16.2: Vervolg aangeboren afweer

• Biologie
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 6

Paragraaf 1 Dierenwelzijn

16.2 Vervolg aangeboren afweer

Leerdoel 16.2

• Je leert welk type ziekteverwekkers er zijn
• Je leert hoe je lichaam zich verweert tegen ziekteverwekkers
• Je leert hoe je lichaam onderscheid maakt tussen lichaamseigen en lichaamsvreemd

succescriteria

• je kunt de definitie van de volgende begrippen uitleggen: bacteriën, cirkelvormig chromosoom, plasmiden, prokaryoten, microbioom, eukaryoten, parasiet, DNA-virus, RNA-virus, eiwitkapsel, virusenvelop, reverse transcriptase, aangeboren afweer, lichaamseigen, lichaamsvreemd, antigenen, MHC-I-moleculen, infectie, complementsysteem, cascade, cytokinen, macrofagen, opsonisatie, granulocyt, fagocytose, fagocyt, NK-cel, apoptose
• je kunt de de leerdoelen aan een ander uitleggen
• je kunt de (examen)vragen over dit onderwerp goed (bijna foutloos) maken
• je weet welke binas-tabellen bij het onderwerp horen en informatie uit deze tabellen halen en gebruiken

Noem een voorbeeld van fysieke afweer bij een plant

Noem een voorbeeld van chemische afweer bij de mens en bij een plant

Hoe voorkomt pigment huidkanker?
(Let op je formulering!)

Pathogenen

soorten ziekteverwekkers:

• prokaryoten: Bacterie
• eukaryoten: schimmels, dieren, planten, algen, protisten)
• Virus
• Parasieten: kunnen alleen overleven in een gastheer, kunnen virussen, bacteriën en eukaryoten zijn.

Bacteriën 

Twee  categorieën: 

• grampositief en gramnegatief.
• gebaseerd op hun celwandsamenstelling en reactie op de Gramkleuringstest 

Gram +:

• paars na kleuring door afwezigheid peptidoglycaan

Gram -: 

• rood na kleuring door aanwezigheid  peptidoglycaan

Bacteriën Binas 79A

Info over: 

• Nuttig/ niet schadelijk/ schadelijk
  
• Aeroob/ anaeroob
  
• Heterotroof/ autotroof
  
• Bolletjes/ staafjes/ kommavormig/ spiraal/ anders
  
• Celwand dun/ dik/ geen
  
• Gram positief/ negatief

Virussen

• Eiwitmantel met DNA/RNA
• Hecht aan receptor gastheercel / specifiek!
• ss/ ds
• DNA/RNA in cytoplasma wordt afgelezen en virussen vermenigvuldigen
• apoptose Cel of cel beschadigd en virussen komen vrij

Virussen

Verschillen tussen tabel 77C en 77D?

Samengevat

BINAS 84J3

Tweede verdedigingslinie

A-specifieke afweer/ niet-specifieke afweer

• Definitie: Afweer waar geen ‘geheugen’ van blijft bestaan.
  
• Dit type afweer heb je vanaf je geboorte.
• Wordt uitgevoerd door eiwitten en cellen

A-specifieke afweer

• Witte bloedcellen
  
• Complementsysteem/ complementeiwitten
• Ontstekingsreactie

A-specifieke afweer

Lichaamseigen/ -vreemd

Antigenen

• eiwitdelen op cellen die specifiek zijn voor een organisme
• geven aan "ben lichaamseigen" of "ben lichaamsvreemd"

Doel:

• door je afweersysteem moet onderscheid gemaakt worden tussen lichaamseigen en lichaamsvreemde dingen in je lichaam.

Lichaamseigen/ -vreemd

Elke cel (bacterie/ lichaamscel) en elk virus is heeft eiwitten aan de buitenkant: antigenen

Ziekteverwekkers

Lichaamseigen/ -vreemd

• Elke cel (bacterie/ lichaamscel/virus) heeft eiwitten aan de buitenkant: antigenen
• De MHCI receptoren presenteren deze
• Onderdelen van je afweersysteem zijn in staat onderscheid te maken tussen lichaamseigen en lichaamsvreemde antigenen.

Lichaamscellen

BINAS 84L1

Witte bloedcellen

1. granulocyten
2. macrofagen
3. Natural Killer cellen

1. Granulocyten

Bouw:

• hebben een veelvormige, niet ronde kern.
  
