Grensvervagingen - 13.1 Introductie & Verstrengeling en intra-actie

• Filosofie
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 6

Grensvervaging tussen fysieke en niet-fysieke verschijnselen

Barad

- Intra-actie

- Perform en becoming

- Wetenschapsfilosofische en ethische implicaties

Haraway

- Onbepaaldheid van materie

Donna Haraway (1944)

Kritiek op de dualistische manier* van denken in de filosofie en de neiging om het een boven de ander te stellen

Voorstel: vervaag die grenzen!

Rechtvaardiger en de beoogde grenzen zijn vaag

De mens heeft geen essentiële kenmerken.

* dichotome denken

A Cyborg Manifesto

Het beeld van een cyborg* helpt grenzen te vervagen.

Samengestelde identiteiten, verschillende ervaringen en tegenstrijdige standpunten kunnen naast elkaar bestaan.

Haraway's

A Cyborg Manifesto

Onbepaaldheid van materie: grens tussen fysieke en niet-fysieke verschijnselen verdwijnt.

Mobiele telefoons bevatten tastbare onderdelen maar ook signalen en straling.

Christiaan Huygens

Isaac Newton

Fenomenologie

Fenomenologen vertrekken vanuit de beleefde ervaring.

Dubbelaspect: we hebben een lichaam en zijn een lichaam.

Ze zijn apart te beschrijven, maar niet apart te ervaren.

Fenomenologische dubbelaspect en kwantumtheorie

Vereniging van tegenstrijdige aspecten

13.1 Verstrengeling en intra-actie

Karen Barad

1956

Wij zijn geen zelfstandig denkend subject tegenover de wereld die wij onderzoeken.

Wij bestaan niet op onszelf, maar worden een individu dat handelt, ervaart en denkt in 'intra-actie'.

Intra-actie; ontstaan van een fenomeen tijdens een intra-actie.

Dit is anders dan interactie. Interactie gaat uit van elementen die van tevoren onafhankelijk van elkaar bestaan en vanuit die positie met elkaar kunnen interacteren.

Verstrengeling van materiaal en betekenis

Begrip van intentionaliteit en handelingsvermogen herzien.

Handelingsvermogen is geen eigenschap van een individueel ding of mens, het is een kwestie van intra-actie.

Elementen (dingen, onderzoekers, instrumenten) ontstaan bij intra-actie.

Barad

De grens tussen dingen, onderzoekers, apparaten wordt pas duidelijk wanneer ze met elkaar intra-acteren, daarbij voeren, perform, ze elkaars grenzen uit (brengen voort).

Elke grens die we trekken ontstaat (becoming) als fenomeen in praktijk van intra-actie.

Implicaties

De werkelijkheid bestaat uit handelingen; intra-acties (perform) waaruit fenomenen ontstaan (becoming).

Iets wetenschappelijk onderzoeken is niet de werkelijkheid beschrijven, maar werkelijkheid maken.

Je maakt (opnieuw) het verleden en toekomst.

Wetenschapsfilosofische en ethische implicaties!

Ethische implicatie

Onderzoek doen is risicovol, je brengt iets teweeg wat je niet altijd kunt voorzien, maar waarvoor je wel verantwoordelijk bent.

Verantwoordelijkheid hoeft niet altijd ten opzichte van een mens te zijn.

Wanneer we grenzen trekken en met begrippen onderscheid maken tussen fenomenen, verbinden we ons er juist mee en dat geeft de verplichting om er zorg voor te dragen.

Eindterm 18

18. De kandidaten kunnen de opvattingen van Haraway, Morton, Despret, Latour, Hayles, Barad, Harari

en Rasch over de grensvervagingen omtrent de mens uitleggen, vergelijken, toepassen en evalueren.

Daarbij kunnen zij de volgende standpunten betrekken:

• dat door de grensvervagingen de vraag naar het wezen van de mens opnieuw en anders
benaderd moet worden (Haraway);
• dat er bij de grensvervagingen kanttekeningen kunnen worden geplaatst vanuit ethisch,
kentheoretisch en wetenschapsfilosofisch perspectief;
• dat de grens tussen mens en dier is vervaagd (Morton, Despret);
• dat de grens tussen levend en niet-levend is vervaagd (Latour, Hayles);
• dat de grens tussen fysiek en niet-fysiek is vervaagd (Barad, Harari, Rasch).

Eindterm 21

21. De kandidaten kunnen uitleggen en evalueren dat volgens Barad, Harari en Rasch de grens tussen fysiek en niet-fysiek is vervaagd. Daarbij kunnen zij betrekken:

• de begrippen ‘intra-actie, ‘algoritme’, ‘techno-humanisme’, ‘dataïsme’ en ‘het else’;
• een uitleg van Haraways opvatting over de grensvervaging tussen fysiek en niet-fysiek;
• een uitleg van Barads argument dat de mens een verstrengeling van materiaal en betekenis is/wordt;
• een uitleg van Harari’s argument dat de mens data wordt;
• een uitleg met tekstfragment 16 van Rasch’ kanttekening dat het dataïsme mensen reduceert tot karikaturale profielen.

Intra-actie

Bij intra-actie worden grenzen tussen uitgevoerd (perform) en ontstaan (becoming) fenomenen. Bijvoorbeeld de grenzen tussen dingen, onderzoekers, apparaten en concepten (fenomenen).