Afleiding en samenstelling

• Nederlands
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 1,2

Welkom

Over taal

Afleiding en samenstelling

Nederlands

Lesprogramma

• Uitleg samenstelling en afleiding.

• Oefeningen maken.

Galgje...

Leerdoelen

Aan het eind van deze les...

• weet je wat samenstellingen en afleidingen zijn.

• kun je herkennen en uitleggen wat het verschil is tussen een afleiding en een samenstelling.

• kun je met gegeven grondwoorden samenstellingen en afleidingen maken.

• kun je bij het schrijven van een tekst op de juiste manier samenstellingen en afleidingen schrijven.

Samenstelling

• Alle delen (twee of meer) kunnen zelfstandig voorkomen.

• Vaak twee zelfstandige naamwoorden.

• Soms ook een combinatie van zelfstandignaamwoord met een bijvoeglijknaamwoord, telwoord, werkwoord of afkorting

Samenstelling

• een voorzetsel en een werkwoord: op en bellen worden samen opbellen;
  
• een bijvoeglijk naamwoord en een zelfstandig naamwoord: arm en lui worden samen armelui;
  
• een werkwoord en een zelfstandig naamwoord: spinnen en wiel worden samen spinnewiel;
• een telwoord en een zelfstandig naamwoord: 24 en tal worden samen 24-tal.

Afleiding

• Woord waarvan niet alle delen zelfstandig kunnen voorkomen.
  
  
• Verkleinwoorden, meervouden en werkwoordsvervoegingen zijn voorbeelden van afleidingen.

• Een grondwoord vormt de basis en daaraan zijn voor- en/of achtervoegsels toegevoegd.

Afleidingen

Er zijn drie soorten afleidingen:

1. voorvoegsel + kernwoord: voorbeelden van voorvoegsels zijn: be-, ont-, ge-; gelach

2. kernwoord + achtervoegsel; voorbeelden van achtervoegsels zijn: -heid, -tje, -rijk, -loos; belangrijk

3. combinaties zoals voorvoegsel + kern + achtervoegsel:

bloempje (-pje is geen zelfstandig woord, maar een achtervoegsel),

typiste (met -e afgeleid van typist, dat zelf ook weer een afleiding is van de werkwoordstam typ met het achtervoegsel -ist),

baby's (een afleiding van baby) en

suisde (een afleiding van suizen).

berusting (be- een voorvoegsel en -ing een achtervoegsel)

Verbind de grondwoorden met het passende voor- of achtervoegsel

a

her

vol

on

aller

liefde

kennen

beste

eerlijk

sociaal

Voorvoegsels

• Er bestaan veel woorden met be-, ge-, her-, on(t)-, ver-, wan-, en aarts- ervoor.
  
  
• Deze korte stukjes zijn voorvoegsels, je schrijft ze altijd op dezelfde manier. 

Voorvoegsels zet je altijd voor een woord, zoals het woord  zelf al aangeeft: voorvoegsel. Het gaat dus om het eerste deel van een woord.

Voorbeelden 

• gezang
• beantwoorden
• herzien
• ontcijferen
• vergeven
• wangedrag
• aartsrivaal 

Achtervoegsels

• Er zijn veel woorden met -heid, -lijk, -ing, -ig, -er, -erd, -aar, -aard, -baar, -rik of -isch erachter. 
• 
  
• Deze korte stukjes zijn achtervoegsels.
  
  
• je schrijft ze altijd op dezelfde manier. 

achtervoegsels zet je altijd achter een woord, zoals het woord zelf al aangeeft: achtervoegsels. Het gaat dus om het laatste deel van een woord.

Voorbeelden 

• blijheid
• duidelijk
• afdeling
• aardig
• aansteker
• eigenaar
• aaibaar
• fantastisch

-(i)teit biodiversiteit

-kundig vakkundig

-(e)lijk wetenschappelijk

-rijk waterrijk

-vaardig slagvaardig

-wekkend angstwekkend

-achtig kinderachtig

-baar onoplosbaar

-eus nerveus, matineus

-heid werkloosheid

-ief subjectief

-ig gelukkig

-isme socialisme

Veelvoorkomende achtervoegsels

Waarom?

• Door voor- en achtervoegsel verandert de betekenis van een woord.
  
  
• Kijk dus altijd goed in de zin wat er precies bedoeld wordt.
  
  
• Het einde van de film is prachtig.
• De docent kan eindeloos doorzeuren over mijn punt.

Oefening

woorden maken

In de volgende dia's moet je zoveel mogelijk woorden opschrijven door een voor- of achtervoegsel toe te voegen.

Bijvoorbeeld: beleefd

- onbeleefd -  onbeleefdheid - beleefdheid  -

besmetten

vinden

einde

Wat is de betekenis van het voorvoegsel anti-?

1. zonder
2. opnieuw
3. tegen
4. verkeerd

Wat is de betekenis van het voorvoegsel mis-?

1. zonder
2. opnieuw
3. niet meer
4. verkeerd

Wat is de betekenis van het voorvoegsel ex-?

1. zonder
2. opnieuw
3. niet meer
4. slecht

Wat is de betekenis van het voorvoegsel wan-?

1. zonder
2. opnieuw
3. niet meer
4. slecht

Wat is de betekenis van het voorvoegsel her-?

1. zonder
2. opnieuw
3. niet meer
4. niet

Oefening

woorden met achtervoegsels

In de volgende dia's moet je een woord opschrijven dat past bij de omschrijving. Dit is een woord met een achtervoegsel.

Bijvoorbeeld: te drinken - drinkbaar

uit te klappen

te betalen

dat wat je gebakken hebt

Maak de juiste combinaties van de
volgende voorvoegsels en woorden:
her, wan, hoop, kansen

Maak de juiste combinaties van de
volgende voorvoegsels en woorden:
ont, ge, ploffen, zaag

Aan de slag!

• Kijk je huiswerk over Hoofdletters na

• Maak vervolgens de opdracht over samenstellingen/afleidingen

• Afronding
• Samenstellingenspel

Afronding

Wat is het verschil tussen een samenstelling en een afleiding?