Ontdek de kunst van poëzie: Een les over gedichten schrijven voor vmbo leerjaar 2

• Nederlands
• Middelbare school
• vmbo k
• Leerjaar 2

Ontdek de kunst van poëzie: 

Een les over gedichten schrijven 

Februari/maart, leerjaar 2

Leerdoel

Aan het einde van de les kun je de basisprincipes 

van poëzie begrijpen en zelf een eenvoudig 

gedicht schrijven.

Dikkertje Dap klom op de trap

’s morgens vroeg om kwart over zeven

om de giraf een klontje te geven.

Dag Giraf, zei Dikkertje Dap,

weet je, wat ik heb gekregen?

Rode laarsjes voor de regen!

’t Is toch niet waar, zei de giraf,

Dikkertje, Dikkertje, ik sta paf.

(Gedeelte van Dikkertje Dap van A.M.G. Schmidt)

Wat weet je al over het schrijven van gedichten?

Wat is poëzie?

Poëzie is een vorm van literatuur die vaak ritmisch en met bijzondere taal wordt geschreven, met de bedoeling om gevoelens of beelden op te roepen.

klaproosjes pas in bloei

zo intens rood

dat de kleur vloeibaar lijkt

niet houdbaar binnen de bloemvormen

zoals geluksgevoel

uitbarstend soms

buiten mogelijkheden

D. Hillenius, in: Ton van Deel, Lees nog eens een gedicht. Querido, Amsterdam 1977

Soorten gedichten

Er zijn verschillende soorten gedichten, zoals rijmende gedichten, figuurdichten en haiku's. Elke soort heeft unieke kenmerken.

Figuurdicht

Haiku: een gedicht van drie regels met 5, 7, 5 lettergrepen, hoeft niet te rijmen. 

Dikke huisjesslak,

ook jij beklimt de Fuji

– maar langzaam, langzaam.

Issa (1763 – 1828)

Rijmend gedicht (Dick Bruna)

Rijmschema's

Rijmschema's zijn patronen van rijmende woorden in een gedicht, zoals AABB of ABAB. Ze kunnen het gedicht ritme geven.

Op twee slakken

Twee slakken waren al sinds jaren

op weg van Groningen naar Haren.

Ten slotte kwam geheel ontdaan

de oudste aan het eindpunt aan.

Hij slikte en sprak diep bewogen:

‘Mijn broer is uit de bocht gevlogen.’

(Kees Stip, Het grote beestenfeest. Ooievaar, Amsterdam 1996)

a

a

b

b

c

c

Metaforen en beeldspraak

In veel gedichten komt beeldspraak voor. Dat is het gebruik van woorden in een figuurlijke betekenis. Er wordt dan iets anders bedoeld dan er letterlijk staat.

  

Bijvoorbeeld vergelijkingen en uitdrukkingen: 

Simon is zo sterk als een beer.

Simon is een beer van een vent.

Lachen als een boer met kiespijn; er als een haas vandoor gaan.

Een andere vorm van beeldspraak is personificatie. 

Daarbij krijgt iets wat niet menselijk is een menselijke eigenschap. Bijvoorbeeld: De storm huilde om het huis (mensen kunnen wel huilen, maar een storm kan dat niet).

Gedicht 'Zwanen' (Amand Assche)

Zwanen zien er altijd zo nieuw uit

zo zondags, zo pas in bad geweest.

Maar spelen of spetteren in het water,

dat doen zij niet. Zwanen zijn niet vrolijk.

Zij willen ook altijd weg. Daarom wiegen zij

met hun lange hals als met een witte zakdoek

en zo droevig dat ze kijken.

Zwanen kunnen geen tranen laten.

Maar zwemmen, dat kunnen zij, statig drijven

altijd recht vooruit als witte bootjes

met onzichtbare roeispanen.

