Afleveren op recept sprint 8 - reumatische aandoeningen

• Schoolapotheek
• MBO
• Studiejaar 1

Pijnstappenplan

Terugblik op afgelopen week

Wat kun je vertellen over de stappen van pijnmedicatie toedienen?

Vul het schema in met de verschillende geneesmiddelen

Groepjes

sanne, elif, daniek, stacy

tusem, maud, tess, sysa

julide, sahar, zahraa, redeen

noyemi, sezen, yaren

Wat weten jullie over
reuma?

Lesdoelen

• Drie pijnlijke gewrichtsaandoeningen noemen
• Het verschil tussen gewrichtsontsteking en gewrichtsveroudering uitleggen 
• Twee medicamenteuze behandelmethoden voor jicht beschrijven
• Drie middelen noemen die behoren tot de DMARD's 
• De rol van methotrexaat bij de behandeling van reumatische artritis uitleggen
• Uitleggen waarom methotrexaat altijd wordt gecombineerd met foliumzuur

Pijnlijke gewrichtsaandoeningen

'Reumatische aandoeningen' is een verzamelnaam voor allerlei pijnlijke aandoeningen van het bewegingsapparaat. Daaronder vallen niet alleen de gewrichten, maar ook de spieren, pezen, peesscheden en gewrichtskapsels.

Welke aandoeningen zijn reumatische aandoeningen?

1. Artrose
2. Epilepsie
3. Jicht
4. Parkinson

Artrose en jicht zijn reumatische aandoeningen. Het zijn aandoeningen van het bewegingsapparaat.

Welke reumatische aandoening wordt veroorzaakt door een ontsteking en welke door slijtage? Sleep de antwoorden naar de juiste plek.

Gewrichts

slijtage

Gewrichts

ontsteking

Reumatoïde artritis

Jicht

Artrose

Bij artrose is er sprake van gewrichtsslijtage.

Bij jicht en reumatoïde artritis is er een ontsteking in de gewrichten.

Reumatoïde artritis (reuma)

Reumatoïde artritis, ook wel reuma, is een auto-immuunziekte. Het lichaam maakt afweerstoffen tegen de eigen gewrichten. Deze afweerstoffen gaan aan de binnenkant van de gewrichten zitten, en zorgen daar voor een ontsteking. De ontsteking zorgt voor pijnlijke, dikke, warme en/of stijve gewrichten. 

Bijvoorbeeld in de handen, voeten, polsen of enkels.

Wat is juist over reumatoïde artritis?

1. Er zijn periodes met meer klachten, en periodes met minder klachten
2. Iemand met reuma komt bijna altijd in een rolstoel terecht
3. Reuma ontstaat op latere leeftijd

Bij reuma zijn er periodes met meer klachten (exacerbatie) en periodes met minder klachten (remissies). In een periode met veel klachten, kan iemand zich ook moe en ziek voelen.

Reuma betekent lang niet altijd dat iemand in een rolstoel terecht komt. Veel patiënten hebben baat bij behandeling. 10% van de reumapatiënten wordt invalide.

Reuma ontstaat meestal tussen de 25-50 jaar, maar kan ook op jonge leeftijd ontstaan. Dit heet jeugdreuma. 

Is Reumatoïde artritis een auto-immuunziekte?

1. ja
2. nee

Auto-immuun betekent dat het immuunsysteem zich tegen het lichaam zelf keert. Een auto-immuunziekte ontstaat als er bij het opruimen van lichaamseigen celresten iets verkeerd gaat. Dit gebeurt bijvoorbeeld als goed werkende cellen worden opgeruimd door het lichaam.

Artrose

Artrose is een chronische gewrichtsaandoening waarbij kraakbeen in het gewricht verandert.  Een gewricht verbindt twee botten met elkaar.  Normaalgesproken zorgt het laagje kraakbeen in het gewricht ervoor dat gewrichten makkelijk buigen, draaien of strekken.

Bij artrose neemt de gewrichtsvloeistof af en wordt het kraakbeen in het gewricht dunner. Daardoor bewegen gewrichten minder gemakkelijk. Dit kan stijfheid en pijn veroorzaken. Artrose komt bijvoorbeeld voor in de heup, knie of duim. 

