Verhaalanalyse 22.23

Verhaalanalyse

Wat is volgens jou literatuur?

Literatuur of lectuur?

Wat is nu volgens jou het belangrijkste verschil tussen lectuur en literatuur?

Spanning

doet lezer verlangen verder te lezen en afloop te weten. Hoe wordt spanning gecreëerd?

1. bepaalde gebeurtenissen  > het krijgen van een dreigbrief (van wie) of een moeilijke opdracht (gaat het lukken?)
   
2. tijdsvolgorde in het boek (vooruitwijzingen)
   

Spanning

Trucs om spanning aan te brengen noemen we manipulatietechnieken:

- open plekken in het verhaal

- stoppen op een spannend moment

- wisselen van perspectief

- veranderen van verhaallijn

- lezer op een dwaalspoor zetten

Het slot

• Gesloten einde: de zaak is opgelost, alles is nu in orde
  
• Open einde: verhaal nog niet afgelopen > veroorzaakt nieuwe spanning - je blijft nog enige tijd bij het boek
  
• Cirkelvormige structuur: het slot sluit aan bij het begin
  

Tijd

Chronologisch	niet-chronologisch
fabel	sujet
flash-forward (vooruitwijzing)	flash-back
vertelde tijd (tijd die verstrijkt in boek)	verteltijd (aantal bladzijdes of uren lezen)
tijdverdichting (versnelling)	tijdvertraging

Tijd

wat wordt verteld?	hoe wordt het verteld?
fabel	sujet
A B C D E	C D A B E

Het begin van een roman

• ab ovo (vanaf het ei) > normale chronologische volgorde
  
• in media res (midden in de zaken) > midden in het verhaal beginnen en daarna pas de voorgeschiedenis vertellen
  
• post rem (na de zaak) > het hele verhaal achteraf vertellen
  

Een flashback onderbreekt de chronologie van een verhaal.

1. waar
2. onwaar

Handeling

• handeling, (plot, intrige): de gebeurtenissen in een boek/verhaal
  
• hoofdhandeling en bijhandelingen (subplots, nevenintriges)
• onderwerp: allerkortste samenvatting van de handeling (bijv. drugsverslaving)
  

Personages

hoofdpersonages	bijpersonages
meerdere karaktertrekken	weinig karaktertrekken
psychologische ontwikkeling	geen ontwikkeling
betrokken bij veel gebeurtenissen	tegenstander of helper van hoofdpersonage

Hoe leer je een personage kennen?

• Door wat/hoe personage doet, denkt, zegt en reageert
  
• Door wat andere personages vertellen of denken over dit personage 
  

Personages

• Round character = maakt een ontwikkeling door, leer je beter kennen
• Flat character =  verandert niet, oppervlakkig
• Type = vaststaand stereotype personage --> heks, schooljuf, dom blondje, nerd

Plaats en ruimte

• Plaats: tastbare, fysieke ruimtes waarbinnen de gebeurtenissen zich afspelen. (kamer, stad, weiland, tunnel, berg…)
  
• Ruimte: weer- en sfeeraanduidingen (mist, regen, maanloze nacht, zon, dreigend, feestelijk …) > bezielde omgeving
  

Vertelperspectief

 veel of weinig informatie?

• veel > boven specifieke personages uitstijgende informatie 
  
• weinig > beperkt tot wat een van de personages ziet
  

Soorten perspectief

• Ik-perspectief 
  De ik-figuur vertelt
• Personaal (hij/zij-) perspectief
  Je ziet het verhaal door de ogen van een personage
• Alwetend of auctoriaal perspectief
  de verteller doet niet mee aan het verhaal en geeft commentaar
• meervoudig perspectief 
  Door de ogen van verschillende personages (ik- of hij/zij- perspectief)

De alwetende verteller

De lezer ‘bijgepraat’ door een anonieme verteller

• niet zichtbaar in de tekst
  
• neemt niet deel aan het verhaal
  
• blijkt wel van alles te weten
  

Uit: Tessa de Loo, Isabelle (1989)

‘Men liet haar snel gaan, zo ontmoedigend en onaangenaam was het om met haar te spreken en haar aan te zien. Bezitten de vrouwen van Auvergne doorgaans een aardse, blozende schoonheid, deze getuige was van zo’n zeldzame lelijkheid dat zij met recht het zoveelste wonder der natuur genoemd mocht worden in deze aan natuurwonderen zo rijke streek. (…)

Zij lieten haar dus gaan en slaakten een zucht van verlichting toen de deur met een mannelijke klap achter haar dichtviel.’

Uit: ‘Vaders en zonen’ (1862) van Toergenjew.

‘De bediende, aan wie alles, zowel de turkozen oorknop als zijn gepomadeerde haren van verschillende kleur en zijn beleefde gebaren, kortom alles iemand van de nieuwe, vervolmaakte generatie verried, keek toegeeflijk de weg af en gaf ten antwoord: ‘Nee meneer, niets te zien.’

