deel 5: Slaap en slaapproblemen

• Verpleging en verzorging
• MBO
• Studiejaar 2,3

Slaap en slaapstoornissen

• Normale slaap

• Slaapapneu
• Slapeloosheid
• Parasomnie
• Restless legs

Deelopdracht: lesopbouw

Psycho-educatie, voorlichting en motiverende gespreksvoering:

Deel 1: Anorexia Nervosa, Boulimia Nervosa & Binge Eating Disorder 

Deel 2: Complexe zorg bij eetstoornissen en motiverende gespreksvoering 

Deel 3: Psychose, Schizofrenie

Deel 4: Leefstijlinterventies, psycho-educatie & ethiek

Deel 5: Slaapstoornissen & Zorgplanning 

Literatuur bij deze deelopdracht

Thema: Geestelijke gezondheidszorg

• Psychofarmacologie
  
• Recht en ethiek in de GGZ
  

             Introductie;

             Belangrijke Begrippen;

             Omgaan met ethische dilemma's in de GGZ.

• Psycho-educatie
  

Thema: Gezondheidsbevordering

• Gezondheidsbevordering het hele hoofdstuk
  
• Voorlichting, advies en instructie;
  

              Communicatie bij gezondheidsbevordering

• Aandachtpunten voor de branches;
  

              D. Aandachtspunten voor de geestelijke gezondheidszorg. 

Na deze les kun je:

Bij de zorgvragers met onderstaande slaapstoornissen de volledige zorg plannen, uitvoeren, evalueren en bijstellen:

- Slaapapneu

- Slapeloosheid

- Parasomnie

- Restless legs

Lesinhoud

Deel 1 van de les --> 60 minuten:

• Uitleg over slaap
• Uitleg verschillende slaapstoornissen

Deel 2 van de les --> 120 minuten

Leefstijlverbeterchallenge 

Hoeveel uur heb
jij vannacht geslapen?
1x invullen

De Slaapcyclus   (Duur: 90-120 minuten, 4 à 5 keer per nacht doorlopen)

🛌 1. Inslaapfase (sluimerslaap)

 Overgang van waken naar slapen   & vitale functies vertragen, spieren ontspannen

😴 2. Lichte slaap   

Totale ontspanning, maar nog makkelijk wakker te worden

💤 3. Overgang naar diepe slaap

Ademhaling en hartritme dalen, en spieren volledig ontspannen

🌙 4. Diepe slaap (Herstelfase) 

Lichamelijk herstel, groeihormonen komen vrij  &  moeilijk wakker te maken

🧠 5. REM-slaap (Droomslaap)          

Hersenen actief, geheugenprocessen en emotioneel herstel  & snelle oogbewegingen, hartritme en bloeddruk stijgen

Is slaap voor iedereen hetzelfde?

De totale slaaptijd varieert sterk van persoon tot persoon. De totale slaapduur bedraagt bij ongeveer 65% van de volwassenen 7 à 8 uur. Acht procent kan met minder dan 6 uur slaap toe, terwijl 2% langer dan 10 uur slaap nodig heeft. Adolescenten slapen gemiddeld 9 uur. De gemiddelde inslaaptijd bedraagt ongeveer een kwartier, maar ook de inslaaptijd kan sterk variëren. Arbitrair wordt 10 tot 20 minuten genoemd. Per nacht treden gemiddeld 2 à 3 slaaponderbrekingen op. Vaak zijn deze zeer kort en herinnert men ze zich niet.​

​

Slaapcyclus wordt per nacht 4-5 keer doorlopen (duur cyclus ongeveer 90 minuten)​

​

Opvallend: naarmate ouder worden neemt de fase “zeer diepe slaap” af!​

​

Ouderen hebben minder diepe slaap, daardoor verwerken ze prikkels anders. Ouderen hebben vaker een onderbreking van slaap, vaker plassen, daardoor minder diepe slaap en daardoor minder uitgerust overdag.​

​

​

Een slaapcyclus duurt ongeveer 90 tot 120 minuten. In een normale nacht wordt deze 4 à 5 keer doorlopen. Doorgaans word je na elke cyclus even wakker. Je lichaam checkt even of er geen pijnprikkels zijn, of je blaas niet te vol is en of de omgeving veilig is. Is er iets niet in orde, dan word je wakker om actie te ondernemen. Is alles in orde, dan slaap je terug in en begint de cyclus opnieuw.​

Fase 1: inslaapfase​

Je zweeft tussen waken en slapen. Je ogen vallen toe, de hersenactiviteit neemt af. Dit duurt een paar minuutjes.​

