14.1 Het centrale zenuwstelsel

• Biologie
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 5

H14 Zenuwstelsel

Inhoud hoofdstuk

14.1 Bouw centraal zenuwstelsel (onderdelen hersenen) 

14.2 Cellen in het zenuwstelsel

14.3 Impulsgeleiding (hoe gaan signalen door een zenuwcel) 

14.4 Impulsoverdracht tussen neuronen 

14.5 Autonoom zenuwstelsel (onbewuste deel van het zenuwstelsel)

Deze lessonup

- 14.1 Het centrale zenuwstelsel dl1

14.1 Het centrale zenuwstelsel 1

Doel 14.1

Je leert de bouw en de functie van delen van het zenuwstelsel

Begrippen:

Centrale zenuwstelsel, Neuronen, Perifere zenuwstelsel, Grijze- en Witte stof, Myeline, Bloed-hersenbarrière, Tight juntions, Grote hersenen, Hersenbalk, Hersenschors, Sensorische centra, Primaire- en Secundaire centra, primaire- en secundaire motorische schors, Kleine hersenen, Hersenstam,  Verlengde merg 

Het zenuwstelsel bestaat uit het centrale zenuwstelsel en uit zenuwen

1. waar
2. niet waar

Wat hoort niet bij het zenuwstelsel?

1. hersenen
2. zenuwen
3. ruggenmerg
4. zintuigen

Centraal zenuwstelsel (CZS)

Zenuwcellen (neuronen) van de 

hersenen en ruggenmerg 

met ondersteunende cellen.

Perifeer zenuwstelsel

(Uitlopers van) zenuwcellen, 

gebundeld in zenuwen, die 

zintuigen verbinden met het CZS en

het CZS met spieren en klieren.

Zenuw = bundel zenuwceluitlopers

Witte en grijze stof

Grijze stof = Cellichamen met de celkern

Witte stof = Uitlopers met beschermlaag (myeline)

Ruggenmerg

Drie typen neuronen

Sensorische neuronen:

Zenuwcellen die impulsen vervoeren van zin-

tuigen naar het CZS, vaak lange uitlopers.

Schakelneuronen: 

Zenuwcellen binnen het CZS.

Motorische neuronen:

zenuwcellen die impulsen vervoeren van CZS naar spieren

of klieren, vaak lange uitlopers.

Witte en grijze stof

Grijze stof = Cellichamen met de celkern

Witte stof = Uitlopers met beschermlaag (myeline)

Hersenen

Neem de tabel over en vul in

Bloed-hersenbarriëre

Tussen spinnenwebvlies en zachte hersen/ ruggenmergvlies zit hersenvocht en daar lopen de bloedvaten.

Er is geen directe verbinding

tussen bloed en hersenvloei-

stof.

Bloed-hersenbarriëre

Controle welke stoffen

wel/ niet van bloed naar hersen-

vloeistof gaan door:

* tight junctions in bloedvatwand

* astrocyten om het bloedvat heen

Stoffen moeten dus door 2 cellen heen.

Bedenk twee stoffen die door de bloed-hersenbariere kunnen

Anatomie hersenen (88C1)

Anatomie grote hersenen 

• Twee helften
• Verbonden met de hersenbalk
• Schors en merg

Anatomie grote hersenen 

Primaire sensorische schors: ontvangt signalen van de gevoels-zintuigen/ gewaarwording.

Inkomend.

Anatomie grote hersenen 

Secundaire sensorische schors: interpretatie van de ontvangen signalen/ geheugen

Anatomie grote hersenen 

Primaire auditieve schors: ontvangt signalen van het gehoorzintuig/ gewaarwording. Inkomend.

Anatomie grote hersenen 

Secundaire auditieve schors: interpretatie van de ontvangen signalen/ geheugen

Anatomie grote hersenen 

Idem voor optische schors (gezichtszintuig)

Anatomie grote hersenen 

Primaire motische schors: stuurt de spieren/ klieren aan.

Uitgaand.

