module 2 introductie en paragraaf 2.1

• kunst
• Secondary Education

Wat vind je van dit schilderij? En waarom?

In november 1951 wordt op Curaçao de expositie 'De trap op' geopend. Een van de werken die daar is tentoongesteld is het schilderij 'De blauwe vrouw' van Lucila Engels. Een paar dagen later volgt de kritiek in de Amigoe. De hedendaagse kunst van toen gaf reden tot kritiek en discussie.

Waarom zou dit schilderij aanleiding zijn geweest tot kritiek en discussie?

De moderne tijd breekt aan en zoals meestal lopen de kunsten voorop. Het is de eerste helft van de twintigste eeuw.

Wereldoorlogen

Industrialisatie

Imperialisme

De tradities worden doorbroken.

De nieuwe mogelijkheden en kunstvormen waaien vanuit Europa over naar het Caribisch gebied en Latijns-Amerika. En naar Curaçao, al gaat het niet zo snel bij alle kunstdisciplines.

Catalogus van de derde 'Salon d'Automne' in Parijs (1905)

Deze werd jaarlijks gehouden met als doel de ontwikkeling van de beeldende kunst te stimuleren, een podium te bieden aan jonge kunstenaars en een een platform om het Impressionisme bekend te maken aan een groter publiek.

In de 'Salon d'Automne' van 1905 werden het Fauvisme en het Futurisme geïntroduceerd.

impressionisme

Het impressionisme is een kunststroming, ontstaan vanuit de schilderkunst in Frankrijk, vanaf 1850. Het is een reactie op de kunst tot dat moment, maar werd een nieuwe  stroming aan het begin van het modernisme in de 20e eeuw.
Kenmerken: het gaat om het vastleggen van een moment en aspecten van het 'moderne leven'. Er is veel aandacht voor lichteffecten en kleur, een schetsachtige werkwijze en het werken in de openlucht.

Fauvisme

Fauvisme is een uit Frankrijk afkomstige expressionistische stroming in de schilderkunst die begin 20e eeuw ontstond.

Het fauvisme kenmerkt zich door het gebruik van felle, nauwelijks gemengde kleuren. De stroming staat aan het begin van de moderne kunst en vond haar voortzetting in de schilderkunst van de 20e eeuw. Het hoogtepunt bereikte de stroming tussen 1898 en 1908.

kubisme

Het kubisme is een stroming binnen de moderne kunst van het begin van de 20e eeuw. Het is een van de vier grote schilderstijlen (naast het dadaïsme, het expressionisme en de abstracte kunst) in de Europese schilderkunst van de 20e eeuw. Het kubisme vierde zijn hoogtijdagen als avant-gardekunststroming in de periode van 1906 tot circa 1920.
Kenmerken zijn: afgevlakt volume, verwarrend perspectief, collage, meerdere standpunten, stilleven, analytisch, synthetisch.

Futurisme

Het futurisme is een van oorsprong Italiaanse beweging en kunststroming van 1909 tot 1914, ontstaan uit het kubisme.

Enkele kenmerken van het futurisme zijn snelheid, energie, agressie, krachtige lijnen, vooruitgang en nieuwe technologie. Samen met het opkomende nationalisme in alle Europese landen paste het futurisme in het oorlogsenthousiasme dat kenmerkend was voor veel intellectuele en artistieke kringen aan de vooravond van de Eerste Wereldoorlog.

The Armory Show, ook bekend als de Internationale Tentoonstelling van Moderne Kunst, was een expositie georganiseerd door de Vereniging van Amerikaanse Schilders en Beeldhouwers in 1913.
Het was de eerste grote tentoonstelling van moderne kunst in Amerika, deze startte in New York en ging later naar Chicago en Boston.
De expositie introduceerde aan de Amerikanen, die gewend waren aan realistische kunst, de Europese avant-garde, waaronder het fauvisme, het kubisme en het futurisme. Op die manier kon de weg vrijgemaakt worden voor Amerikaanse kunstenaars, die onafhankelijker werden en hun eigen 'artistieke taal' ontwikkelden

L'Après-midi d'un faune, ballet van choreograaf Vaslav Nijinsky voor het Russisch ballet (1912)

De muziek van dit ballet is geschreven door Claude Debussy. Niet speciaal voor het ballet, overigens. Debussy komen we later ook nog tegen bij de muziekstroming "ragtime". De muziek past eigenlijk helemaal niet goed bij de energieke en hoekige bewegingen van dit ballet. Diaghilev schakelde voor volgende producties dan ook de modernere componist Igor Stravinsky in.