• Bevatten cytokinen en blaasjes met gifstoffen

Functie: Bij ontdekking van een ziekteverwekker:

• Geven gifstoffen af die schadelijk zijn voor de ziekteverwekker
  
• Geven cytokinen af

Cytokinen

Zorgen voor de ontstekingsreactie.

Cytokinen: signaalstof

1) Hechten aan de bloedvatwand:

• signaal voor andere witte bloedcellen voor plek van infectie, trekken dus andere witte bloedcellen aan (zoals macrofagen)

2) Spiercellen in de bloedvatwand ontspannen:

• meer bloed

3) Ruimte tussen de cellen van de bloedvatwand neemt toe:

• bloedcellen kunnen makkelijker het weefsel in

binas 84J3

verhoogde vasculaire permeabiliteit

komt vrij uit granulocyten bij een allergische reactie

Complementsysteem

Opsonisatie:

• complementeiwitten vormen laagje om ziekteverwekker heen.

Lysis:

• complementeiwitten perforeren het celmembraan, bacterie dood

Chemotaxis:

• macrofagen worden door afvalstoffen bacteriën naar de infectie site getrokken

Cytokinen:

• markeren de infectieplaats (hechten aan wand

BINAS 84J3

Na het beschadigen van weefsel of het binnen dringen van ziekteverwekkers komt een ontstekingsreactie opgang als gevolg van:

1. de toenemende koorts
2. het vrijkomen van interferon uit de geïnfecteerde weefselcellen
3. een toename van de bloedtoevoer naar een geïnfecteerd of beschadigd weefsel
4. het vrijkomen van stoffen als histamine uit beschadigde weefselcellen

Wat is de taak van lysosomen?

1. bloedvatverwijding
2. aantrekken van meer witte bloedcellen
3. afbraak van ziektekiemen
4. lyseren van cellen

2. Macrofagen

• "grote eter"
• macrofagen omvatten deeltjes en cellen die niet in het lichaam thuis horen. Met lysosomen verteren ze deze deeltjes/ cellen.

Geldt voor:

Bacteriën, virussen, splinters, inkt, dode/ beschadigde cellen etc. alles wat lichaamsvreemd is.

3. Natural Killer cellen

Functie:

• Herkennen lichaamsvreemde eiwitten in het MHC-I molecuul
• Doden lichaamseigen cellen die zich vreemd gedragen door virusinfectie/ tumorgenen

Hoe:

• Scheiden perforine af: een stof die de celmembraan stuk maakt (de cel sterft),
• óf zetten de cel aan tot apoptose (DNAse wordt geactiveerd, DNA wordt afgebroken)

Complementsysteem

Bron 9

• ongeveer 30 verschillende complementeiwitten in je bloed
• Kunnen binden aan ziekteverwekkers
• Brengen dan een cascade op gang die leidt tot:

                   - doden van ziekteverwekkers
                    - aantrekken van witte bloedcellen

                        (via cytokines)
                    - markeren van ziekteverwekkers

1

2

Witte bloedcellen van de afweer

BINAS 84I

Leerdoel 16.2

• Je hebt geleerd welk type ziekteverwekkers er zijn
• Je hebt geleerd hoe je lichaam zich verweert tegen ziekteverwekkers
• Je hebt geleerd hoe je lichaam onderscheid maakt tussen lichaamseigen en lichaamsvreemd

Wat denk je dat de oorzaak is van een auto-immuunziekte?

Begrippen 16.2

bacteriën, cirkelvormig chromosoom, plasmiden, prokatyoten, microbioom, eukaryoten, parasiet, virus, eiwitkapsel, virusenvelop, DNA/ RNA virus, reverse transcriptase, niet-spefieke afweer, lichaamseigen, lichaamsvreemd, antigenen, MHC-I, infectie, complementsysteem, cascade, cytokinen, macrofagen, opsonisatie, granulocyt, fagocytose, fagocyt, NK-cel, apoptose

BINAS 16.2

BINAS 71L Apoptose

BINAS 77 Virussen

BINAS 79 Bacteriën

BINAS 84I Bloedcellen

BINAS 84J1 Complementsysteem

BINAS 84J3 Niet specifieke en specifieke afweer

BINAS 84J4 Ontstekingsreactie

Huiswerk

• maak de opdrachten van 16.2
• maak een begrippenlijst van bs 16.2