8.3 Democratisering + 8.4 confessionelen en feministen

• Geschiedenis
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 4

8.3 Democratisering
(Engeland, Nederland, Duitsland)

KA: Voortschrijdende democratisering, met deelname van steeds meer mannen en vrouwen aan het politieke proces

Leerdoel

Aan het eind van deze lessenserie kun je uitleggen:

• hoe de democratie zich ontwikkelde in Groot-Brittannië
• hoe de democratie zich ontwikkelde in Nederland
• hoe de democratie zich ontwikkelde in Duitsland

Democratisering (1815-1919)

Democratisering is het streven naar politieke medezeggenschap.

Dus:

Mensen willen meepraten.

Groot-Brittannië: een geslaagde democratisering

Democratie in Groot-Brittannië 1/2

Vanaf 1688 accepteerde de koning de macht van het parlement, die bestond uit:

• Hogerhuis (aangesteld door koning)
  
• Lagerhuis (vertegenwoordigers districtenstelsel)
• Probleem: steden ondervertegenwoordigd in districten. Plattelandsgemeenten oververtegenwoordigd

Gebruik bron 4.
Twee beweringen over de voorstellen van de commissie:
1. Uit de voorstellen blijkt dat de Britse samenleving door de industriële revolutie is veranderd.
2. De voorstellen dragen bij aan de democratisering van Groot-Brittannië.
2p Ondersteun beide beweringen, waarbij je telkens aangeeft welk voorstel van de commissie erbij past.

Maken 

OZK 3, 4, 5

Democratisering in Nederland: ook een succes(?)

Wat is een rechtsstaat?

Van Bataafse republiek naar Koninkrijk

• Nederland van 1795-1813 onder Frans bewind
• Eerste grondwet in  1798
  Grondwettelijke (burger)rechten en plichten
  Gekozen volksvertegenwoordiging
  Gelijkheid ongeacht geboorte, bezitting of rang
• 1813: Willem  Frederik van Oranje soeverein vorst 
• 1815: Koning Willem I van Oranje --> waarom? 
  

Restauratie in de Nederlanden

• 1815: Verenigd Koninkrijk der Nederlanden (België, Luxemburg, Nederland) onder koning Willem I van Oranje
• Bufferstaat tegen Frankrijk
• Grondwet die macht koning omschreef
  Parlement kon grotendeels genegeerd worden door koninklijke besluiten

Standpunten liberalen t.a.v. Restauratie

• Bezorgd over herstel machtsstructuren
  Koningen gedragen zich als absolute vorsten
• Doelen: Burgerlijke vrijheden en politieke invloed voor het (succesvolle) volk
• Rijke mensen tonen immers ondernemers- en leidinggevende kwaliteiten
• Grondwetsherziening 1840
  Afscheiding België  + strafrechtelijke ministeriële verantwoordelijkheid
• Koning Willem II volgt afgetreden vader op 
• Liberalen grijpen hun kans in 1848
  
  

Revolutiejaar 1848

• Opstanden in Europa
  Mislukte oogsten
  Stijgende prijzen
• Burgers grijpen kans --> hervormingen
  Frankrijk van koninkrijk naar republiek
  Duitse eenheid binnen handbereik (mislukt)
• Ook in Nederland grote problemen
  Bijna failliet
  Hongersnood door aardappelmisoogsten (1845-1848)
• Koning Willem II zwicht voor druk --> grondwetswijziging 
  
  

Grondwetswijziging 1848

• Johan Rudolph Thorbecke herschrijft grondwet: 
  

1. Ministers verantwoording schuldig aan parlement, niet de koning
   
2. Koning blijft staatshoofd, maar onschendbaar: ministers zijn verantwoordelijk voor hem
   
3. vrijheid van godsdienst
   
4. emancipatie van de katholieken:
   
5. Censuskiesrecht: Degene die betaalt, bepaald (+- 73.000 mannen in 1848). 

1. Herhaling: De grondwetten van 1814-1848

Wat waren de (belangrijkste) wijzigingen van de grondwet in 1814, 1840 en 1848? 

Democratisering in Duitsland (1/2) 

• Tot 1871 bestond Duitsland uit verschillende deelstaten
• De sterkste deelstaat was Pruisen. Pruisische koning had onbeperkte macht (verlicht absolutisme).
• 1848: gevechten in Berlijn leiden tot:
  1. Invoering grondwet
  2. Parlement krijgt budgetrecht
  

Democratisering in Duitsland (2/2

• Parlement onmachtig: conservatieven blijven aan de macht
• 1871: Duitse deelstaten verenigden zich in Duitse Rijk. Leger en adel aan de macht
  
• Pas in 1918 werd Duitsland een democratie 

Maken paragraaf 8.3 

OZK: 1, 3, 4, 6 en
HD 1A, 2B, 5, 7. 