Waar of niet waar?
Artrose is een typische ouderdomskwaal

1. Waar
2. Niet waar

Dit is niet waar. 

Artrose wordt vaak gezien als een ouderdomskwaal. Men denkt namelijk dat het komt door slijtage van gewrichten, wat gebeurt als iemand ouder wordt.

Artrose is echter een complex ziektebeeld, waarbij kraakbeen verandert. De oorzaak is niet precies bekend, maar er zijn wel risicofactoren. Risicofactoren zijn bijvoorbeeld een botbreuk, overgewicht of zware belasting van het gewricht. Ook erfelijkheid is een risicofactor. 

Jicht

Jicht is een pijnlijke gewrichtsontsteking. Het ontstaat doordat urinezuur niet voldoende wordt uitgescheiden door de nieren. Urinezuurkristallen komen hierdoor in een gewricht en veroorzaken een ontsteking. 

De ontsteking ontstaat meestal in de grote teen of voet. Het wordt dik, rood, warm en pijnlijk. Soms ontstaan er ook kleine, harde knobbels in de huid. Dit noem je ook wel jicht tophi. Dit zijn ophopingen van urinezuurkristallen in de huid.

Jicht geneest meestal binnen een tot drie weken, maar kan na verloop van tijd weer terugkomen. Er wordt onderscheid gemaakt tussen acute jicht en gecompliceerde jicht.

Wanneer spreek je van gecompliceerde jicht?

1. Bij ophoping van urinezuurkristallen elders in het lichaam
2. Bij koorts en ziekte in combinatie met jicht
3. Wanneer het aangedane gewricht rood, warm en zeer pijnlijk is zowel in rust als bij bewegen
4. Bij meer dan drie acute jichtaanvallen

Je spreekt van gecompliceerde jicht als er meer dan drie acute jichtaanvallen plaatsvinden. 

Of als er elders in het lichaam een ophoping van urinezuurkristallen ontstaat. 

Acute jicht is een eenmalige jichtvaanval.

Bij gecompliceerde jicht wordt een andere behandeling gekozen, met als doel jicht in de toekomst voorkomen. Meerdere jichtaanvallen kunnen een gewricht uiteindelijk namelijk beschadigen. 

Wist je dat....

75% van de mensen met een acute jichtaanval binnen een jaar weer een aanval krijgt?

Welke geneesmiddelen hebben welk doel? Sleep de antwoorden naar de juiste plek.

Geneesmiddelen bij artrose

Geneesmiddelen bij reuma

Geneesmiddelen bij jicht

Bestrijden van zowel de pijn als de ontsteking

Bestrijden van de pijn en uitdrijven van urinezuur

Bestrijden van pijn

Reuma wordt veroorzaakt door ontsteking van de gewrichten. Medicatie richt zich op het bestrijden van deze ontsteking. Daarnaast kunnen pijnstillers de pijn onderdrukken.

Medicatie bij jicht richt zich op het bestrijden van de pijn en het uitdruiven van urinezuur zodat de ontsteking verdwijnt.

Voor artrose is er geen medicatie die de slijtage tegengaat. Medicatie richt zich daarom op pijnbestrijding. 

Welke geneesmiddelen worden meestal voorgeschreven bij artrose?

1. Corticosteroïden
2. NSAID's
3. Opioïden

Bij artrose worden vaak NSAID’s voorgeschreven. Ze helpen zowel bij pijn als de secundaire ontstekingsreactie van het gewrichtskapsel. Er bestaat geen geneesmiddel dat artrose tegengaat.

Het nadeel van NSAID’s zijn de vervelende bijwerkingen. Er is kans op maagklachten, zoals een opgeblazen gevoel. Of een beschadiging van de maag, zoals een maagzweer of maagbloeding. De eerste keuze bij pijn bij artrose is daarom paracetamol. 

Geneesmiddelen bij reuma

Voor reumatoïde artritis worden in eerste plaats NSAID’s voorgeschreven. Deze werken namelijk zowel pijnstillend als ontstekingsremmend.

