KV les 2: Vlucht uit het alledaagse

• Kunst
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 4

Afbeelding: Joseph Wright of Derby

Een experiment op een vogel met een luchtpomp (1768)

National Gallery in Londen

De afbeelding laat een empirisch experiment zien, een voorbeeld voor het empirisme dat leidend was tijdens de Verlichting.

Vlucht van het alledaagse

RSG Enkhuizen

Iris Smit

[e-mail]

Atheneum Leerjaar 4

Afbeelding: Joseph Wright of Derby

Een experiment op een vogel met een luchtpomp (1768)

National Gallery in Londen 

De afbeelding laat een empirisch experiment zien, een voorbeeld voor het empirisme dat leidend was tijdens de Verlichting.

Deze video dient als opstart. Leerlingen kunnen via deze video de sfeer van de industriële revolutie zien.

Lesdoelen:

Aan het einde van deze les kan je: 

1. De historische context van de 19e eeuw omschrijven a.d.h.v. 7 kenmerken.

2. De culturele context van de 19e eeuw omschrijven. 

3. 

Onderwerpen historische context 19e eeuw

Industriële revolutie
Economische gevolgen

Maatschappelijke gevolgen

Gevolgen stijgen welvaart

Gevolgen verhoogde mobiliteit burgers

Invloed nationalisme

Invloed kolonialisme

Opkomst grootschalige industrie in steden

Industrialisatie overal zichtbaar

Gevoel van 'weltschmerz' versterkt door industriële revolutie

De industriële revolutie

Afbeelding: https://www.geschiedenisbibliotheekgroningen.nl/historie/van-der-reis/industriele-revolutie

Bron informatie: De Bespiegeling 2021

Vrije wereldhandel brengt economische welvaart in Europa

De Britten introduceerden (hardhandig) vrijhandel: handel zonder belasting of grensheffingen. Zo konden goederen veel goedkoper over grenzen worden getransporteerd en werden veel producten, zoals graan, goedkoper.

Verschillen tussen arm en rijk worden steeds groter

Economische gevolgen

Afbeelding: https://www.geschiedenisbibliotheekgroningen.nl/historie/van-der-reis/industriele-revolutie

Bron informatie: De Bespiegeling 2021

Trek van platteland naar stad

Vanaf 1840 werd het steeds duidelijker: niet landbouw, maar de industrie heeft de toekomst. Veel mensen verhuizen van het ruime platteland naar de steeds vollere, vieze en geïndustrialiseerde steden. 

Maatschappij: van standen naar klassen

Standen werden steeds minder belangrijk. De economische klasse waarin je geboren werd, bepaalde steeds meer hoeveel kansen je had en waar je terecht kwam.

Er ontstaan vakbonden en nieuwe ideologiën zoals socialisme en communisme

Maatschappelijke gevolgen

De wereld werd kleiner: verhoogde mobiliteit en communicatie

Door het verbeterde openbaar vervoer, de opkomst van auto's en betere fietsen konden mensen sneller op hun plek van bestemming komen. Ook worden de telefoon en de radio steeds verder ontwikkeld, waardoor communicatie (ook met mensen die ver weg zijn) steeds makkelijker werd.

bye!

Afbeelding: https://www.geschiedenisbibliotheekgroningen.nl/historie/van-der-reis/industriele-revolutie

Bron informatie: De Bespiegeling 2021

Meer welvaart voor de middenklasse

Waarom? Goedkopere producten, kortere werkdagen en stijgende lonen zorgden hiervoor.

Groeiende mogelijkheden vrijetijdsbesteding

Hierdoor worden activiteiten als het bezoeken van een theater opeens razend populair.

Gevolgen stijgen welvaart

Afbeelding: Gustav Klimt (1888)

https://nl.m.wikipedia.org/wiki/Bestand:Klimt_-_Zuschauerraum_im_alten_Burgtheater_-_1888.jpeg

Bron informatie: De Bespiegeling 2021

Door opkomst trein, tram en auto konden mensen zich gemakkelijker verplaatsen.

Toename toerisme

Interesse in nieuwe, vreemde culturen

Romantische behoefte aan escapisme

Gevolgen verhoogde mobiliteit

Zorgt voor interesse in het 'exotische', zoals te zien is bij deze wereldtentoonstellingin de 19e eeuw.

Afbeelding: https://www.geschiedenisbibliotheekgroningen.nl/historie/van-der-reis/industriele-revolutie

Bron informatie: De Bespiegeling 2021

Groepen mensen op basis van gedeelde kenmerken vormen een natie: nationalisme.

Opkomend nationalisme is te zien in:

Uitgave geschiedenis- en woordenboeken

Standbeelden van nationale helden

Opbouw van nationale musea

Herontdekking ambachten en bouwstijlen

Invloed 

nationalisme

Afbeelding: J.P. Coen in Hoorn, neergezet in 1893. 

Bron informatie: De Bespiegeling 2021

Door imperialisme en nationalisme gebieden koloniseren

Invloed 

kolonialisme

Wedloop tussen verschillende landen

Grondstoffen en nieuwe afzetmarkt bracht economische welvaart.

Ten koste van de tot slaaf gemaakten en de arbeiders, die gingen er alleen maar op achteruit.