Fase 2: lichte slaap​

Je slaapt, maar nog niet diep. Je wordt niet meer van elk geluid wakker, maar als je toch wakker wordt, heb je nog niet het gevoel dat je goed hebt geslapen. Deze fase duurt iets minder dan een uur.​

Fase 3: de overgangsfase naar de diepe slaap​

Je ademhaling wordt regelmatig, je hartritme daalt en je spieren ontspannen. Deze fase duurt een 5-tal minuten.​

Fase 4: de diepe slaap​

Als je nu wakker wordt, voel je je verward en heb je tijd nodig om je te realiseren waar je bent. Deze fase duurt iets minder dan 20 minuten en zorgt voor fysieke rust.​

De REM-slaap​

De REM-slaap volgt na de diepe slaap en wordt ook de droomslaap genoemd. REM staat voor Rapid Eye Movement omdat de ogen tijdens deze fase voortdurend bewegen. Hartritme en ademhaling zijn in deze fase onregelmatig. Je spieren zijn totaal ontspannen en je bloeddruk stijgt. Tijdens de REM-slaap gebeurt de verwerking van gegevens en worden bepaalde zaken opgeslagen in ons langetermijngeheugen. Het is ook de fase van het emotionele herstel. Omdat je lichaam volledig in rust is en je brein tegelijk op volle toeren draait, spreekt men van de paradoxale slaap. Deze fase duurt ongeveer 20 minuten. Doorgaans word je nadien even wakker, maar te kort om het je te herinneren, vooraleer de cyclus opnieuw begint met de inslaapfase.​

Slaapbehoefte

Waarom slapen we?
Wat is het nut van slaap?

herstel van het lichaam: weefsels worden gerepareerd, spieren opgebouwd en energievoorraden aangevuld

hersenen en geheugen--> verwerken van informatie en bevorderen van cognitieve functies

emotionele regulatie --> te weinig slaap dan stemmingswisselingen, verhoogde stress, grote kans op angst of depressieve klachten

immunsysteem --> ondersteuning van afweer tegen ziektes

hormonale balans --> beinvloed productie van hormonene zoals melatomine, cortisol (stress)en leptine (hongergevoel)

onvoldoende slaap --> gewichtstoename en verhoogd risico diabetes type 2

✅ Herstel – Spieren en weefsels worden gerepareerd, energie aangevuld.

✅ Hersenen & Geheugen – Verbetert informatieverwerking en cognitieve functies.

✅ Emoties – Te weinig slaap verhoogt stress, angst en depressie.

✅ Immuunfunctie – Versterkt afweer tegen ziektes.

✅ Hormonen – Reguleert melatonine (slaap), cortisol (stress) en leptine (honger).

✅ Onvoldoende slaap – Risico op gewichtstoename en diabetes type 2.

⚠️ 9-15% heeft slaapstoornissen, minder dan de helft zoekt hulp.

De meeste mensen realiseren zich niet dat ze te weinig slapen

1. Waar
2. Niet waar
3. Waar, maar ook niet waar

Wie 6 uur per nacht slaapt, slaapt structureel te weinig

1. Waar
2. Niet waar
3. Waar, maar ook niet waar

📌 Slaap & Functioneren

✅ 8 uur slaap (2 weken) – Optimale prestaties.

✅ 5-6 uur slaap (2 weken) – Duidelijke achteruitgang in functioneren.

✅ 4 uur slaap (2 weken) – Grote achteruitgang, maar je denkt zelf goed te presteren.

⚠️ Meer ongelukken door slaaptekort dan door alcoholgebruik!

                  Hoe lang kunnen we zonder slaap?

Recordhouder: Randy Gardner (17 jaar) – 11 dagen zonder slaap; scriptie over wakker blijven

Vrienden hielpen hem wakker te blijven (wandelen, douchen)

• Stemming: Achteruitgang
• Concentratie: Zeer moeilijk
• Spraak: Dubbele tong, zinnen niet afmaken
• Geheugen: Vergeetachtigheid, korte-termijnproblemen
• Cognitief: Problemen met denken
• Psychisch: Achterdochtigheid, hallucinaties
• Lichaam: Dalende lichaamstemperatuur

Als avondmens kun je jezelf trainen om een ochtendmens te worden

1. Waar
2. Niet waar
3. Waar, maar ook niet waar

Je hersenen rusten tijdens de slaap

1. Waar
2. Niet waar
3. Waar, maar ook niet waar

Tijdens de slaap blijven je hersenen actief om herinneringen te verwerken, afvalstoffen op te ruimen en het lichaam te herstellen.

