4.2 - Prokaryoten

• Biologie
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 4

Thema 4 Evolutie

Basisstof 2      Prokaryoten

Leerdoel

Je kunt kenmerken van prokaryoten noemen.

Archaea

De manier waarop genetische informatie in het DNA naar een eiwit wordt vertaald gebeurd op dezelfde manier als bij eukaryoten.

Er zijn enkele honderder soorten archaea bekend (dit is weinig!)

Archaea zijn extremofiel, dit houd in dat ze in extreme omstandigheden kunnen overleven.

Archaeon (schematisch)     BINAS 79A

Bacteriën

Bezitten vrijwel geen organellen.

Sommigen soorten hebben trilharen of zweepharen.

Bacteriën planten zich voort door deling. In gunstige omstandigheden kan dit snel.

Bacteriën

Bij veel soorten bestaat het erfelijk materiaal slechts uit 1 cirkelvormig chromosoom, andere soorten bezitten ook kleine cirkelachtige chrosomosen (plasmide).

Voeding

De meeste bacteriën voeden zich met dode resten van organismen.

Sommige bacteriesoorten bezitten chlorofyl, en kunnen dus hun eigen voedsel maken, zoals bijvoorbeeld cyanobacteriën (blauwalg).

Deling bacteriën

Bacteriecel

Soorten bacteriën (Binas 79A)

Gemiddeld 10x kleiner dan dierlijke, plantaardige of schimmelcel 

Biotechnologie

Alle technieken waarbij organismen worden gebruikt om producten te maken voor de mens. 

Maar ook melkzuurbacteriën bij productie van yoghurt/zuurkool

Daarnaast: productie van wasmiddelenenzymen en afvalwaterzuivering. 

Genetische modificatie

DNA van een organisme wordt veranderd om iets voor de mens te maken (geneesmiddelen of hormonen)

genetische modificatie

genetische modificatie

Virussen

Zijn veel kleiner dan bacteriën en zijn geen organismen. Een virus is namelijk niet levend en bestaat niet uit cellen. 

Een virus bestaat uit een eiwitmantel met binnenin DNA.

Virussen

Een virus kan niet zelf voortplanten maar heeft een gastheer nodig (bacterie, plant -of dierlijke cel).

Een virus wat een bacterie gebruikt als gastheer noem je een bacteriofaag.

Nuttige prokaryoten

1.  beschermlaag tegen ziekteverwerkkers
2. 'Darmflora' helpt bij vertering van voedsel
3.  Biotechnologie voor produceren van 
   o.a. yoghurt, zuurkool,  insuline (hormoon)

Bijzondere bacteriën 

• kunnen in de ruimte overleven! 
  
  
• Kunnen vrij DNA dat ze tegenkomen opnemen
• Kunnen via een buis DNA met elkaar delen (plasmiden)
• Kunnen genen krijgen via virussen 

https://www.deingenieur.nl/artikel/bacterien-overleven-jarenlang-in-de-ruimte

(Schadelijke) prokaryoten 

•  Eten ook (resten van) dieren en planten
• Veroorzaken veel ziektes (zie 79A). Denk bijv. aan
  - (keel)ontsteking
  - salmonella           
  - cholera                 
  - tubercolose       
• Delen ontzettend snel, sommige wel elke
  20 min onder goede omstandigheden.
  
  (Voor de snelle rekenaar:
  hoeveel bacteriën kan je dan hebben na 24 uur?

Opdrachten maken

4.2   Prokaryoten
Opdracht 13 t/m 22