Alineaverbanden

• Nederlands
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 2

Verbanden en signaalwoorden

Doelen van de les:

• je kunt signaalwoorden herkennen
• je kunt zins- en alineaverbanden herkennen 
• je weet op welke manieren alinea's met elkaar verbonden worden

Welke alineaverbanden weet
je nog?

Drie alineaverbanden

• Uitspraak -opsomming 
• Uitspraak - tegenstelling
• Uitspraak - voorbeeld 

Uitspraak - opsomming

Na een uitspraak of bewering worden verschillende dingen achter elkaar opgenoemd. 

Je herkent een opsomming aan signaalwoorden als:

• ook
• verder
• bovendien
• nog
• daarnaast
• niet alleen....maar ook
• ten eerste, ten tweede..

Kijk eens naar de volgende tekst

Lachen en tanden laten zien

Wanneer een dier zijn bek openspert en zijn tanden laat zien, hangt er nogal eens een dreiging in de lucht. Bij mensen die hun tanden bloot lachen, is er niets aan de hand. Hoe kan dat? Ten eerste laten primaten niet altijd hun tanden zien, omdat ze boos zijn. Een aap die zijn tanden op elkaar zet en zijn mondhoeken optrekt, stelt zich zelfs onderdanig op.

Waarschijnlijk is onze brede lach daarvan afgeleid. Daarnaast is aan onze mimiek, zoals de pretlichtjes in onze ogen, duidelijk te zien dat we niet dreigen, maar de grootste lol hebben.

Uit: Q&A Vraag het Know How! Waarom laten we onze tanden zien als we lachen? In: Know How.

Uitspraak - opsomming

Lachen en tanden laten zien

Wanneer een dier zijn bek openspert en zijn tanden laat zien, hangt er nogal eens een dreiging in de lucht. Bij mensen die hun tanden bloot lachen, is er niets aan de hand. Hoe kan dat? Ten eerste laten primaten niet altijd hun tanden zien, omdat ze boos zijn. Een aap die zijn tanden op elkaar zet en zijn mondhoeken optrekt, stelt zich zelfs onderdanig op.

Waarschijnlijk is onze brede lach daarvan afgeleid. Daarnaast is aan onze mimiek, zoals de pretlichtjes in onze ogen, duidelijk te zien dat we niet dreigen, maar de grootste lol hebben.

Uit: Q&A Vraag het Know How! Waarom laten we onze tanden zien als we lachen? In: Know How.

Uitspraak - tegenstelling

Na een uitspraak of bewering wordt meteen het tegenovergestelde beweerd. 

Je herkent een tegenstelling aan signaalwoorden als:

• maar
• daarentegen
• echter
• integendeel
• enerzijds..anderzijds
• daar staat tegenover 

Kijk nogmaals naar de volgende tekst

Lachen en tanden laten zien

Wanneer een dier zijn bek openspert en zijn tanden laat zien, hangt er nogal eens een dreiging in de lucht. Bij mensen die hun tanden bloot lachen, is er niets aan de hand. Hoe kan dat? Ten eerste laten primaten niet altijd hun tanden zien, omdat ze boos zijn. Een aap die zijn tanden op elkaar zet en zijn mondhoeken optrekt, stelt zich zelfs onderdanig op.

Waarschijnlijk is onze brede lach daarvan afgeleid. Daarnaast is aan onze mimiek, zoals de pretlichtjes in onze ogen, duidelijk te zien dat we niet dreigen, maar de grootste lol hebben.

Uit: Q&A Vraag het Know How! Waarom laten we onze tanden zien als we lachen? In: Know How.

Uitspraak - tegenstelling

Lachen en tanden laten zien

Wanneer een dier zijn bek openspert en zijn tanden laat zien, hangt er nogal eens een dreiging in de lucht. Bij mensen die hun tanden bloot lachen, is er niets aan de hand. Hoe kan dat? Ten eerste laten primaten niet altijd hun tanden zien, omdat ze boos zijn. Een aap die zijn tanden op elkaar zet en zijn mondhoeken optrekt, stelt zich zelfs onderdanig op.

Waarschijnlijk is onze brede lach daarvan afgeleid. Daarnaast is aan onze mimiek, zoals de pretlichtjes in onze ogen, duidelijk te zien dat we niet dreigen, maar de grootste lol hebben.

Uit: Q&A Vraag het Know How! Waarom laten we onze tanden zien als we lachen? In: Know How.

Uitspraak - voorbeeld

Een uitspraak of bewering kan ook gevolgd worden door een of meer voorbeelden. 

Je herkent een voorbeeld aan signaalwoorden als:

• bijvoorbeeld
• als voorbeeld
• zoals
• zo

Kijk naar de volgende teksten

Kleine kriebelbeestjes komen al eeuwen op de aarde voor. Zo houdt de kakkerlak het al meer dan tweehonderd miljoen jaar vol. 

Van alle grote planteneters, zoals olifanten, giraffen en gorilla’s, wordt bijna zestig procent met uitsterven bedreigd.

Uitspraak voorbeeld

Kleine kriebelbeestjes komen al eeuwen op de aarde voor. Zo houdt de kakkerlak het al meer dan tweehonderd miljoen jaar vol.

Chimpansees en bonobo’s laten het vaakst emoties zien die als typisch menselijk worden beschouwd. Zoals affectie en spijt. 

Welk tekstverband geeft het signaalwoord aan?

