Paragraaf 3.2 Vuurwerk in het oostelijk Middellandse Zeegebied

• Aardrijkskunde
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 5

3.2 Vuurwerk in het Middellandse Zeegebied

De Yellowstone caldera bevindt zich in het Nationaal park Yellowstone in de Verenigde Staten. Het is een onder de oppervlakte liggende complexe vulkaan die ongeveer om de 600.000 jaar volledig uitbarst. De laatste eruptie was circa 640.000 jaar geleden. Als de supervulkaan uitbarst zal er mogelijk een nieuwe ijstijd volgen als gevolg van de grote hoeveelheid stof die vrijkomt (meer dan 2500 km³).

i

De gletsjer Eyjafjallajökull is één van de kleinere gletsjers op IJsland en heeft een oppervlakte van ongeveer 100 km². Een uitbarsting in de hoofdkrater van de Eyjafjallajökull begon op 14 april 2010. In grote delen van Europa werd het vliegverkeer dagenlang volledig stilgelegd vanwege de aswolken die de vliegtuigen kunnen beschadigen.

i

De Vesuvius is een vulkaan aan de westkust van Italië ten zuidoosten van Napels. De naam "Vesuvius" is afkomstig van het Oskisch "fesf", wat rook betekent. De vulkaan ligt in de vlakte van Campanië, heeft een doorsnede van 8 kilometer en is 1281 meter hoog.

i

De Krakatau (Portugees: Krakatao) is een actieve vulkaan in Indonesië, in de straat Soenda tussen Java en Sumatra. De vulkaan is vooral bekend door de zware uitbarsting in 1883. Op maandagochtend 27 augustus 1883 vond een grote uitbarsting van de Krakatau plaats. De berg rees op, scheurde open en stortte in, waarna de zee in het gapende gat stroomde. Het gevolg was een catastrofale uitbarsting.

i

De berg Fuji is met zijn 3776 meter de hoogste berg van Japan. De vulkaan slaapt sinds 1709. De top van de krater is te voet bereikbaar maar mag alleen in juli en augustus beklommen worden. Veel Japanners maken een bedevaartstocht naar de top. De vulkaan wordt als heilig beschouwd en speelt een grote rol in de Japanse cultuur.

i

Schildvulkaan

Een schildvulkaan is een type vulkaan dat vlakke hellingen heeft. Schildvulkanen worden gevormd door uitbarstingen waarbij mafische (silica-arme) lava vrijkomt. Omdat mafische lava een kleinere viscositeit heeft (het stroomt makkelijk en is het minder explosief) dan felsische lava kan het snel over grote oppervlakten uitstromen en worden vulkanen met een kleine hellingshoek gevormd.

Stratovulkaan

Een stratovulkaan is een hoge kegelvormige vulkaan die is opgebouwd uit lagen van gestolde lava en tefra. Stratovulkanen hebben relatief steile hellingen en worden gekenmerkt door regelmatig explosieve uitbarstingen. De samenstelling van lava's uit stratovulkanen is relatief felsisch (rijk aan SiO2) wat de lava viskeus maakt. Lavastromen reiken dan ook niet tot op grote afstand van de vulkaan. Pyroclastische stromen en asregens daarentegen wel.

Stratovulkaan

Dit is een vulkaankegel: een berg die ontstaan is door de lagen as en lava van een reeks uitbarstingen.

Als de vulkaan uitbarst en helemaal leegloopt, dan stort de bovenkant in elkaar en krijg je een caldera.

Deze gloeiend hete wolken zijn wel 800ºC en razen met een snelheid van meer dan 100km/uur naar beneden.

Caldera

• Oude (strato)vulkaan
  
• Zeer explosief
• Krater is kilometers breed
  
• Magmakamer ingestort

Aantekening

Caldera

- Eruptie (uitbarsting)

-lege magmakamer

-instorten krater

- er kan een kratermeer ontstaan (soms met verschillende kleuren door mineralen)

- Er kan een nieuwe vulkaan op de caldera ontstaan (bijv. Vesuvius)

Caldera

Als bij stratovulkanen de uitbarsting heftig is, wordt er veel materiaal uitgestoten. De zijkanten van de vulkaan worden daardoor onvoldoende gesteund en storten in. Dat wordt een caldera genoemd. Het ingestorte materiaal kan de vulkaan laten verstoppen, waardoor nieuwe druk zich op kan bouwen wat leidt tot een nieuwe vulkaanuitbarsting. Door nieuwe uitbarstingen (en dus de aanvulling van nieuw magma) kan de vulkaan langzaam weer hoger worden. In de rechterafbeelding zie je de Vesuvius (vulkaan in Italië) afgebeeld, inclusief

de hoogte die de vulkaan vroeger waarschijnlijk had.

In de linkerafbeelding is een caldera te zien waarin

een nieuwe vulkaan is gegroeid (in het midden).

Caldeira van de vulkaan Fogo, Kaapverdië

Een Caldeiravulkaan is?

Een caldeira (Portugees) of caldera (Spaans, maar niet-officieel in het Nederlands) is een grote komvormige krater, gevormd door vulkanische activiteit. Caldeira's ontstaan wanneer grote hoeveelheden pyroclastisch materiaal door een vulkaan worden uitgestoten waardoor het dak van de magmakamer niet meer ondersteund wordt. Hierdoor zakt het dak en valt het in de magmakamer.

Kratermeer

Een kratermeer is een meer dat zich heeft gevormd in een vulkanische krater, caldera of maar, of in een inslagkrater van een meteoriet.

Zelfde als een Caldeirameer?

Doordat de omgeving dikwijls instabiel is als gevolg van vulkanische activiteit bestaan kratermeren maar tijdelijk. Calderameren bestaan meestal langer. Een voorbeeld is het Tobameer, dat bestaat sinds de laatste uitbarsting 70.000 jaar geleden en een oppervlakte heeft van meer dan 1000 km².

Vulkanische hotspots

Een hotspot is een plek op een planeet waar vulkanisme plaatsvindt dat niet gerelateerd is aan plaatbewegingen zoals die in de plaattektoniek gelden

Een hotspot is een gebied waar de aardkorst erg dun is. Hotspots liggen vaak ver verwijdert van de randen van tektonische platen.

0

Samengevat

- Als 2 platen uit elkaar bewegen (divergentie) komt magma omhoog en ontstaat er nieuwe plaat: dit is een mid-oceanische rug. Meestal gebeurt dit diep in de zee waar 2 oceanische platen uit elkaar schuiven

- Als 2 platen naar elkaar toe bewegen (convergentie) en 2 continentale platen botsen, dan drukken ze zich in elkaar en ontstaat er een plooiingsgebergte

Aan de slag

1. Bepaal voor jezelf of de leerdoelen duidelijk zijn. Ja? ga verder met de opdrachten. Nee? vraag je docent, lees het boek en bekijk deze les nog een keer

2. Maak de verkorte leerroute van paragraaf 2.3. Klaar? Maak de hoofdvraag van deze paragraaf

Caldeira

Schildvulkaan

Stratovulkaan

Hotspot

meest explosieve vulkaan?

1. schild
2. strato
3. hotspot
4. caldera

Welke kenmerken horen bij stratovulkanen?

1. Dikke magma, groot oppervlak, flauwe helling, divergentie, hotspot
2. Dunne magma, groot oppervlak, flauwe hellingen, subductie, hotspot
3. Dikke magma, steile helling, klein oppervlak, subductie, explosieve uitbarsting
4. Dunne magma, groot oppervlak, divergentie, hotspot, rustige uitbarsting