Praat mar Frysk - basis - les 3

• Fries
• Beroepsopleiding

Praat mar Frysk - basis - les 3

Besykje ris mei immen op 'e merk te praten  oer de merke.

In sintersk boadskip

In (gauris optocht) boadskip dat neat te betsjutten hat. 

It tema fan dizze les is boadskipje.

Winkels binne in gaadlik plak om it Frysk praten te oefenjen. Besykje by de slachter, de bakker, de grienteboer en op 'e merk safolle mooglik Frysk te praten.

Wurklist

Húswurk fan ôfrûne wike beprate.

Wurdskat útwreidzje: dialooch oer boadskipjen.

Grammatika: meartal.

Húswurk foar kommende wike.

Neigesetsje.

Húswurk beprate

ôfspraak meitsje

fan Frysk nei Nederlânsk 

(side 83-84)

Groepsdomino

Elk kriget fjouwer kaartsjes mei in antwurd en in fraach. 

Dejinge mei it kaartsje 'start' stelt lûdop de fraach en leit it kaartsje op tafel. 

Dejinge dy't it kaartsje mei it antwurd hat seit dat lûdop, slút it kaartsje oan en stelt de nije fraach.

Dominokaartsjes side 53.

Yn petear oer dagen en tiden.

Jim krije om bar in fraach.

Jou yn it Frysk antwurd.

Foarbyld:

Wannear hasto dyn jierdei?

Ik bin berne op freed 18 augustus 1967.

Watfoar dei is it hjoed?

Wat foar dei wie it juster?

Watfoar dei wie it earjuster?

Wat foar dei is it moarn?

Watfoar dei is it oaremoarn?

Wannear hasto dyn jierdei?

Hoe let is it no?

Op watfoar dagen wurkesto (as frijwilliger)?

Fan hoe let oant hoe let bisto oan it wurk (as frijwilliger)?

Oant hoe let duorret dizze les?

Hoe let komsto moarns fan 't bêd?

Hoe let ite jim jûns?

Yn hokker jier bisto berne?

Fragen en antwurden mei tiidwurden.

Tink om de notiid/doetiid/folsleine tiid fan de tiidwurden.

Jim krije om bar in fraach. 

Jou yn it Frysk antwurd.

Let op it wikseljen 

fan de persoansfoarm.

Baktesto in taart foar my?

Ja, ik bakte in taart foar dy.

Nee, ik bakte net in taart foar dy.

Let op it wikseljen fan de persoansfoarm.

Tel ik de apels?

Fytse wy nei Ljouwert?

Stelle jimme apels by de grienteboer?

Trout hy mei de ferkearde frou?

Drave sy om it hurdst?

Dûkten jimme yn it wetter?

Stapte ik flink troch?

Wurkesto yn de supermerk?

Sparje jimme foar letter?

Spylje ik op myn fioele?

Flechten sy foar de stoarm?

Dûnse sy mei dyn man?

Haw ik it lytse famke fuorre?

Swimsto yn see?

Roppe wy te lûd?

Wykaginda

Wurkje yn twatallen

A freget oan B: "Wat diest op ..."

B freget oan A: "Wat diest op ..."

Wykaginda's 

A side 54

B side 55

Opdracht 1 & 2 Dialooch

Ik lês de tekst earst foar.

Wurkje yn twatallen.

Oefenje it petear.

Wikselje fan rol.

Sels foarlêze of fia EduFrysk.

Opdracht 3 wurdskat útwreidzje

bôle	yochert	brea	Alsjebleaft. Oars noch wat?
gehak	sûpe	woarst	Hawwe jo der tsien sint by?
molke	broadsjes	par	Kinne jo dit wikselje?
sipel	koal		Mei ik wol twa kilo apels fan jo?
sjippe	jittik	in pûn
snobbersguod	fleis	in ûns
...	...	...	...

Betink 7 wurden en 7 sinnen dy't nedich binne by it boadskipjen. Sjoch ek yn it lesboek side 85-88.

Wurkje yn groepkes: 

1. grienteboer.   2. bakker.   3. slachter.   4. supermerk.

Lês de wurden en sinnen foar.

Betink meielkoar watfoar wurden en sinnen oft der noch mear nedich binne foar it boadskipjen.

Foarbyldsinnen steane efter yn it kursusboek.

Skoft

Mei ik kofje?

Ik wol graach in kopke tee.

Mei molke en sûker.

Wolst ek in stikje koeke?

Tankjewol.

Graach dien.

Meartalsfoarms

ûnregelmjittige meartallen

> útgong -en 
> útgong -s

Brekking meartal by twalûden.
Ferkoartsjen fan de útspraak.

