5.3 Variatie in genotypen

• Biologie
• Middelbare school
• vmbo b, k
• Leerjaar 2

5.3 Variatie in genotypen

Controle huiswerk

BB & KB 

5.2 (+5.1!)

Terugblik lesdoelen 5.2

• Je weet wat genen zijn
• Je weet dat genen in paartjes voorkomen
• Je weet dat genen aan/uit kunnen staan en minder of erg actief kunnen zijn
• KB: Je weet dat genen die aanstaan eiwitten aanmaken
• Je weet hoeveel chromosomen geslachtscellen bevatten
• Je weet hoe een nieuw organisme ontstaat (geslachtelijke voortplanting)
• Je weet hoe celdeling van lichaamscellen verloopt

Hoe noem je een stukje van een chromosoom dat informatie bevat voor één erfelijke eigenschap?

1. DNA
2. Gen
3. Een paartje
4. Eiwit

Hoe noem je twee genen die bij elkaar horen en informatie bevatten voor dezelfde erfelijke eigenschap?

1. Genenpaar
2. Chromosoompaar
3. Identiek
4. Gelijk

Wat is er waar over een chromosoom?

1. Bevat genen voor één erfelijke eigenschap
2. Bestaat uit lange slierten eiwitten
3. Bevat genen voor veel verschillende eigenschappen
4. In een zaadcel/eicel liggen er 46

Staat een gen altijd aan?

1. Ja
2. Nee

Wat bepaalt of een gen aanstaat of uitstaat?

1. De locatie van de cel
2. De leeftijd van het organisme
3. A & B allebei

Wat maakt een gen als hij aanstaat? (KB)

1. DNA
2. eiwit
3. genotype
4. fenotype

Hoe heten de geslachtscellen van de mens?

Hoeveel chromosomen bevatten geslachtscellen van de mens?

Op welk moment wordt het genotype van een organisme bepaald?

1. Bevruchting
2. Geboorte
3. Ontstaan zaadcel/eicel
4. Celdeling

Welke van de twee kan na de bevruchting nog veranderen?

1. Genotype
2. Fenotype

Bij celdeling ontstaan er uit de moedercel twee nieuwe cellen. Hoe noem je die?

Hebben dochtercellen hetzelfde genotype als de moedercel?

1. Ja
2. Nee

Lesdoelen

• Je weet dat het genenpaar voor een erfelijke eigenschap uit twee gelijke genen of uit twee ongelijke genen kunnen bestaan
  
• Je weet dat een mutatie een verandering in het genotype is (mutatie=verandering DNA)
  
• Je weet welke mutagene invloeden die mutaties veroorzaken
  
• Je weet dat door een mutatie een kankergezwel kan ontstaan
  
• Je weet dat door mutaties en geslachtelijke voortplanting variatie in genotypen ontstaat

Gelijke en ongelijke genenparen

Net als je chromosomen, liggen ook je genen in paartjes. 

Zij bevatten informatie voor dezelfde erfelijke eigenschap, maar die informatie 

kan wel verschillen!

Gelijke en ongelijke genenparen

Bij gelijke genenparen is de informatie hetzelfde, zoals:

- twee genen voor blonde haarkleur

- twee genen voor bruine ogen

Bij ongelijke genenparen is de informatie verschillend, zoals:

- één gen voor blond haar en één gen voor zwart haar

- één gen voor steil haar en één gen voor krullend haar

Fenotype en genotype

Je hebt van beide ouders de helft van je genotype gekregen. Dit is een unieke combinatie. Niemand heeft hetzelfde genotype als jij. (Alleen bij eeneiige tweeling is dat zo.)

Door een DNA-verwantschapstest kan onderzocht worden wie de vader of moeder van iemand is.

Geslachtelijke voortplanting

Tijdens de bevruchting staat het genotype van een organisme vast: 50% vader + 50% moeder

Zo ontstaan er verschillende genenparen > dit zorgt voor de variatie in genotypen

Mutatie

Chromosomen (en dus genen) bestaan uit DNA. 

Soms raakt DNA beschadigd, waardoor soms ook de erfelijke informatie verandert. Die verandering noemen we een mutatie.

Door de mutatie verandert het genotype. Soms is dit zichtbaar in het fenotype. Het organisme waarbij de mutatie zichtbaar is noemen we een mutant. Bijvoorbeeld een albino.

Mutagene invloeden

Mutaties kunnen ontstaan door schadelijke invloeden uit het milieu. 

Doordat deze invloeden DNA kunnen beschadigen en mutaties kunnen veroorzaken, noemen we deze invloeden mutageen.

Nieuwe genotypen

Er kunnen drie dringen gebeuren bij een mutatie:

1. Er gebeurt niets, de mutatie heeft geen invloed
2. De mutatie heeft schadelijke gevolgen (ontstaan kanker)
3. De mutatie zorgt voor voordeel (bijv. schutkleur)

Als de mutatie ontstaat in geslachtscel kan hij doorgegeven worden aan nakomelingen. De mutatie wordt dan onderdeel van het genotype. Zo zorgen ook mutaties voor variatie in het genotype.

Ontstaan van kanker

Evaluatie lesdoelen

• Je weet dat het genenpaar voor een erfelijke eigenschap uit twee gelijke genen of uit twee ongelijke genen kunnen bestaan
  
• Je weet dat een mutatie een verandering in het genotype is (mutatie=verandering DNA)
  
• Je weet welke mutagene invloeden die mutaties veroorzaken
  
• Je weet dat door een mutatie een kankergezwel kan ontstaan
  
• Je weet dat door mutaties en geslachtelijke voortplanting variatie in genotypen ontstaat

Huiswerk 14 maart

BB: 5.3 Blz. 28 t/m 34, opdr. 19 t/m 23

KB: 5.3 TB blz. 15 t/m 20, WB blz. 14 t/m 16, opdr. 10 t/m 12

Nakijken.