8.4 Verdere democratisering en de emancipatiebewegingen confessionalisme en feminisme

KA:
- Voortschrijdende democratisering, met deelname van steeds meer mannen en vrouwen aan het politieke proces

- De opkomst van de politiek-maatschappelijke stromingen:

liberalisme, nationalisme, socialisme, 

confessionalisme en feminisme

Emancipatie der katholieken

• Opkomende protestantisme onderdrukt in de Spaanse Nederlanden
• Republiek scheidt zich af in 1635, sindsdien ... 
• Rooms-Katholieken achtergesteld
  Geen openbare functies, schuilkerken, tweederangs burgers
• In Franse tijd (1795-1813) katholieken boven protestanten
• Sinds 1813 bevoorrechte positie kwijt
• 1848: Grondwet geeft geloofsvrijheid 
• 1853: herstel bisschoppelijke hiërarchie in Nederland

RK Schuilkerken in Nederland

Dit is in Abrahams Schoot, RK, Gorinchem

De Rode Hoed, A'dam

Maria en Ursula kerk, RK, Delft

Penninckshuis, Doopsgezind, Deventer

Sint-Bonifatiuskerk Dokkum, 1872

Sint-Vitus kerk Blauwhuis, 1871 

Evaluatievragen

C. Bedenk een reden waarom Rooms-Katholieken werden achtergesteld bij andere geloofsgroepen
D. Bedenk een reden waarom geloofsvrijheid werd opgenomen in de grondwet van 1848

Schoolstrijd en de opkomst van politieke partijen

• Confessionelen strijden tegen liberalisme/socialisme en toenemend ongeloof. Voeren ook de Schoolstrijd: 
• Gelijkstelling (financieel) voor openbare en bijzondere scholen
• Openbaar = voor iedereen
• Bijzonder = specifieke levensbeschouwing/geloof is leidend 
• Om eisen kracht bij te zetten richten confessionelen politieke partijen op 
• Kuypers Anti-Revolutionaire Partij (1879), Liberale Unie (1885), Sociaal-Democratische Arbeiderspartij (1894), Katholieke Algemene Bond (1904), 
• Politieke partijen en achterban 'keren naar binnen'. Weinig contact met anderen

Evaluatievraag

E. Bedenk met welk motief liberalen in Nederland gesubsidieerd bijzonder onderwijs afkeurden

Evaluatievragen

F. Wie worden er bedoeld met 'die bende'? 

G. Wie spreekt er? De man of de vrouw? Leg je antwoord uit. 

Grondwetswijziging 1887 

• Censuskiesrecht grotendeels afgeschaft
  Kiesrecht op basis van ' kentekenen van geschiktheid' 
• Kentekenen niet omschreven --> caouthouc (rubber) artikel
  Percentage stemmende mannen naar 68% in 1917
• Vrouwen mochten niet stemmen!

In 1883 probeerde de eerste vrouwelijke arts van Nederland, Aletta Jacobs, gebruik te maken van het ontbreken van de uitsluiting van vrouwen bij het kiesrecht. Zij wilde zich in Amsterdam op de kiezerslijst laten plaatsen. Het verzoek werd echter afgewezen, ook na een proces dat eindigde bij de Hoge Raad.

www.hetklokhuis.nl

Feminisme in Nederland 

• Nederland zat rond eeuwwisseling in uitzonderlijke positie:
  Late industrialisatie (+- 1850)
  Weinig werkende vrouwen 
  
• Ook in Nederland onvrede over achtergestelde positie van de vrouw:
  Geen vrouwenkiesrecht
  Geen scholing, noch gelijke kansen op arbeidsmarkt
• Succes: Pacificatie (1917)
  Schoolstrijd wordt opgelost + Actief kiesrecht voor mannen
  Passief kiesrecht voor vrouwen (wel verkiesbaar, niet stemmen) 
  
• 1919: ook actief kiesrecht voor vrouwen

Wilhelmina Drucker (1847-1925

Aletta Jacobs (1854-1929)

Verwerkingsopdracht 

Beredeneer in hoeverre de strijd van de verschillende negentiende-eeuwse emancipatiebewegingen een succes was. Doe dat door:

• vier emancipatiebewegingen te noemen
• per emancipatiebeweging aan te geven welk(e) doel(en) zij nastreefden
• per doel aan te geven of het behaald is
• een beredeneerde conclusie te trekken in hoeverre zij succesvol waren. 

Maken 8.4 

OZK 1, 3, 4

HD: 1, 5, 6

Filmfragment: de grondwet, 1814-1917