Guon meartallen krije brekking, dêr binne gjin fêste regels foar.

Utsûnderings moatte út de holle leard wurde.

Meartal útgong	-en
Wurden mei ien wurdlid (= lettergreep).	boek en , ding en , jass en , slakk en
Mei klam op it lêste wurdlid.	papier en , getall en , misdriuw en ,
Alle wurden op -e (útsein lienwurden en ferlytsingswurden).	skoall en , skjirr en , wurkwiz en , ûl en
Alle wurden op -skip, -dom, -ij, -ling.	mienskipp en , eigendomm en , rederij en , bij en , learling en

Meartal útgong	-s
Lienwurden dy't einigje op -e.	rûte s
Alle ferlytsingswurden.	foarkje s , leppeltsje s , bedsje s , blomke s
Wurden dy't einigje op -el, -em, -er(t), -ier, -en, um .	wafel s , tafel s , biezem s , boaiem s , bjinder s , hynder s , kikkert s , rintenier s ,
Wurden dy't einigje op -sje en -zje.	situaasje s , garaazje s
Wurden op -ing by foarkar in -s.	hjerring s / hjerring en , gearstalling s / gearstalling en .

wurdlid = lettergreep

klam = klemtoon

Alle regels zelfde als Nederlands, behalve de meervoud -s na -ing.

Utspraak: brekking en ferkoartsjen

Utsûnderingen:	moatte út 'e holle leard wurde!
Brekking	skoech - skuon, brief - briefkes (útspraak ji)
Brekking twalûden	beam - beammen ( bjemm ), keal - keallen ( kjelln ), tried - triedden ( trjiddn ), doar - doarren ( dwarrn )
Ferkoartsjen fan in lang lûd nei in koart lûd	tsiis - tsyskes, laam - lamkes, glês - gleskes, doaze - doaskes, peal - pealtsjes, bern - berntsjes, fear - fearkes

lûd = klinker

bylûd = medeklinker

Foar brekking is gjin regel.

Brekking is faak te herkennen oan de stavering by guon wurden mei in twalûd. Want dan wurdt it twalûd folge troch twa bylûden.

YouTube [3:56]

https://youtu.be/3SKn9YpQ5i0

Sjoch ek filmke 12:

Twalûden en brekking.

Opdracht 4 Meartal

Wurkje yn twatallen.

Lês om bar in foarbyldsin mei de meartalsfoarms foar.

útgong -en

útgong -s

útsûnderings

earm - earms (arm - armen = lichaam)

earme - earmen (arme - armen = mensen)

earms (útspraak jérms)

Opdracht 5 skriuw inkeldtal + meartal op

Opdracht 6 Feroarje de sin

Betink sels in fraach mei dêryn in inkeldtal (kin fan alles wêze).

A stelt syn/har fraach.

B jout antwurd mar feroaret it inkeldtal / meartal. 

Foarbyld:

A: Is de appel lekker?

B: Nee, ik hâld net sa fan appels.

TIP: Oefening tiidwurden

Lês de tekst.

Skriuw op:

- it tiidwurd

- it ynfinityf

- de doetiidsfoarm

- it mulwurd

tiidwurd	ynfinityf	doetiid	mulwurd
keapet	keapje	kocht	kocht

Húswurk

Lear de wurden en sinnen fan dizze les. 

Mear foarbylden steane efter yn it lesboek. 

Lear de wurdskat fan iten en drinken

fan Frysk nei Nederlânsk (side 85-87).

EduFrysk flitskaarten boadskipje en meartal.

Hint: Op (skoalle) knippe de (beuker) mei lytse (skjirre).

Neigesetsje

Yn petear oer dyn aginda

Wurkje yn twatallen of groepkes fan trije.

Ien stelt in fraach, elk jout antwurd.

• Wat is it earste watst dochst ast moarns wekker wurdst?
• Wat is it lêste watst dochst foardatst jûns op bêd giest?
• Wat is dyn favorite dei fan de wike?
• Wat hast it ôfrûne wykein dien?
• Wat binne dyn plannen foar it kommende wykein?

Groepsdomino

Jim rinne trochelkoar.

Krigest in kaartsje mei in antwurd en in fraach. Sykje immen dy't antwurd hat op dyn fraach. Dyjinge syket dêrnei ek immen dy't antwurd hat op syn/har fraach.

Dominokaartsjes side 53.

Yn petear oer telefyzje sjen.

Wurkje yn twatallen.

Jim krije in programmaoersjoch.

Stel elkoar fragen oer de 

tv-programma's.

Foarbyld

- Hoe let begjint sneontejûn it nijs?

- Watfoar programma's binne der moandeis op NPO 1?