Les 12 Speltheorie

• Economie
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 5

Economie

Wat gaan we vandaag doen

• Herhaling stof vorige les/opdrachten bespreken (bij vragen)
• theorie Speltheorie
• Zelf aan de slag

Herhaling

• Hoe kun je het overheidstekort laten dalen?
• Wat is het verschil tussen een kapitaaldekkingsstelsel en een omslagstelsel?
• Wat is het verschil tussen een welvaartsvaste- en een waardevaste uitkering?
• Wat is arbeidsproductiviteit?

Opdrachten

Speltheorie

• Economische situatie waarbij mensen (spelers) afhankelijk zijn van elkaars keuzes. Bijvoorbeeld:

1. twee kroegen in dezelfde straat die een bierprijs moeten betalen
2. twee vliegmaatschappijen die een reisroute bepalen
3. De Macdonalds en de Burgerking die allebei gaan bepalen hoeveel reclame ze gaan maken op een bepaald station 

Hoe werkt een prisoners dillema

Een gevangenendilemma  wordt vaak in een matrix weergegeven:

Basis gevangenendilemma:

• Beiden moeten tegelijk een beslissing nemen
• De beslissingen staan los van elkaar maar beïnvloeden elkaar
• De beslissing is eenmalig
• Beiden beschikken over dezelfde informatie
• Iedereen kiest voor z'n eigen belang
• Het is een keuze uit twee mogelijkheden
• Ze kunnen niet overleggen
• Beide spelers hebben een dominantie strategie, maar wanneer ze die kiezen, is de uitkomst (collectief gezien) niet optimaal

Bijvoorbeeld

De beste reactie van Mc Donalds:

Als BK zijn prijs niet verlaagt,

kan MD het beste zijn prijzen wél verlagen (1.200 > 1.000)

Als BK zijn prijs wel verlaagt,

Kan MD het beste zijn prijs ook verlagen (1.100 > 900)

De beste reactie van Burger King:

Als MD zijn prijs niet verlaagt,

kan BK het beste zijn prijzen wél verlagen (1.600 > 1.400)

Als MD zijn prijs wel verlaagt,

Kan BK het beste zijn prijs ook verlagen (1.500 > 1.300)

Was het vorige voorbeeld een gevangenendilemma?

Oplossingen:

• Spelers kijken naar de collectieve opbrengsten
• Sociale norm
• (geloofwaardige) zelfbinding: overtuig de ander dat je geen keuze hebt om niet voor het collectief te kiezen
  
• Onderworpen aan collectieve dwang

Hoe krijg je deze oplossingen voor elkaar?

Onderhandelen!

Meest geloofwaardige onderhandelingsstrategie: verzonken kosten: kosten van een investering die een speler heeft gemaakt vooraf aan het spel en die niet of nauwelijks terug zijn te winnen als het spel niet doorgaat.

Voorbeelden verzonken kosten:

• Fundering van een gebouw aanleggen voordat je de vergunning hebt.
•  Specifiek cadeau kopen, voordat je zeker weet dat je op een feestje mag komen.
• Onderhandelingen voor een nieuw regeerakkoord.
• Een specifiek cursus volgen voor je werkgever, terwijl je nog niet weet of je niet ontslagen wordt.

Collectieve goederen en het gevangenendilemma

Waarom moet de overheid daarvoor zorgen?

Er zijn geen aanbieders te vinden door het gevangenendilemma: Het individu profiteert niet van de productie, terwijl het collectief dit wel doet door middel van positieve externe effecten.

Gevolg:

Meeliftgedrag: gedrag dat een speler opbrengsten levert, zonder dat de speler daarvoor betaald heeft.

Beslisboom

Oplossen volgtijdelijk spel:

Beslispunten

Takken

Opbrengsten

Dezelfde werkwijze als bij de opbrengstenmatrix: uitkomsten vergelijken en hoogste uitkomst onderstrepen

Onder de takken: opbrengsten die horen bij de gemaakte keuzes

Bovenste getal = opbrengst speler die als eerste kiest

Onderste getal = opbrengst speler die als tweede kiest

Economiespel als Jumbo de eerste keuze mag maken.

Onderstreep welke keuzes gemaakt gaan worden.

De oplossing van het economiespel van Jumbo en Albert Heijn als Jumbo als eerste de keuze maakt om zijn prijzen wel of niet te verlagen.

Tot slot: tip voor gevangenendillema

Op examens vaak de vraag, leg uit waarom hier sprake is van een gevangenendillema. Antwoord als volgt:

• Strategie partij 1 uitleggen
• strategie partij 2 uitleggen
• Uitleggen hoe beide partijen het hoogst mogelijke resultaat behalen
• Uitleggen dat dit collectief gezien suboptimaal is

Zelf aan de slag