Daarnaast is er een groep geneesmiddelen die het ontstekingsproces bij reuma remmen. Deze groep noem je de DMARD’s, dit staat voor disease-modifying antirheumatic drugs. Ze worden voorgeschreven door een reumatoloog. 

DMARD's

• Antimalariamiddelen, zoals hydroxychloroquine. Veel bijwerkingen wordt alleen voorgeschreven als andere middelen onvoldoende effect hebben.
  
• Methotrexaat. Het meest gebruikte middel bij reuma.
  
• TNF-alfa-remmers, zoals Inflectra en Enbrel. Deze remmen de stof TNF-alfa, die betrokken is bij de ontstekingsreactie. Deze medicijnen zijn kostbaar omdat het menselijk eiwit bevat.

Onder de DMARD’s vallen:

Antimalariamiddelen, zoals hydroxychloroquine. Vanwege de bijwerkingen worden deze alleen voorgeschreven als andere middelen onvoldoende effect hebben.

Methotrexaat. Dit is het meest gebruikte middel bij reuma.

TNF-alfa-remmers, zoals infliximab en etanercept. Deze remmen de stof TNF-alfa, die betrokken is bij de ontstekingsreactie. Deze medicijnen zijn kostbaar omdat het menselijk eiwit bevat.

Met welk doel worden corticosteroïden meestal ingezet bij reuma?

1. Als extra pijnbestrijding naast DMARD
2. Om de periode te overbruggen waarin gezocht wordt naar een geschikte DMARD
3. Om te testen doe het lichaam reageert op ontstekingsremmende middelen

Corticosteroïden worden meestal ingezet om de tijd te overbruggen waarin wordt gezocht naar een geschikte DMARD. Zo wordt tegengegaan dat de reuma verergert.

Daarnaast worden corticosteroïden soms ook gecombineerd met een DMARD om het ziekteproces te verminderen. Of het wordt ingezet bij wijziging naar een andere DMARD.

Het nadeel van corticosteroïden is dat er kans is op bijwerkingen bij langdurig gebruik. Een gevreesde bijwerking die bij langdurig gebruik veel voorkomt is botontkalking. Daarom wordt bij langdurig gebruik soms bisfosfonaat voorgeschreven. Dit middel helpt tegen bontontkalking.

Bij langdurig gebruik van corticosteroïden wordt vaak ook vitamine D voorgeschreven. Dit zorgt ervoor dat calcium beter wordt opgenomen.

Jichtmiddelen

In eerste plaats zijn NSAID's een goede keuze om een jichtaanval te behandelen. Ze verminderen pijn en remmen de ontsteking.

Naast NSAID's zijn er geneesmiddelen voor een acute jichtaanval of gecompliceerde jicht. 

• Acute jichtaanval -> prednisolon of colchicine
• Gecompliceerde jicht -> allopurinol

Bij een acute jichtaanval wordt vaak gebruik gemaakt van prednisolon of colchicine. Prednisolon helpt binnen vijf dagen. Als dit na drie dagen niet werkt, is colchicine een alternatief. Dit is echter een stof met een smalle therapeutische breedte.

Bij een gecompliceerde jichtaanval wordt allopurinol voorgeschreven. Dit remt de afbraak van bepaalde stofwisselingsproducten tot urinezuur. Het wordt gebruikt als de patiënt meer dan drie aanvallen per jaar heeft. Het werkt profylactisch: het voorkomt jichtaanvallen in de toekomst. 

Aandachtspunten

Foliumzuur bij methotrexaat

Bij methotrexaat wordt ook foliumzuur voorgeschreven. Methotrexaat gaat namelijk de werking van foliumzuur in het lichaam tegen.

Foliumzuur wordt ook wel vitamine B11 genoemd en speelt een belangrijke rol in het lichaam. Het is bijvoorbeeld nodig voor de aanmaak van rode bloedcellen en voor de werking van de zenuwen. Patiënten die methotrexaat gebruiken, nemen ook foliumzuur. Zo wordt het foliumzuur weer aangevuld in het lichaam.

De patiënt heeft hierdoor minder last van bijwerkingen. 

Hoe lang moet er minimaal zitten tussen de inname van methotrexaat en foliumzuur?