En opeens verandert alles van kleur

als zij hun vleugels openslaan

en zich languit rekken in de spiegel

van de vijver. Dan kraait het water

van plezier en klapt in zijn handen.

(Armand van Assche, in: 

Was ik maar een vogel.

Ploegsma, Amsterdam 2019)

Gedichtstructuur

Een gedicht kan bestaan uit strofen en regels, en de structuur kan variëren afhankelijk van het type gedicht.

Strofen zijn een soort alinea's/coupletten.

'De Dapperstraat - J.C. Bloem

Natuur is voor tevredenen of legen. 

En dan: wat is natuur nog in dit land? 

Een stukje bos, ter grootte van een krant, 

Een heuvel met wat villaatjes ertegen.

Geef mij de grauwe, stedelijke wegen, 

De’ in kaden vastgeklonken waterkant, 

De wolken, nooit zo schoon dan als ze, omrand 

Door zolderramen, langs de lucht bewegen.

Alles is veel voor wie niet veel verwacht. 

Het leven houdt zijn wonderen verborgen 

Tot het ze, opeens, toont in hun hogen staat.

Dit heb ik bij mijzelven overdacht, 

Verregend, op een miezerigen morgen, 

Domweg gelukkig, in de Dapperstraat.

Emoties in gedichten

Veel gedichten drukken emoties uit. Vaak worden emoties op een bijzondere manier verwerkt, waardoor het meer impact heeft.

Een

als je echt van iemand houdt

iemand alles toevertrouwt

een die echt weet wie je bent

ook je zwakke plekken kent

die je bijstaat en vergeeft

een die ‘naast’ en ‘in’ je leeft

dan voel je pas wat leven is

en dat liefde geven is

(Toon Hermans)

Schrijven van een gedicht

Nu is het tijd om je eigen gedicht te schrijven! Gebruik wat je hebt geleerd over poëzie om een uniek gedicht te maken.

We gaan gebruik maken van een specifieke dichtvorm:

Het Elfje

Creatieve brainstorm

Laten we eerst samen brainstormen over onderwerpen voor gedichten. Denk aan natuur, vriendschap, dromen, een kleur, etc.

Waar zou jij iets over willen schrijven?

Kenmerken Elfje

- 11 woorden (11-je)

- 1. titel (1 woord)

-2. Wat? (2 woorden)

-3. Waar? (3 woorden)

-4. Vervolg/actie/toevoeging (4 woorden)

- 5. Afsluiting /samenvatting  (1 woord)

Voorbeelden:

'Wit'

Een ster

Aan de hemel

Zij flonkert me toe

Schitterend!

'Vlinder'

Zo mooi

Al die kleuren

Fladderen in het rond

Blij!

Nu zelf aan de slag!

                                                                     Eerst maak je een Elfje...

- 1. titel (1 woord)

-2. Wat? (2 woorden)

-3. Waar? (3 woorden)

-4. Vervolg/actie/toevoeging (4 woorden)

- 5. Afsluiting /samenvatting (1 woord)

Feedback en waardering

Geef aan je buurman of buurvrouw feedback op de gedichten en benoem wat je waardeert. Constructieve kritiek helpt ons groeien als dichter. Ben je tevreden? Tijd voor de volgende stap...

Kunstwerk

Schrijf het gedicht netjes op en maak er een passende illustratie bij!

Voorleessessie (eventueel)

We gaan gedichten voorlezen! Vrijwilligers kunnen hun gedicht delen met de klas om elkaar te inspireren.

Reflectie

Denk na over wat je hebt geleerd vandaag en deel een inzicht of een uitdaging die je hebt ervaren bij het schrijven van je gedicht.

Het plezier van poëzie

Poëzie schrijven kan leuk en bevredigend zijn. Het is een manier om je gevoelens en gedachten creatief uit te drukken.

Dank en aanmoediging

Voor de docent: bedank de leerlingen voor hun deelname en moedig hen aan om poëzie te blijven verkennen en te schrijven.