de positie van de Javaan verbeteren

Aan de slag

Maak de oefentoets in classroom

Of werk door aan je samenvatting

Nog een laatste vraag?