Le Sacre du Printemps, door Ballet Russe (1913)Choreografie: Vaslav Nijinsky, muziek: Igor Stravinsky

Een grotere rel ontstond er bij de première van Le Sacre du Printemps.
De muziek was met oude Russische volksmelodieën, de traditie om de lente te vieren met zang en dans. Het is onregelmatig en onbegrijpelijk. Ook de choreografie was controversieel; het leek een soort oerdans. Dansers stampten blootsvoets op de vloer. Er werd veel en profil en nauwelijks enig frontaanzicht. De zwaartekracht speelde een rol, lichamen stortten zich op de vloer, de basisposities uit het klassieke ballet verdwenen en er was stampen met veel kabaal

Parade, ballet, 1917

Parade is een ballet met muziek van Erik Satie en het scenario van Jean Cocteau, gecomponeerd voor het Russisch ballet van Sergei Diaghilev. De première vond plaats op vrijdag 18 mei 1917 in het Théâtre du Châtelet in Parijs, met kostuums en decor van Pablo Picasso en de choreografie door Léonide Massine.
De première resulteerde in een aantal schandalen. Een deel van het publiek was erg negatief en maakte veel lawaai tijdens de voorstelling. Hun ongenoegen was vooral gericht op het kubistische ontwerp van Picasso. Tot een rel kwam het niet, het rumoer werd overstemd door het enthousiasme van de meerderheid.

Pettoruti is een Argentijnse schilder die tijdens zijn verblijf in Italië bij de futuristische groep en later in Parijs werd beïnvloed door het kubisme van Juan Gris. Hij wordt beschouwd als een van de eerste Argentijnse avant-garde kunstenaars. in 1924 keerde hij terug naar Buenos Aires en veroorzaakte meteen een schandaal met zijn tentoonstelling.
Hij werd ervan beschuldigd dat hij de nationale kunst van Argentinië wilde vernietigen met zijn niet-realistische vormen.

De vrouw met de groene haren, Anita Malfatti, 1915

In december 1917 veroorzaakte Anita Malfatti een schandaal met haar solo-expositie van Moderne schilderkunst in San Paulo, Brazilië. Haar helder kleurgebruik en abstracte vormen waren in te groot contract met wat men in Brazilië gewend was: romantische, naturalistische schilderwerken. De kritiek was enorm, maar het werk trok ook de aandacht van een aantal intellectuelen en kunstenaars waardoor haar expositie de voorbode werd van een moderne beweging in Brazilië. In 1922 werd de eerste Semana de Arte Moderna georganiseerd.

Kunst en cultuur waaieren over het Caribisch gebied.
Culturen van over de hele wereld vermengen en bestuiven elkaar. Dat proces van transculturalisatie is meer dan het opgaan in de cultuur van een ander. Uit de ontworteling en het verlies van het eigene van de oorspronkelijke volken, ontstaat ook iets nieuws.
Met WOI en II, ontstaan op de Nederlandse Antillen nationale gevoelens. De bewoners worden zich ervan bewust dat hun land ook bestaansrecht heeft zonder kolonie. Die drang naar meer autonomie wordt gevoed door ontwikkelingen in de wereld, zoals de revoluties in Zuid-Amerika en de onafhankelijkheidsoorlog in Indonesië (1945-1949).