Soorten slaapstoornissen

• Slaapapneu; herhaaldelijk stoppen en starten van de ademhaling

• Slapeloosheid; insomnie ( in slaap vallen, doorslapen, te vroeg wakker)

• Parasomnie; abnormaal gedrag, bewegingen, emoties of waarnemingen tijdens de slaap of bij het ontwaken

• Restless legs; drang om benen te bewegen (neurologische aandoening)

💤 Slaapapneu

🔹 Afwijkingen in de ademhaling tijdens slaap

🔹 O₂-tekort → Verstoorde herstellende slaap

⚠️ Apneu = ademstilstand (>10 sec)

⚠️ Vaak niet direct herkend door artsen

📉 Gevolgen:

• Slechte slaapkwaliteit, vermoeidheid
• Verhoogd risico op hart- en vaatziekten
• Concentratieproblemen, stemmingswisselingen

😴 Slapeloosheid (Insomnie)

🟠 Wanneer?

✔️ Meer dan 2 keer per week slecht slapen

✔️ Overdag minder goed functioneren

⚠️ Vormen van slapeloosheid:

• Moeite met inslapen
• Lang wakker liggen
• Te vaak wakker worden
• Te vroeg wakker worden

Symptomen slapeloosheid

• Moe
• Energieloos
• Slaperig
• Prikkelbaar
• Slechte concentratie

😴 Oorzaken van Slapeloosheid

🔺 Psychisch: Piekeren, spanningen, zorgen

🟠 Lichamelijk: Pijn, jeuk, vaak plassen

🔺 Psychische klachten: Angst, depressie

🟠 Gewoontes: Jetlag, ploegendienst, dutten, cafeïne, nicotine, alcohol

📉 Gevolg: Slechte slaapkwaliteit en vermoeidheid overdag

Behandeling slapeloosheid

• Introduceer een slaapdagboek
• Leefstijl en slaaphygiëne
• Oorzaak aanpakken 
• Slaapmedicatie

😴 Parasomnie 

Verzamelnaam voor ongewoon gedrag of bewegingen tijdens de slaap.

🔺 Kenmerken:

                Persoon lijkt wakker, maar slaapt

                Heeft geen bewustzijn van zijn acties

⚠️ Voorbeelden:

• Slaapwandelen
• Tandenknarsen
• Hoofdbonken

📉 Gevolg: Verstoorde slaap en vermoeidheid overdag

Symptomen parasomnie

🟠 Heel verschillend per persoon

🔺 Vergelijkbaar met chronische vermoeidheid

⚠️ Veelvoorkomende effecten:

😡 Eerder geprikkeld

😠 Humeurig & gestrest

⚡ Weinig energie

💤 Moeite met wakker blijven

📉 Gevolg: Verminderde concentratie en slechtere prestaties

😴 Oorzaken van Parasomnie

Ontstaat vaak in de kinderleeftijd, maar ook volwassenen kunnen het ontwikkelen.

🔺 Veelvoorkomende oorzaken:

🧬 Erfelijke factoren

😰 Stress & psychologische problemen

💤 Slaapgebrek

🍷 Alcoholgebruik

🤒 Koorts

⏳ Verstoorde biologische klok (jetlag, nachtdiensten)

📉 Gevolg: Verstoorde slaap en vermoeidheid overdag

Behandeling parasomnie

• Varieert van adviezen over de manier van leven tot medicatie
• Geruststelling is de belangrijkste behandeling
• Psycholoog in consult 

🦵Restless Legs Syndrome (RLS)

Onrustig gevoel in de onderbenen

Treedt op vlak voor het slapen

⚠️ Klachten:

• Kriebelen, tintelen, kramp, jeuk
• Drang om benen te bewegen → verlichting van klachten

📉 Gevolg: Slaapproblemen en vermoeidheid overdag

🦵 Oorzaken van Restless Legs Syndrome (RLS)

🟠 Oorzaak onbekend, maar kan vaker voorkomen bij:

⚠️ Mogelijke verbanden:

❌ IJzertekort

❌ Foliumzuurtekort

🤰 Zwangerschap

🩸 Diabetes mellitus

🧠 Ziekte van Parkinson

🦋 Schildklieraandoeningen

🦵 Behandeling van RLS

🟠 Leefstijl & Zelfzorg

🔺 Gezonde levensstijl

🔺 Warme baden

🔺 Massage van de benen

🟠 Medicatie

🔺 Ropinirol (toegediend via pleister)

📉 Doel: Klachten verlichten & slaapkwaliteit verbeteren

Na deze les kun je:

Bij de zorgvragers met onderstaande slaapstoornissen de volledige zorg plannen, uitvoeren, evalueren en bijstellen:

- Slaapapneu

- Slapeloosheid

- Parasomnie

- Restless legs

(doorgeven maandag 14 april van 11.45 - 14.15 gastles in hospice TMZ Hengelo)