(..)

Zijn meester zuchtte en ging op een bankje zitten. Wij willen de lezer met hem doen kennismaken terwijl hij daar met zijn beentjes onder zich zit en treurig rondkijkt. Hij heet Nikolaj Petrowitsj Kirsanow.’

Uit: De Avonden (1947) van Gerard Reve

‘Het was nog donker, toen in de vroege morgen van de tweeëntwintigste december 1946 in onze stad, op de eerste verdieping van het huis Schilderskade 66, de held van deze geschiedenis, Frits van Egters, ontwaakte.’

Personaal perspectief

De lezer kijkt niet verder dan de neus van het personage lang is.

Ook in de film kan dat. 

Bekijk het volgende fragment.

Er zit een kleine verandering in het perspectief. Waar is die verandering?

Uit: De Donkere Kamer van Damokles (1958) van W.F. Hermans

‘Dorbeck lachte. Zijn witte tanden stonden zo recht en aaneengesloten, dat het leek of zijn gebit uit twee ononderbroken messen van ivoor bestond. Hij had zwart haar en langs zijn onderkaak lag een blauwe schaduw van baardstoppels, zijn wangen gloeiden roodachtig onder zijn jukbeenderen. Hij had een stem als een klok van brons.’

De zin: 'Hij dacht eraan dat hij liever in zijn bed zou blijven."

1. ik-perspectief
2. wisselend perspectief
3. personaal perspectief

Onbetrouwbaar perspectief

De lezer twijfelt aan de juistheid van de waarnemingen van een personage. 

• Heeft de hoofdpersoon het wel bij het rechte eind? 
  
• Verbeeldt hij zich soms dingen? 
  
• Is hij misschien gek?

Voorbeeld: Het diner van H. Koch > verteller Paul heeft een gedragsstoornis

Uit: ‘De neef van Mata Hari’, in: ‘Het Vrome Volk van Maarten ’t Hart (1974)

‘Ik was tot niets in staat in die tijd; elke avond liep of fietste ik over het jaagpad langs de vliet in de richting van het Bommeer. Achteraf heb ik het gevoel dat dat de mooiste avonden in mijn leven zijn geweest; ik had iets om over te treuren en ik was toch niet ongelukkig want ik was verliefd.’

(..) Ik probeerde haar gezicht voor me te halen maar dat lukte me niet. Ik hoorde een vreemd geluid maar ik dacht dat het een vogel was en ik mijmerde verder over dat meisje waarop ik tot op de dag vandaag verliefd ben gebleven. Toen klonk een stem achter mij: ‘Wat doe je daar?’

"De wind zorgt voor onrust: het zand, de strandtent, mijn haar. Alles lijkt op zoek te zijn naar een uitweg. Net als ik."

Welk perspectief wordt hier gebruikt?

1. Ik perspectief
2. Alwetend perspectief
3. Personaal perspectief

Uit: 'Kees de jongen'  Theo Thijssen (1923)

‘Kees boog luisterend het hoofd. Hij zag, hoe de dames naar hem keken. “Wat heeft die jongen een gevoel,” dachten ze waarschijnlijk. Het spel hield op. De twee dames klapten zachtjes in hun handen. Een van hen zei iets. Een heer kwam met z’n viool onder z’n arm even bij het raam staan en keek naar Kees. Keek zeer duidelijk naar hem. Kees dacht erover plechtig z’n pet af te nemen, maar dorst nog niet. Toen begon het spel weer. (…) Als dit stuk straks uit was, dan zou misschien die ene vrouw vragen: “ Vin-je ’t zo mooi?”

Motieven

• Motieven: steeds terugkerende elementen in een verhaal. 
  
• Abstracte motieven > literair historische motieven, zoals onmacht, liefde, toeval, eenzaamheid, oorlog. 
• Leidmotieven > terugkerende concrete zaken > symbolische betekenis: dobbelsteen (toeval) spiegel (zelfbeeld)
  
• Klassieke motieven  > uit klassieke verhalen, bijv. oedipusmotief en assepoestermotief.
  

Welk begrip hoort bij de volgende omschrijving:

"Element dat vaker voorkomt in een verhaal. Vestigt de aandacht op iets wat belangrijk is in het verhaal. "

1. Motief
2. Handeling
3. Vooruitwijzing
4. Thema

Een telkens terugkerende rode auto is een:

1. abstract motief
2. leidmotief

H1: personages

Lees eerst deze uitleg (CambiumNed) en de voorbeelden en maak de oefeningen online.

Vul het schema hierboven aan in jouw eigen bestand.  

Bij een tijdverdichting...

1. Vat de schrijver de verstreken tijd samen in een paar woorden.
2. Slaat de schrijver periodes over (regels wit) en besteedt er geen woorden aan.