2.1: De Verlichting

• Geschiedenis
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 2

2.1 - De Verlichting

Leerdoelen

• Je kunt een beschrijving geven van de standensamenleving in het ancien régime.   
  
  
• Je kunt uitleggen dat de verlichting een nieuwe manier van denken was. 
  
  
• Je kunt met enkele voorbeelden uitleggen dat verlichte denkers nieuwe ideeën hadden over goed bestuur. 

Standensamenleving (1)

• De maatschappij was opgedeeld in groepen en je geboorte bepaalde stand waartoe je behoorde. 
  
  
• Eerste stand: de geestelijkheid, zij moesten bidden en de koning helpen met het bestuur. 
  
  
• Tweede stand: de adel, zij moesten vechten in oorlogen en óók helpen met bestuur.  

Standensamenleving (2)

• Derde stand: rijke burgers, ambachtslieden, boeren en loonarbeiders. Zij moesten hard werken.
  
  
•  Grote verschillen binnen de derde stand, maar niemand kon een machtige positie in het bestuur of het leger krijgen. 
  
  
• De rijke laag van de derde stand noem je de bourgeoisie. 

Standensamenleving (3)

• Eerste en de tweede stand hadden allerlei privileges, zoals geen belasting betalen. 
• Deze standensamenleving met voorrechten noem je het ancien régime.
  
• 98% van de Fransen behoorde bij de derde stand. 

De verlichting (1)

• Wetenschappelijke ontdekkingen leidden tot nieuwe ideeën over het geloof, mens en samenleving.  
  
  
• Het geloof stond niet meer centraal, maar het menselijk verstand.
  
  
• Twijfel over het goddelijk recht van de koning (absolutisme). 
  - Bestaat het goddelijk recht wel?
  - Heeft de koning wel altijd gelijk? 

De verlichting (2)

• Discussie in de samenleving over geloof en tradities.
  
  
• Je moet niet alles geloven wat de kerk en de koning zeggen. 
  
  
• Ontstaan van de verlichting: een periode waarin geloof en traditie plaatsmaken voor logische en verstandelijke redeneringen.  

Denken over de samenleving (1)

• Verlichte denkers vonden dat alle mensen vrij en gelijk geboren waren. 
  
  
• Niemand had wat te zeggen over de vrijheid het geloof of het bezit van een ander, dit waren de natuurrechten.
  
  
• Er ontstond kritiek op de standensamenleving en het absolutisme van de vorsten.  

Denken over de samenleving (2)

Jean-Jacques Rousseau:

• Het volk hoeft de macht niet aan een koning te geven.
  Het volk moest zelf de macht nemen: een democratie. De stem van de meerderheid telt!
  
• De mens is van nature goed.

Denken over de samenleving (3)

John Locke:

• Sociaal contract: het ongeschreven natuurrecht  is de grondslag van het formele staatsrecht .
• Volkssoevereiniteit, de gedachte dat de vorst of de regering de wil van het volk moet weerspiegelen.

Denken over de samenleving (4)

Voltaire:

• Deïsme: God heeft enkel de wereld geschapen en bemoeit zich er vervolgens niet meer mee (net zoals een horlogemaker doet).

Denken over de samenleving (5)

Charles de Montesquieu:

• Scheiding der Machten: 
  - Wetgevende macht: parlement maakt wetten.
  - Uitvoerende macht: koning en regering voeren wetten uit. 
  - Rechtsprekende macht: rechters straffen burgers koning of regering als zij zich niet aan de wet houden. 

Denken over de samenleving (6)

Adam Smith:

•  Grondlegger  van het klassieke liberalisme.
• Het nastreven van het eigen individuele belang zal ook in het grootste maatschappelijk belang resulteren.
• Vrijemarkt economie: 'de onzichtbare hand' zorgt d.m.v. vraag en aanbod dat de economie goed functioneert.
  
  

De reactie van vorsten

• Boeken met verlichte ideeën werden verboden, dat noem je censuur.
• De koning bepaalde wat er in de krant of boeken kwamen te staan. 
  
• Verlichte denkers werden verbannen of opgesloten.  
  
• Toch konden de ideeën zich verspreiden via salons, koffiehuizen, nieuwe kranten en tijdschriften. 
  
• Mensen schreven over de samenleving: ontstaan publieke opinie. 

Leerdoelen

• Je kunt een beschrijving geven van de standensamenleving in het ancien régime.   
  
  
• Je kunt uitleggen dat de verlichting een nieuwe manier van denken was. 
  
  
• Je kunt met enkele voorbeelden uitleggen dat verlichte denkers nieuwe ideeën hadden over goed bestuur.