H2.3 De celmembraan en transportprocessen

• Biologie
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 4

H2: Cel en leven

Doel en begrippen 2.3

Je leert hoe water, glucose en andere stoffen de cellen in- en uitgaan

diffusie, osmose, semi-permeabel membraan, selectief permeabel, fosfolipiden, hydrofoob, hydrofiel, isotonisch, hypotonisch, hypertonisch, plasmolyse, turgor, osmotische druk, osmotische waarde, actief transport, passief transport, endo- en exocytose.

Paragraaf 1 Dierenwelzijn

Par 2.3: Celmembranen en transport 

Bouw celmembraan

Fosfolipiden: hydrofiele kop (water aantrekkend) en een hydrofobe staart (waterafstotend).

Eiwitmoleculen: transport, receptoren, soms met een koolhydraatketen aan de buitenkant.

Celmembraan: selectief permeabel/ semipermeabel

Niet alle stoffen kunnen het membraan passeren.

Stoffentransport

Passief transport kost geen energie, actief transport kost energie (ATP).

Diffusie

Kleine en vetoplosbare stoffen kunnen zonder hulp het membraan passeren.

Altijd van een hoge naar een lage concentratie.

Bijv. O2/ CO2 (longen, lichaamscellen) en testosteron (lichaamscellen).

Geladen deeltjes, grote wateroplosbare moleculen, polaire moleculen hebben een transporteiwit nodig.

Altijd van een hoge naar een lage concentratie.

Controle door openen/ sluiten eiwitpoorten (bijvoorbeeld glucosetransport na binding insuline).

Gefaciliteerd transport

Transport tegen de concentratiegradient in (van laag -> hoog) kost altijd energie: via een speciaal transporteiwit.

Bijv. Na+/ K+ (zenuwcellen).

Controle door openen/ sluiten eiwitpoorten.

Actief transport

Endocytose:

opnemen van grote partikels, deeltjes die het membraan niet kunnen passeren (ijzerionen, grote vetachtige stoffen).

Na binding aan een receptor.

Blaasjes

Fagocytose:

opnemen van bacteriën en grote deeltjes door witte bloedcellen (= endocytose door witte bloedcellen)

Na fusie met een lysosoom kan het deeltje/ de bacterie worden afgebroken.

Blaasjes

Exocytose: afgeven van een stof in een blaasje aan de buitenwereld van een cel.

Wordt ook gebruikt om receptoren aan de buitenkant van het membraan te krijgen.

Blaasjes

Watertransport

Water kan deels via diffusie door het celmembraan heen. Dit is echter langzaam (door de hydrofobe binnenkant van het membraan).

Snel watertransport kan via een waterkanaal (transporteiwit).

Het proces van watertransport over een semipermeabel membraan heet osmose.

Osmose

Hoeveel water zich verplaatst wordt bepaald door de osmotische waarde aan beide zijden van het membraan.

Osmotische waarde: hoeveelheid opgeloste stoffen in het water.

Hoge osmotische waarde: veel opgeloste stoffen.

Lage osmotische waarde: weinig opgeloste stoffen.

Water stroomt van een lage -> hoge osmotische waarde.

Wat zijn de functies van eiwitten in de membraan?

1. transport
2. vorm
3. afbraak
4. beweeglijkheid

Rood is hypotoon t.o.v. blauw

rood en blauw zijn gelijk, isotoon

rood is hypertoon t.o.v. blauw

het gaat steeds om de concentratie opgeloste deeltjes

Dierlijke cellen

Streven naar isotone omstandigheden.

practicum ui en plasmolyse

-wat moet je doen?

a) maak een preparaat van een ui in een druppel water->teken dit op je a4-tje

b) doe er 10% KNO3 bij en kijk wat er gebeurt-> teken dit op hetzelfde a4-tje

c) doe er weer een druppel water bij -> teken dit op hetzelfde a4-tje

d) zet bij je tekeningen de termen: cytoplasma, celwand, hypertoon, hypotoon, plasmolyse, grensplasmolyse, turgor

-Je hebt 30 min voor dit practicum, daarna korte nabespreking 10 min

-Klaar? maak van par.2.3 de vragen 4 tm 7 

Plantencellen

Plantencellen

Streven naar hypertone celinhoud om druk op de celwand te houden (turgor): stevigheid

Plantencellen

Plasmolyse: celmembraan laat los van de celwand.

Grensplasmolyse: turgor=nul maar celmembraan laat nog net niet los

maken.wikiwijs.nl

Doel en begrippen 2.3

Je hebt geleerd hoe water, glucose en andere stoffen de cellen in- en uitgaan

diffusie, osmose, semi-permeabel membraan, selectief permeabel, fosfolipiden, hydrofoob, hydrofiel, isotonisch, hypotonisch, hypertonisch, plasmolyse, turgor, osmotische druk, osmotische waarde, actief transport, passief transport, endo- en exocytose.