Anatomie grote hersenen 

Secundaire motorische schors: opgeslagen informatie over gecoördineerd uitvoeren van bewegingen. Motorprogramma's.

Anatomie grote hersenen 

Spraakcentrum van Wernicke - begrijpen van taal. 

Spraakcentrum van Broca - aansturen van het spreken.

Anatomie grote hersenen 

Ontvangt informatie van de rechterkant van het lichaam. Stuurt de spieren/ klieren van de rechterkant aan.

L                      R

Ontvangt informatie van de linkerkant van het lichaam. Stuurt de spieren/ klieren van de linkerkant aan.

Grote hersenen (88C3) 

Tijdens het voetballen zie je een bal op je afkomen. Je gaat daar en flinke trap tegenaan geven. Je bent rechts. In welk deel van de hersenen ontstaan impulsen?

1. In de linkerhelft van de motorische hersenschors
2. In de rechterhelft van de motorische hersenschors
3. In de linkerhelft van de sensorische hersenschors
4. In de rechterhelft van de sensorische hersenschors

Lees 14.1 over functie hersenen en vul de tabel in.

Hersendeel	Functie
Grote hersenen
Hersenbalk
Hypothalamus
Hypofyse
Hersenstam
Kleine hersenen
Ruggenmerg

Anatomie hersenen (88C1)

Kleine hersenen 

Coördinatie

bewegingen.

Werkt dus samen 

met de primaire en

secundaire 

motorische schors.

Hersenstam

Hersenstam

Coördineert allerlei 

lichamelijke

basisfuncties.

Bestaat uit: 

• Middenhersenen
• Pons
• Verlengde merg

Hersenstam - middenhersenen

• Beloningscentrum
• Reflexen mbt zien

       en horen

Hersenstam - pons

• Verbinding grote 

       en kleine hersenen

• Verbinding even-

       wichtszintuig en

       kleine hersenen 

Hersenstam - verlengde merg

• Verbinding her-

       senen en ruggen-

       merg

• Kruising zenuw-

       banen  

Hypothalamus

Hypothalamus

Thalamus

Thalamus

• Informatie van de zintuigen richting de sensorische schors (behalve van geur). Daar wordt gefiltert welke informatie wel en niet wordt doorgegeven. 
• informatie van de motorische schors naar de spieren (coordinatie)
• Aansturen van emoties

Ruggenmerg

Ruggenmerg (88J)

Loopt van hersenen naar stuitje. 

Loopt door de wervels in de wer-

velkolom.

Bij elke wervel ontspringen

zenuwen.

Wervel

Ruggenmerg (88J)

Aan de rugzijde (dorsaal) komen de

sensorische neuronen binnen. De cel-

kernen ervan liggen nog buiten

het ruggenmerg in de spinale ganglia.

Ruggenmerg (88J)

Aan de buikzijde (ventraal) gaan de

motorische neuronen naar buiten. 

De celkernen hiervan liggen ín het

ruggenmerg.

Zenuwen

Bundel van uitlopers van 

neuronen.

Gemenge zenuw: zowel uitlopers van

sensorische als motorische neuronen.

Gevoelszenuw: alleen uitlopers van sensorische neuronen.

Bewegingszenuw: alleen uitlopers van
motorische neuronen. 

Zenuwen

Ruggenmerg zenuw: zenuw die ont-

springt in het ruggenmerg.

Hersenzenuwen (88L)

12 zenuwen ontspringen in

de hersenen zelf. 

I en II in de grote hersenen 

(sensorisch reuk en zicht),

de rest in de hersenstam.

Opdracht

Maak route A, B of C van 14.2

Doel 14.1

Je leert de bouw en de functie van delen van het zenuwstelsel

Begrippen 13.1: in een tabel?

centraal zenuwstelsel (CZS), neuronen (zenuwcellen), perifere zenuwstelsel, grijze stof, myeline, bloed-hersenbarriëre, tight junctions, grote hersenen, hersenbalk, hersenschors, sensorische centra, motorische centra

Opdrachten

- Maken 13.1 opdr. 4 t/m 11 (huiswerk)