Oefening erfelijkheid 2023 5H

• Biologie
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 4

Oefening erfelijkheid 2023

Hoe ontstaan geslachtschromosomen?

1. Meiose
2. Mitose

Welke beschrijving hoort bij welk begrip?

Bevat informatie over één erfelijke eigenschap

Bestaat uit DNA en eiwitten

Is een variant van een gen

De stof die de code bevat over erfelijke eigenschappen

Chromosoom

Allel

DNA

Gen

Welke term wordt beïnvloed door zowel je DNA als je milieu?

1. genotype
2. fenotype
3. chromosomen
4. genexpressie

Bij cavia's is korte haren dominant over lange haren.
Twee heterozygote cavia's paren met elkaar en krijgen jongen.

Welke verhouding in fenotypes verwacht je bij de nakomelingen?

1. 100% lange haren
2. 100% korte haren
3. 25% lange haren / 75% korte haren
4. 25% korte haren / 75% lange haren

	A	a
A	AA	Aa
a	Aa	aa

Uitleg:

dominant/recessief

A korte haren

a lange haren

fenotype verhouding:

korte haren : lange haren = 3 : 1  of: 75% : 25%

Bij konijnen is de vachtkleur zwart dominant over wit. Een homozygoot zwart konijn wordt enkele malen gekruist met een wit konijn.
Hoe groot is de kans op witte konijntjes?

1. 100%
2. 75%
3. 50%
4. 0%

	A	A
a	Aa	Aa
a	Aa	Aa

Uitleg:

dominant/recessief

A zwart

a wit

fenotype verhouding:

100% zwart, dus 0% kans op wit

Intermediair overerven

zwart : grijs : wit = 1:2:1

Er zijn drie fenotypen, dus er is een intermediair fenotype. 

Zwart: K^zK^z, Wit: K^wK^w, Grijs: K^zK^w   

K is van 'kleur', ook genoteerd  als I , van 'intermediair'

Zwart: I^zI^z, Wit: I^wI^w, Grijs: I^zI^w 

Kruisingsschema maken van: K^zK^w x K^zK^w

Bij een runderras is de vachtkleur rood of wit of rood-wit gevlekt. De vachtkleur is een erfelijke eigenschap. Als een homozygoot rood rund wordt gekruist met een homozygoot wit rund zijn alle nakomelingen rood-wit gevlekt. Het fenotype van deze nakomelingen wordt intermediair genoemd.

Twee rood-wit gevlekte runderen worden met elkaar gekruist. Hoe groot is de kans op een witte nakomeling bij deze kruising?

1. 0%
2. 25%
3. 50%
4. 75%

Stambomen

Als vaders  X^AY: dan hebben alle dochters het dominante allel, want vaders geven de X aan hun dochters.

Als moeders  X^aX^a: dan hebben als haar zonen het recessieve allel. (want van de vader krijgen ze Y^-)

Welke eigenschap is dominant, ziek of gezond?
Leg uit hoe je dat kunt zien.

Uit de resultaten van één bepaalde kruising is met zekerheid af te leiden, dat het gen voor korte haren dominant is.

Welke kruising is dit?

1. kruising 1 x 2
2. kruising 3 x 4
3. kruising 5 x 6

	A	a
A	AA	Aa
a	Aa	aa

Uitleg:

dominant/recessief

A korte haren

a lange haren

5 en 6 zijn heterozygoot, hun nakomeling heeft lange haren.

fenotype verhouding:

korte haren : lange haren = 3 : 1  of: 75% : 25%

X-chromosomale overerving

X-chromosomale overerving

Sommige allelen liggen op het X-chromosoom. 

Het Y-chromosoom is kort en bevat weinig informatie. (Wel een paar)

Vrouwen: X^AX^A of X^AX^a of X^aX^a

Mannen: X^AY of X^aY  (dus op Y zit geen allel!!, tenzij expliciet vermeld!)

Kleurenblindheid is een aandoening die X-chromosomaal recessief overdraagt. De vader van een zwangere, kleurenziende vrouw is kleurenblind. Haar man niet. Ze weten dat het kind een jongen wordt.
Hoe groot is de kans dat hij kleurenblind is? Maak een stamboom en kruisingsschema.

1. 0%
2. 25%
3. 50%
4. 100%

Letale allelen

Letale allelen

Bij twee dominante allelen sterfte in een vroeg embryonaal stadium. 

Bijv. bij manx katten wordt het ontbreken van de staart veroorzaakt door een dominant allel, wat letaal is als er twee van aanwezig zijn.

Twee Manx katten krijgen nakomelingen. Hoe groot is de kans dat het eerstgeboren jong een staart heeft?

1. 25%
2. 33%
3. 67%
4. 75%

Uitleg

De ouderkatten hebben geen staart, dus moeten wel Aa zijn (anders waren ze nooit geboren.)

Streep het genotype dat sterft altijd meteen door! aa is 1 : 3 ofwel 33% (en niet 25%)

Multipele allelen

Multipele allelen

Bij deze variant van overerving is er sprake van meerdere allelen (dus meer dan 2) per gen.

Een voorbeeld hiervan zijn de bloedgroepen. 

Daar zijn 3 allelen bij betrokken, namelijk I^A, I^B en i. (dus twee intermediaire allelen die beiden dominant zijn over i)

Een vrouw is voor de tweede keer getrouwd. Haar eerste echtgenoot had bloedgroep A en haar zoontje had type O. Haar tweede echtgenoot heeft type B en hun kind heeft type AB. Wat is het genotype van de vrouw?

Janna heeft bloedgroep A. Haar moeder heeft bloedgroep O. Samen met Joost heeft ze 3 kinderen. Joost heeft bloedgroep A en is heterozygoot. Welke bloedgroepen kunnen er voorkomen bij de kinderen? Maak stamboom, maak kruisingsschema's.

1. Bloedgroep A en bloedgroep B
2. Alleen bloedgroep A
3. Bloedgroep A en bloedgroep AB
4. Bloedgroep A en bloedgroep O

Dihybride kruisingen

Dihybride kruising

Kruising waarbij je naar de overerving van twee eigenschappen kijkt. Bv Haarkleur en oogkleur

Niet gekoppeld: de genen liggen op verschillende chromosomen. 

Bijv: 

zwart is A, bruin is a 

effen is B, gevlekt is b 

Dihybride kruising

Gekoppelde overerving: twee eigenschappen die op hetzelfde chromosoom liggen. 

De A en B worden dus altijd samen doorgegeven, net als a en b.  

AaBb geeft 4 mogelijke gameten: AB, Ab, aB en ab

AaBb geeft 2 mogelijke gameten AB en ab

Bij de mens komen twee gekoppelde genen voor: A en B. Hoe groot is de kans dat een vader en een moeder met een chromosoompatroon zoals hiernaast een kind krijgen met genotype aaBb?