Samenstellingen -en, -e, -s

• Nederlands
• MBO
• Studiejaar 1

Lesdoel

Spelling Samenstellingen

- Je kunt uitleggen hoe je samenstellingen schrijft en wanneer je een tussenletter gebruikt.

Wat is een
samenstelling?

Als de samenstelling van een woord ook één persoon of ding betekent, dan schrijf je het aan elkaar. Ook als het woord erg lang wordt.

kindercarnavalsoptochtvoorbereidingswerkzaamheden

lagekostenluchtvaartmaatschappij

Stel een nieuw woord samen:

fiets + sleutel = fietssleutel

operatie + kamer = operatiekamer

water + leiding = waterleiding

leiding + water = leidingwater

Als er verwarring is over de uitspraak, komt er een koppelteken (-) tussen de woorden

Klinkerbotsing:

zee-egel

auto-ongeluk

Samenstelling -en, -e, -s

Groentesoep of groentensoep

kippehok of kippenhok

rodekool of rodenkool

De hoofdregels

1. Linkergedeelte een zelfstandig naamwoord? Nee? -e
2. ZNW met meervoud van het zelfstandig naamwoord op -en?
Rozengeur, paardenbloem 
3. ZNW met meervoud op -es? -> e
Horlogezaak, aspergesoep
4. ZNW met meervoud op -en en -es? ->  e 
Groentesoep, secondelijm

Hoofdregel:

een samenstelling krijgt als tussenletter (e)n als het eerste deel van de samenstelling een zelfstandig naamwoord is dat in het meervoud eindigt op –en:

Boekenkast (boek- boeken

Stoelendans (stoel- stoelen)

fietsenstalling

Klinkerbotsing

Plaats een koppelteken:

mee-eter

achttiende-eeuws

radio-omroep

contra-aanval

villa-achtig

Klinkerbotsing gebeurt bij twee klinkers die van zichzelf al een klank vormen;

OO: auto-ongeluk

Ee: achttiende-eeuws

Aa: zebra-aanval

IJ: ski-jack

Ii

Uu

Ui

Oe

macro + economie

1. macro-economie
2. macroeconomie
3. macroëconomie

na + apen

1. naapen
2. na-apen
3. naäpen

privacy + instelling

1. privacy-instelling
2. privacyinstelling
3. privacyïnstelling

auto + alarm

1. auto-alarm
2. autoälarm
3. autoalarm

Wat is het meervoud van seconde?

1. seconde
2. secondes
3. secondes/seconden
4. seconden

vijf+seconde+regel

1. vijf seconden regel
2. vijf secondenregel
3. vijf seconderegel
4. vijf-seconderegel

Jullie zijn BEER + GOED bezig! Begrijpen jullie deze GEDACHTE + GANG van de spelling?

1. berengoed, gedachtengang
2. beregoed, gedachtengang
3. berengoed, gedachtegang
4. beregoed, gedachtegang

uitzonderingen op de hoofdregels 

1. Zelfstandige naamwoorden met geen letterlijke, maar een versterkende betekenis: apetrots, beresterk, takkewijf

2. Unieke personen en zaken: Koninginnedag, hellevuur, maneschijn

3.Samenstellingen waarbij de aparte delen onherkenbaar zijn: 

papegaai, bakkebaard, bullebak

De (1) maffiabaas stuurde zijn (2) een liefdesbrief vanuit de gevangenis.

1. 1 = gewetenloze 2 = schattenbout
2. 1 = geweteloze 2 = schattebout
3. 1 = gewetenloze 2= schattebout
4. 1 = geweteloze 2= schattenbout

Meneer de (1) denkt dat we op 30 april nog steeds (2) vieren.

1. 1 = Koekepeer 2= Koninginnedag
2. 1 = Koekenpeer 2 = Koninginnendag
3. 1= Koekenpeer 2= Koninginnedag
4. 1= Koekepeer 2 =Koninginnendag

In een (1) bos haalden de jongens (2) uit, totdat ze een heus (3) ontdekten. Dat vonden ze (4).

1. 1= pikkendonker, 2= kattenkwaad, 3=berenhol, 4= Reuzenspannend
2. 1= pikkedonker, 2 = kattekwaad, 3 = berehol, 4 = reuzespannend
3. 1 = pikkedonker 2= kattenkwaad, 3= berenhol, 4= reuzespannend
4. 1= pikkendonker, 2= kattekwaad 3 = berehol, 4 = reuzenspannend

Samenstellingen met een tussenklank-s

Je schrijft de tussenklank-s als je die hoort in de samenstelling.

• Dorp + gek = dorpsgek

• Dorp + straat = dorpsstraat

Als het tweede deel van de samenstelling begint met een 's', hoor je niet of er een tussenklank-s moet staan.

Vervang dan tweede deel door een ander woord.

• Station + straat
  
  
• Meisje + speelgoed

• voorjaar + show

• bruid + sluier

Aan de slag

Taalblokken

• Spelling en Grammatica

Spelling-> Samenstellingen (alles)
Bouwsteen 1, Lezen en Luisteren: t/m 56

• Tussentoets Bouwsteen 1 maken
  
• Handleiding over jezelf (inleveren in Teams uiterlijk 2 oktober)

Wat zijn de regels bij tussenletters?

Er zijn diverse vormen van samenstellingen:

- Geen tussenletter                     telefoonhoesje - tafelpoot

- Tussenletters -en-                    bloemenwinkel - leerlingenraad

- Tussenletter -e-                         apetrots - gemeentebestuur

- Tussenletters -s-                       koningszoon - personeelschef

Belangrijk: het eerste deel van de samenstelling bepaalt de regel!

's in samenstellingen:

Als je een ‘s hoort in een andere samenstelling, schrijf je deze ook als je ‘m niet hoort:

Stationsplein – stationsstalling

Stadspark - stadsstaat

Soms schrijven we samenstellingen verkeerd...

omdat we bij het Engels gewend zijn samenstellingen los te schrijven.

Studiemeter

 Aaneenschrijven en tussenklanken  oefening 1 t/m 5 maken