Niet voor arbeiders en oorspronkelijke bewoners koloniën!

Afbeelding: J.P. Coen in Hoorn, neergezet in 1893. 

Bron informatie: De Bespiegeling 2021

De vlucht uit het alledaagse

De reactie van 

de kunstwereld: 

Vlucht uit het alledaagse

Niet iedereen is even blij met de snelle veranderingen en de impact op hun omgeving. Romantische kunstenaars vluchten in hun kunstwerken in allerlei werelden en de Arts & Crafts beweging geeft tegenwicht door ambachtelijk geproduceerde meubels en interieur in de wereld te brengen.

Verslag van het alledaagse

Tegenover de Romantische kunstenaars en de Arts & Craftsbeweging staan de kunstenaars die juist de realiteit omarmen. Fotografie komt op als kunstvorm en realisten en impressionisten proberen de werkelijkheid juist zo waarheidsgetrouw mogelijk weer te geven.

De vlucht uit het alledaagse

Vraag: hoe ontsnap jij aan de werkelijkheid?

Korte rondvraag in de klas over escapisme. 

De vlucht uit het alledaagse

Romantiek = vluchten in:

Geesten en griezelverhalen

Mythen en sagen

Mythen en sagen worden als onderwerp voor schilderijen, theaterstukken en meer een ontzettend gewild onderwerp. 

Melancholie

Romantici staan wantrouwig tegenover vooruitang en blikken vaak nostalgisch terug op het verleden. Vaak vind je in romantische schilderkunst ruïnes van gebouwen uit vervlogen tijden. 

Natuur en natuurgeweld

Waar eerder de natuur als decoratie voor mensen functioneerde, wilden de romantici de natuur als hoofdonderwerp. De natuur en overweldigend natuurgeweld worden veel voorkomende onderwerpen van de romantische schilders.

Sprookjes

In welk(e) element(en) is de romantische blik te herkennen?

Ruïnes uit vervlogen tijden zijn geschilderd in een weids en indrukwekkend landschap. Dit staat lijnrecht tegenover de industrieële samenleving, die juist allerlei nieuwe gebouwen en technologieën omarmt. 

Het schilderij is van Frederic Church uit 1873.

In welk(e) element(en) is de romantische blik te herkennen?

Vraag 1:

Noem twee sociaal-maatschappelijke omstandigheden die bijdragen aan het ontstaan van de romantiek als kunsstroming.

Antwoord

1. Grote sociale misstanden en klassenverschillen. Revolutionairen geven zelf niet een goed voorbeeld (Napoleon --> oorlog)

2. Opkomst industriële revolutie. Overvolle steden, vervuiling en een groeiend verschil tussen de kapitaalkrachtige fabriekseigenaren en de bezitarme arbeiders.

Sociaal-maatschappelijk?

Definitie: De inter-menselijke samenleving / openbare ruimte. Alles wat te maken heeft de omgang van mensen met elkaar en met de wereld waarin zij wonen/leven.

Vraag 2:

Bekijk Wandelaar boven de zee van wolken van Caspar David Friedrich. In dit schilderij staat de verhouding tussen de wandelaar en de natuur centraal. Van een eenheid tussen wandelaar en natuur is echter geen sprake. Noem twee vormgevingsaspecten van het schilderij waaruit dit blijkt.

Aspect 1

Er is een groot licht-donker contrast tussen de wandelaar en de natuur. De achtergrond is heel kleurrijk en licht, de wandelaar is juist onbelicht en donker. Hierdoor lijken ze niet één geheel maar juist twee tegenovergestelden.

Aspect 2

De wandelaar is realistisch en scherp geschilderd, terwijl de achtergrond juist vlekkerig en dromerig eruit ziet. 

Vraag 3:

Bekijk 705. Het vlot van Medusa van Géricault oogt als een realistisch tafereel. Leg aan de hand van drie aspecten uit waarom dit toch een romantisch schilderij genoemd kan worden.

Antwoord

1. Gevoelens en emoties spelen een belangrijke rol in dit schilderij. 

2. Het contrast tussen de hulpeloze mens en de medogenloze natuur wordt uitvergroot. 

3. Het schilderij zit vol lugubere, 'horror'-achtige details.

Vraag 4: 

Vergelijk Het vlot van Medusa met Sneeuwstorm, stoomboot voor de havenmond (Turner). 

Je zou kunnen zeggen dat het schilderij van Turner nog 'romantischer' is dan het schilderij van Géricault. Leg dit uit aan de hand van twee verschillen tussen beide schilderijen.

Antwoord

- Géricault: de mens staat centraal, -Turner: de mens is praktisch uit het schilderij verdreven, de natuur staat centraal. 

- Géricault: de weergave van de natuur is gedetailleerd, - Turner: de natuur wordt weergegeven als een woeste oerkracht. 

Vraag 5:

Turner houdt van treinen en van stoomschepen, maar op de meeste romantische schilderijen komen deze onderwerpen nauwelijks voor. Verklaar dit. 

Antwoord

Stoomschepen en treinen zijn typisch ‘nieuwerwetse’ uitvindingen waar de romantici niks mee op hebben. Zij kiezen meestal voor het verbeelden van natuurkrachten, terwijl Turner vaak het samenspel toont van natuur en machine.