In 1954 geeft het Statuut van het Koninkrijk der Nederlanden de Koninkrijksdelen – Nederland, Suriname en de Nederlandse Antillen – zelfstandigheid en zelfbestuur, behalve als het gaat om zaken die het Koninkrijk betreffen. Maar als in 1915 begonnen wordt met de bouw van de raffinaderij, zijn de zes eilanden nog als ‘Curaçao en onderhorigheden’ een kolonie van Nederland. De contacten vanuit het moederland verlopen dan voornamelijk via Curaçao, dat daardoor betere kansen heeft voor ontwikkeling.

Begin 20e eeuw was het vlechten van Panamahoeden een belangrijke bron van inkomsten, vooral voor vrouwen op het platteland. Het materiaal werd geïmporteerd uit Venezuela, Colombia en Cuba. De hoeden werden geëxporteerd naar de Verenigde Staten, met name New York. In 1903 waren 3.728 hoedenvlechtsters actief op het eiland, een paar jaar later zelfs 4.632. De panamahoeden waren in die tijd een van de belangrijkste exportproducten.

Shell begint in 1915 met de bouw van een raffinaderij op Curaçao. In 1917 vaart de eerste ruwe olie de Annabaai binnen en levert de vracht af bij de Curaçaosche Petroleum Maatschappij.
Curaçao verandert in een moderne samenleving. Vanuit voornamelijk Venezuela, Madeira en de Engelstalige eilanden in het Caribisch gebied, maar ook uit Nederland en Suriname vestigen migranten zich op Curaçao.
De immigranten verrijken de bestaande cultuur. Zij komen met nieuwe ideeën, idealen, levensstijlen en normen en waarden. Zij bezoeken in hun vrije tijd bars, restaurants, theaters en bioscopen. Zij volgen de laatste mode en besteden hun geld aan consumptieartikelen.

Hetzelfde gebeurt op Aruba waar voornamelijk Amerikanen naartoe komen voor een baan bij de Esso-raffinaderij. De Curaçaose haven plukt de vruchten van de voorspoed. Het Schottegat is, nadat het eiland in de zeventiende eeuw in Nederlandse handen valt, altijd al van belang voor de economische activiteiten op het eiland. Door de aanwezigheid van de beschutte, natuurlijke haven kan Curaçao uitgroeien tot een stapelplaats van textiel, meubelen en koloniale producten voor de schepen die op doorreis zijn naar Amerika en Europa. Maar tegen het einde van de negentiende eeuw is er nauwelijks nog handel. Dat verandert als de raffinaderij klaar is. In 1917 wordt de Curaçaose Scheepvaart Maatschappij (CSM) opgericht om het vervoer van olie van Venezuela naar Curaçao in goede banen te leiden.

Esso op Aruba en Shell op Curacao
Wat is het effect daarvan op de eilanden geweest?

Nepomuceno (1908 – 1975) gebruikte het blik van olie- en andere conservenblikken om twee- en driedimensionale beelden te maken. Zijn onderwerpen kwamen uit zijn fantasie en dagelijkse realiteit. Zijn gevoel voor detail en perfecte beheersing van het materiaal leverden geweldige kunstwerkjes. Pater Brenneker (1912-1996) introduceerde Nepomuceno aan het publiek. Gedurende zijn leven waren er al 3 grote exposities gewijd aan zijn werk. In Landhuis Bloemhof is een mooie collectie van zijn werk permanent te zien in de 'Skina di Nepomuceno'.

Nederland ziet ‘Curaçao en Onderhorigheden’ niet langer als een wingewest.
Nederland drukt eem stempel op de Antilliaanse samenleving.
Het Latijns-Amerikaanse karakter verdwijnt als mede door politiek-economische wrijvingen met Venezuela.
Het Papiaments rukt op in de literatuur, maar het Nederlands overheerst.
Antillianen gaan zich meer richten op Nederland en de V.S., ook voor studie .
Zij keren terug vol van moderne, westerse ideeën.
De advocaat Dr. Moises da Costa Gomez bijvoorbeeld, hij is een van de grondleggers van het Statuut in 1954.