Sleep de signaalwoorden naar het goed tekstverband.

opsomming

tegenstelling

voorbeeld

echter

maar

ook

zo

daarnaast

zoals

Chimpansees werden lange tijd beschouwd als de meest intelligente soort van het dierenrijk. Ze communiceren met elkaar via taal, maar ook door middel van gezichtsuitdrukking en gebaren.

1. 'maar ook' geeft een tegenstelling aan
2. 'maar ook' geeft een opsomming aan

Welk verband zie je en welk(e) signaalwoord(en) geeft/geven dit aan?
Allereerst hebben vleeseters geen prooien meer en neemt hun aantal af. Daarnaast wordt het landschap veel minder divers en de grond armer, omdat planteneters geen zaden of mest meer verspreiden.

Welk verband zie je en welk(e) signaalwoord(en) geeft/geven dit aan?

Verband = opsomming

Allereerst hebben vleeseters geen prooien meer en neemt hun aantal af. Daarnaast wordt het landschap veel minder divers en de grond armer, omdat planteneters geen zaden of mest meer verspreiden.

Van alle grote planteneters, zoals olifanten, giraffen en gorilla’s, wordt bijna zestig procent met uitsterven bedreigd.

Het verband dat in deze zin staat is een.....

1. opsomming
2. voorbeeld
3. tegenstelling

Verder kunnen dolfijnen mooie gebeurtenissen onthouden, hebben ze zelfinzicht en voelen ze emotionele pijn. En hun hersenomvang is relatief groter dan die van de mens. Ook kunnen ze zo’n honderd woorden leren begrijpen. Daarbij gebruiken ze net als de chimpansee gereedschap, zoals schelpen om vissen mee te vangen.
Maar het allergrootste verschil met de apen: dolfijnen denken na over de toekomst.

Het verband tussen deze twee alinea's is een ..........

1. opsomming
2. voorbeeld
3. tegenstelling

Vier manieren om alinea's met elkaar te verbinden.

1. Door gebruik van signaalwoorden.
2. Door herhaling.
3. Door overgangszinnen met verwijzing.
4. Door aankondigende zinnen. 

2. Door herhaling

Planteneters moeten blijven

Van alle grote planteneters, zoals olifanten, giraffen en gorilla’s, wordt bijna zestig procent met uitsterven bedreigd. Wat gebeurt er als het echt zover komt? Een internationaal team van ecologen onderzocht de gevolgen van het uitsterven van deze dieren.

Het team van ecologen onderzocht meer dan vierenzeventig soorten grote planteneters van meer dan honderd kilo. Na hun onderzoek kwamen ze met verontrustende vooruitzichten. 

3. Door een overgangszin met verwijswoord.

Als mens kun je bijvoorbeeld tegen jezelf zeggen: ik heb wel trek in dat taartje, maar ik laat het staan, want het is van iemand anders. Een aap zal volgens Stafleu nooit op die manier zijn emoties analyseren. ‘Een chimpansee laat een taartje misschien staan als je hem een paar keer hebt gestraft. Maar als hij ermee kan wegkomen, zal hij het gebakje alsnog pakken.’ 

Dat bewijst dat een aap zijn eigen emoties dus niet kan analyseren en bestempelen als goed of fout. 

4. Door aankondigende zinnen

Het team van ecologen onderzocht meer dan vierenzeventig soorten grote planteneters van meer dan honderd kilo. Na hun onderzoek kwamen ze met verontrustende vooruitzichten. 

Allereerst hebben vleeseters geen prooien meer en neemt hun aantal af. Daarnaast wordt het landschap veel minder divers en de grond armer, omdat planteneters geen zaden of mest meer verspreiden.

Dieren kunnen de prachtigste woningen uit de grond stampen. Hoe doen ze dat? Het bouwen van bijzondere constructies is niet voorbehouden aan mensen: ook sommige beestjes beheersen dergelijke staaltjes van bouwtechniek. Dit gedrag komt veel voor bij zoogdieren, vogels, insecten en spinachtigen. Soms kijken ze bouwtrucjes van elkaar af of communiceren er onderling over. De belangrijkste redenen voor het bouwwerk zijn voor bijna alle dieren gelijk.

Welke verbindingsmanier zie je in dit voorbeeld?

1. gebruik van signaalwoord
2. herhaling
3. overgangszin met verwijzing
4. aankondigende zin

De Romeinen verbeterden de Griekse belegeringswerktuigen en vonden zelf nieuwe uit. Als eerste troef zetten de Romeinen een omzoomd kamp met wachttorens op een strategische plek op om hulp en bevoorrading van buiten onmogelijk te maken. Vervolgens sneden ze de watervoorziening af door kanalen te graven, waarmee ze rivieren en waterbronnen konden omleiden.

Als dat niet hielp en honger, dorst of wanhoop de vijand niet tot de overgave dwong, zetten de Romeinen de aanval in met belegeringswerktuigen, zoals rijdende torens.

De tweede alinea wordt met de eerste verbonden door....

1. een signaalwoord
2. herhaling
3. overgang met verwijswoord
4. een aankondiging

Noem 2 dingen die je deze les geleerd hebt.

Formuleer een vraag die je na deze uitleg nog hebt.

Afsluiting

• Maak van blok 4, Lezen opdracht 2 en 3 
• Heb je tijdens het maken nog vragen, stuur me dan een berichtje!
• Succes!