1.5 Organellen en transport door membranen

• Biologie
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 4

Transport door membranen

Basisstof 5:Transport door membranen

Leerdoelen

Na deze les kun je...

• de concentratie van een oplossing berekenen.
• uitleggen wat diffusie en osmose is en toelichten welke rol osmose speelt bij de stevigheid van planten.
• beschrijven hoe transport van stoffen via (cel) membranen plaatsvindt. 

De cel

afgesloten omgeving

-> hoe gaan stoffen cel in of uit?

via transport 

Transport 

cel in: 

• voedingsstoffen
• zouten / zuurstof / water

cel uit: 

• geproduceerde stoffen zoals hormonen
• afvalproducten

Transport 

actief transport

• kost energie
• van laag naar hoge concentratie
• "berg op"

passief transport

• kost geen energie
• van hoge naar lage concentratie (berg af)

Concentratie 

De hoeveelheid opgeloste stof per hoeveelheid oplosmiddel.

• g/L of % of ppm

Lage concentratie

Hoge concentratie

Verdunnen

Concentreren

concentratie berekenen

Let op % is per 100

concentratie

Concentratie is uit te drukken in:

• Gram per liter (g/L of GL^-1)
• Gram per kubieke decimeter (g/dm³ off g dm^-3)
• Procenten (%)
• Parts per million (ppm, 0,0001%)

hoe werkt transport dan door het membraan heen? 

hoe werkt transport dan door het membraan heen? 

- stoffen zelf (bijvoorbeeld: hormonen) -> via blaasjes

- opgeloste stoffen -> diffusie, osmose of via transporteiwitten

Transport door membranen

via blaasjes

bijvoorbeeld

hormonen gemaakt in de cel, nodig buiten de cel

voedingsstoffen, nodig in de cel

transport via blaasjes (BS4)

blaasjes vanaf Golgi apparaat of naar binnen 

• fagocytose: bij voeding stoffen (vorm van endocytose)
  

transport via blaasjes (BS4)

endocytose

exocytose

Transport door membranen

• De stoffen (vb. zouten, gassen zoals zuurstof) in de cel zijn opgelost in water
• In cellen is er dus een oplossing aanwezig met een bepaalde concentratie.
• De concentratie van een oplossing geeft aan hoeveel opgeloste stof er in een bepaalde hoeveelheid oplosmiddel aanwezig is. 

transport(eiwitten)

actief transport

• kost energie
• van laag naar hoge concentratie
• "berg op"

passief transport

• kost geen energie
• van hoge naar lage concentratie (berg af)

Diffusie

• verplaatsing van een stof van een plek met een hoge concentratie naar een plek met een lage concentratie.
• gasvormig of vloeibaar medium
• homogene verdeling van moleculen

De diffusiesnelheid is afhankelijk van de

• temperatuur en 
• het medium.
  

dus berg af = passief transport = kost geen energie

Diffusie 

membranen 

permeabel membraan

= doorlaatbaar voor de moleculen die kleiner zijn dan poriën in de wand 

semi-permeabel

= selectief doorlaatbaar -> alleen moleculen die klein genoeg zijn om er door heen te kunnen

Diffusie door een permeabele wand

Osmose

• Osmose is diffusie van water door een semipermeabel membraan...

het gaat hier om de waterconcentratie! 

• van lage -> hoge concentratie water 
• dus passief transport!!

Diffusie van water door een semipermeabel membraan (osmose)

Osmostische waarde/druk

• Osmotische waarde is het aantal opgeloste deeltjes per volume-eenheid
• Hoe meer deeltjes, hoe hoger de osmotische waarde.
• Osmotische druk is de aanzuigkracht van de ene oplossing op de andere oplossing.
• De grootte wordt bepaald door de concentratie opgeloste deeltjes in een oplossing.

Wat is de functie van osmose in de cel? 

• concentraties van stoffen constant houden
  
• membranen van cellen zijn semipermeabel
• geeft stevigheid aan cellen -> plantencellen

-> volgende les meer hierover! 

aquaporines 

• Speciale eiwitten voor het transport van watermoleculen. 
• sneller dan osmose
• met concentratieval mee (-> berg af) dus passief

Transport door membranen

Osmose dierlijke cel

Tip voor toets

Maak een tekeningetje met pijlen. Dat maakt de opgave vaak een stuk duidelijker.

Transport door membranen

Osmose plantaardige cel

de begrippen hyper- en hypotoon zijn altijd relatief; dus ten opzicht van....

Let daarom altijd goed op of de cel hypotoon of juist de omgeving hypotoon is. 

Huiswerk

Basisstof 5: 43, 45, 46, 47, 48, 49, 50, 51, 52