les 4: rek en druk in de aardkorst

• Aardrijkskunde
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 5

Deze les

• Hoe  en waar ontstaan zware en lichte aardbevingen en tsunami's?
• Aardbeving meten: momentmagnitudeschaal
• Hoe ontstaat bij convergentie een plooiingsgebergte?
• Hoe ontstaat bij divergentie een riftsysteem?
• Welke geomorfologische verschijnselen zie je bij een riftsysteem?

Uitleg met voorbeelden

werk aan weektaak

Wat gebeurt er?         A

B

C

D

• ook zware aardbevingen

• alleen lichte aardbevingen

• ook zware aardbevingen

Voor zware aardbevingen heb je flinke drukopbouw nodig.

Zware of lichte aardbeving?

1. hoe groter de opgebouwde druk, hoe zwaarder de aardbeving.
   
   
2. hoe ondieper het hypocentrum, hoe zwaarder de aardbeving
   
   
3. hoe dichter bij het epicentrum, hoe zwaarder de beving te voelen is
   
   Of een aardbeving ook rampzalige gevolgen heeft hangt af van de locatie.

Momentmagnitudeschaal

1 getal hoger = 10x zwaardere beving.

Getal wordt uitgerekend door te kijken naar:

• de afstand van de verschuiving
• de lengte van de breuklijn
• de hardheid van het gesteente

Tsunami in 4 stappen

Kan ook ontstaan bij een explosieve vulkaanuitbarsting.

Als deel vulkaan in zee terecht komt.

Tsunami travel time

www.ncei.noaa.gov

Hoe komen deze visfossielen op 5km hoogte in de Himalaya?

2 continentale korsten naar elkaar toe

zware aardbevingen

plooiingsgebergte

geen actief vulkanisme

Uit elkaar: continent: zorgt voor breukgebergte

- Warmte is oorzaak: magma stijgt op

- Magma botst tegen de onderkant van de aardkorst (lithosfeer)

- Lithosfeer wordt omhoog geduwd

- Er ontstaan scheuren in de lithosfeer.

Riftsysteem met riftvallei

Uit elkaar continent: Breukgebergte

Breuken in de korst

Lage delen: Slenk

"hoge delen": Horst

Type gebergte: Breukgebergte

ook ontstaat er:

?? welk type eruptie en welke vulkaanvormen?

ook zware of alleen lichte aardbevingen?

Riftsysteem met riftvallei

slenk = omlaag gezakt

horst = hoog gebleven

riftschouder=  omhoog gedrukt door mantel

horst

Ligt in de riftvallei maar is niet naar beneden gezakt.

Slenkt

Ligt in de riftvallei, is naar beneden gezakt (afgeschoven).

omdat water van hoog naar laag stroomt is deze laagte vaak gevuld met water. In het landschap zie je de slenk dus vaak als een langgerekt meer.

riftschouders

De riftschouders bevinden zich aan beide zijden van de riftvallei.

Deze delen zijn door het magma iets omhoog geduwd.

Uit elkaar continent: Breukgebergte

Breuken in de korst

Lage delen: Slenk

"hoge delen": Horst

Type gebergte: Breukgebergte

ook ontstaat er:

Effusief vulkanisme:

- spleetvulkaan

- schildvulkaan

Lichte aardbevingen

Riftsysteem met riftvallei

slenk = omlaag gezakt

horst = hoog gebleven

riftschouder=  omhoog gedrukt door mantel

horst

Ligt in de riftvallei maar is niet naar beneden gezakt.

Slenkt

Ligt in de riftvallei, is naar beneden gezakt (afgeschoven).

omdat water van hoog naar laag stroomt is deze laagte vaak gevuld met water. In het landschap zie je de slenk dus vaak als een langgerekt meer.

riftschouders

De riftschouders bevinden zich aan beide zijden van de riftvallei.

Deze delen zijn door het magma iets omhoog geduwd.

Uiteindelijk wordt er nieuwe oceanische korst gevormd.

Proces van divergentie gaat door. Oceanische korst vormt zich (basalt).

2 oceanische korsten uit elkaar = Mid-oceanische rug

Soms toch ook zware aardbevingen.

maar dat is langs elkaar!

zijbreuken

Let op, je ziet ook zijbreuken die transform bewegen.

Bedenk in tweetallen hoe die ontstaan kunnen.

Soms toch ook zware aardbevingen bij Mid-Oceanische Rug. Maar daar is een transforme beweging te zien.

zijbreuken

Let op, je ziet ook zijbreuken die transform bewegen.

Bedenk in tweetallen hoe die ontstaan kunnen.

Tektonische aardbevingen in NL

Tektonische aardbevingen in NL

Tektonische aardbevingen in NL

Carboon = 300 miljoen jaar geleden

Laagpakket van Kakert = 12 miljoen jaar oud

Rumpel formatie = 25 miljoen jaar oud

Krijt = 100 miljoen jaar geleden

Tongeren formatie = 35 miljoen jaar oud

afschuiving gaat langzaam maar in schokken: zo'n 5 cm per 1000 jaar

Hoe ontstaan zware en lichte aardbevingen?

 

Het verschil tussen Schaal van Richter en Schaal van Mercalli

Hoe werkt een tsunami?

	uit elkaar divergent	naar elkaar toe convergent	langs elkaar transform
continentaal - continentaal	.............................. ... aardbeving ... vulkanisme	........................................ ..... aardbeving ......vulkanisme	........ aardbevingen ...... vulkanisme
oceanisch - oceanisch	mid-oceanische rug lichte aardbeving effusief vulkanisme	...... aardbeving risico ............... .......... vulkanisme	....... aardbevingen ....... vulkanisme
continentaal - oceanisch		.......... aardbeving risico .............. ......... vulkanisme	...... aardbevingen ....... vulkanisme

Maak het schema af

	uit elkaar	naar elkaar toe	langs elkaar
continentaal - continentaal	riftsysteem lichte aardbeving effusief vulkanisme	plooiingsgebergte ook zware aardbeving geen vulkanisme	ook zware aardbevingen geen vulkanisme
oceanisch - oceanisch	mid-oceanische rug lichte aardbeving effusief vulkanisme	ook zware aardbeving risico tsunami explosief vulkanisme	ook zware aardbevingen geen vulkanisme
continentaal - oceanisch		ook zware aardbeving risico tsunami explosief vulkanisme	ook zware aardbevingen geen vulkanisme