1. 12
2. 48
3. 24
4. 72

Er moet minimaal 24 uur zitten tussen de inname van methotrexaat en foliumzuur.

Als er kortere tijd zitten tussen de inname, vermindert foliumzuur de effectiviteit van methotrexaat. 

Wat is de doseerfrequentie van methotrexaat (MTX) bij reumatoïde artritis?

1. Dagelijks
2. Om de dag
3. Wekelijks
4. Maandelijks

Lesdoelen

• Drie pijnlijke gewrichtsaandoeningen noemen
• Het verschil tussen gewrichtsontsteking en gewrichtsveroudering uitleggen 
• Twee medicamenteuze behandelmethoden voor jicht beschrijven
• Drie middelen noemen die behoren tot de DMARD's 
• De rol van methotrexaat bij de behandeling van reumatische artritis uitleggen
• Uitleggen waarom methotrexaat altijd wordt gecombineerd met foliumzuur

Einde!

Nog vragen?

Met welk geneesmiddel moet methotrexaat ALTIJD worden gecombineerd?

1. Prednisolon
2. Naproxen
3. Foliumzuur
4. colchicine

Welke antwoord hoort niet bij Artrose?

1. chronische gewrichtsontsteking
2. gewrichtsslijtage
3. verkalking gewrichtskraakbeen
4. behandelbaar door Methotrexaat

Voor welke groep geneesmiddelen kan de patiënt niet meer in e openbare apotheek terecht?

1. Immunosuppressiva
2. NSAID's
3. Corticosteroïden
4. TNF-α-remmers

Effect

remt ontstekingsprocessen;

vermindert proliferatie keratinocyten.

Frequente bijwerkingen:

(opportunistische) infecties; vooral bij infliximab kans op respiratoire infecties, in het bijzonder tuberculose.

antistofvorming (vooral infliximab);

lokale of systemische infusiereacties zoals roodheid, jeuk, koorts, rillingen, spierpijn.

Welk middel antireumatica geeft de minste bijwerking maagklachten?

1. Diclofenac
2. Acetylsalicylzuur
3. Naproxen
4. Celecoxib

Welk medicijn valt niet onder de DMARD's ?

1. Azathioprine
2. Sulfasalazine
3. Hydroxychloroquine
4. meloxicam

Medicijnen (DMARD)

DMARD staat voor Disease Modifying Anti Rheumatic Drugs. Het is een groep geneesmiddelen die de activiteit van de ontstekingen in de gewrichten vermindert. Ze hebben als doel zoveel mogelijk gewrichtsbeschadiging (zoals bij reumatoïde artritis) te voorkomen.

Het innemen van DMARD’s leidt tot het afnemen van zwellingen en pijn in de gewrichten. Ook is in bloedonderzoek te zien dat de ontstekingswaarden dalen. Gewrichtsbeschadigingen die op röntgenfoto’s waarneembaar zijn kunnen met DMARD’s vertraagd worden.

Een middel tegen pijn bij artrose is Diclofenac/Misoprostol. Wat is de werking van Misoprostol hierin?

1. versterkt de werking van Diclofenac
2. voorkomt bijwerkingen van Diclofenac
3. heeft maagslijmvlies beschermende werking
4. versnelt de opname van diclofenac door lichaam

Waarom wordt ook foliumzuur voorgeschreven bij iemand die Methotrexaat (= MTX) gebruikt?

1. Om MTX beter te laten werken
2. Om bijwerking van MTX te verminderen

Een voorbeeld van chronische pijn is blindedarmontsteking

1. juist
2. onjuist

Hoofdpijn bij paracetamol is...

1. een intolerantie
2. contra indicatie
3. een interactie
4. een indicatie

Koorts bij paracetamol is een

1. interactie
2. contra indicatie
3. bijwerking
4. indicatie

Wat is de werking van Paracetamol?

1. Pijnstillend en laxerend
2. Pijnstillend en ontstekingsremmend
3. Pijnstillend en koortsverlagend
4. Pijnstillend en maagzuurremmend

Groepen pijnstillers, welke kun je benoemen en weet je daar ook voorbeelden van?

We onderscheiden de volgende groepen:

- paracetamol;

- NSAID’s;

- combinatiepreparaten.

- opioden